بسیاری از رفتارهایی که در جامعه رخ می‌دهد، اخلاقی نیست

یک استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم تاکید کرد: بسیاری از رفتارهایی که در جامعه رخ می‌دهد، اخلاقی نیست ولی ما سعی می‌کنیم با کلاه شرعی و ساختن توجیه، به آنها رنگ و وجه اخلاقی بدهیم.

به گزارش خبرنگار ایلنا، آیت‌الله سیدمحمدعلی ایازی در مراسم شب قدر که در حسینیه فاطمه‌الزهرا(س) برگزار شد، با اشاره به معنای قدر در تفاسیر قرآنی گفت: قدر دارای دو معناست که می‌توان هم معنای منزلت و ارزش را از آن برداشت کرد و هم به معنای تقدیر و تنظیم امور است که هر دوی این دو برداشت، عظمت شب قدر را نشان می‌دهد.

وی با اشاره به آیه «ای ایمان‌آورندگان! هر کس پاسخ خواست خدا و پیامبرش را بدهد، ما احیاء می‌کنیم» اظهار داشت: یکی از اعمال شب قدر، احیا است و احیا به معنای بیدار ماندن و نخوابیدن نیست.

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم با بیان اینکه انسان دارای ۲ حیات است، تصریح کرد: یک حیات، حیات مادی و جسمانی است که مربوط به حیات و زندگی مادی انسان است که این حیات و لذت، میان انسان و حیوان مشترک است. آنچه انسان را انسان کرده و موحب شده تا انسان امانت‌دار خدا و جانشین او در زمین شود، حیات اخلاقی و معنوی است.

آیت‌الله ایازی با اشاره به نظریات موجود درباره نسبت دین و اخلاق خاطرنشان کرد: درباره نسبت دین و اخلاق، چهار نظریه موجود است که عبارتند از نظریه‌ای که می‌گوید دین همان امر اخلاقی است و اساسش تساوی میان اخلاق و دین است؛ دوم، نظریه‌ای که اخلاق را فرای دین می‌داند و دین را در خدمت اخلاق می‌پندارد؛ نظریه سومم، دین را فرای اخلاق دانسته و اخلاق را در خدمت به دین می‌داند و نظریه چهارم، میان اخلاق و دین نسبتی قائل نیست.

این پژوهشگر دینی در نقد و بررسی نظریه‌ای که معتقد است دین همان امر اخلاقی است، ابراز داشت: مکتبی در اندیشه اسلامی با نام اشاعره وجود دارد که می‌گویند اخلاق چیزی است که دین بیان می‌کند. بر این اساس و تفسیر، چیزی به عنوان درک اخلاقی برای خوبی‌ها و بدی‌ها نداریم و باید خوبی‌ها و بدی‌ها را براساس آن چیزی که دین می‌گوید، بپذیریم.

وی با تاکید بر اینکه این اندیشه و نظریه در فرهنگ و اندیشه شیعی مورد قبول نیست، بیان کرد: متاسفانه با اینکه اشاعره شیعی نبوده‌اند اما رفتارهای آنها در عمل ما بسیار تاثیرگذار بوده است. بسیاری از رفتارهایی که در جامعه رخ می‌دهد، اخلاقی نیست ولی ما سعی می‌کنیم با کلاه شرعی و ساختن توجیه، به آنها رنگ و وجه اخلاقی بدهیم که مثال آن را می‌توان در حیله‌های که برای شرعی‌سازی ربا درست کرده‌ایم یا دورغ‌پردازی‌هاست که اسمش را مصلحت گذاشته‌ایم.

این استاد ارشد حوزه و دانشگاه ادامه داد: مردم را به جهالت انداخته‌ایم و فریب می‌دهیم و بعد می‌گویم ضرورت و مصلحت است و تلاش داریم که امری نادرست را درست جلوه دهیم.

آیت‌الله ایازی مشکل دیگر این نظریه را کلی بودن تعاریف و مفاهیمی دانست که در آیات قرآن آمده است و یادآور شد: ‌در قرآن آمده است که نماز افراد را از منکر و فحشا باز می‌دارد. در اینجا منکر چیست؟ من در کتاب «قلمرو اجرای احکام شریعت در حکومت اسلامی» گفته‌ام که خدا نگفته است امر به واجب یا نهی از حرام بکنید بلکه گفته امر به معروف و نهی از منکر کنید و معروف یعنی آن چیزی که مردم خوب می‌دانند و منکر یعنی آن چیزی که مردم ناپسند می‌پندارند که این منکر می‌تواند از ریختن آشغال بر روی آسفالت تا رشوه، رانت‌بازی و دزدی باشد.

این پژوهشگر دینی افزود: با این دیدگاه، اخلاق امری قبل از دین است که دین می‌خواهد با عذاب و ثواب مردم را راهنمایی کرده و انگیزه و شوق در افراد ایجاد کند تا کار زشت را انجام ندهند و مشغول به کار خوب شوند.

وی با بیان اینکه پویایی دین و اخلاق زمانی ایجاد می‌شود که میان آن دو رابطه‌ای وجود داشته باشد، تاکید کرد: میان اخلاق و درک عقلی رابطه وجود دارد و به همین دلیل فرق عقلیه یعنی شیعه و معتزله می‌گویند که حسن و قبح ذاتی است که نمونه‌اش عدل و ظلم است.

این استاد ارشد حوزه و دانشگاه در تشریح اصول وجود رابطه میان اخلاق و درک عقلانی عنوان کرد: اصل اول، عقلانی بودن امور اخلاقی است یعنی همه امر اخلاقی قابل فهم است و اصل دوم، واقع‌گرایی اصول اخلاقی است. مثلا اگر بخواهیم در جامعه عدل و تعادل وجود داشته باشد باید مانع از ظلم بیشتر شویم که این مانع شدن یک امر اخلاقی است.