از تبدیل «متانول» به «زهر مورچه» تا ساعت های دردناک مرگ
الکل دست ساز چگونه می کُشد و کور می‌کند؟/ مسمومیت با متانول درمان می شود؟
مشروبات دست ساز در همه جای دنیای هر ساله افراد زیادی را با مشکلات جدی سلامت و حتی مرگ روبرو می کند؛ اما چه عاملی باعث مرگبارشدن مشروبات الکلی دست ساز می شود؟
عصر ایران – نتایج تحقیقات نشان می دهد عدم دقت در فرایند تولید و به اصطلاح "تولیدات زیرزمینی" موجب می شود تا محصول نهایی تهدیدی برای سلامت مصرف کنندگان باشد. تمامی بررسی ها در رابطه با این گروه مشروبات الکلی در نهایت به حضور "متانول" در آن ختم می شود، البته افزودنی های غیر مجاز و بی ربطی مانند دیازپام، هیستامین و به‌خصوص آمفتامین‌‌ها که ریسک بالایی دارند را هم نباید فراموش کرد و همه این ها برای کاهش هزینه تولید مشروب دست ساز است.
متانول به عنوان حلّال در محلول‌های چاپ و تکثیر، چسب‌ها، رنگ‌ها و جلادهنده‌ها، استفاده می‌شود. متانول با فرمول شیمیایی CH3OH ساده‌ترین الکل است. متانول همچنین به نام های الکل چوب، نفتای چوب، کاربینول یا متیل هیدرات نیز شناخته می شود و استفاده از آن یکی از دلایل شایع "مسمومیت با الکل" محسوب می شود.
متانول ارتباط نزدیکی با اتانول دارد. اتانول نوعی الکل است که همواره در نوشیدنی های الکلی مانند آبجو و ... یافت می شود اما متانول بسیار سمی‌تر از آن است.
به گزارش گروه سلامت عصر ایران؛ متانول از نظر رنگ، بو و مزه شبیه اتانول به نظر می رسد، اما مصرف مقدار کمی از آن نیز می تواند موجب آسیب های جدی یا حتی مرگ انسان شود.
متانول به مقدار بسیار کم طی تخمیر(فرآیندی که در آن الکل از محصولات گیاهی مانند انگور، سیب یا غلات تهیه می شود) شکل می گیرد. اما همان طور که عنوان شد، استفاده از افزودنی های غیر مجاز و خطرناک، مواد شیمیایی و همچنین اشتباهاتی مانند استفاده از چوب میوه مورد استفاده برای تهیه نوشیدنی الکلی می تواند موجب افزایش سطوح این ماده در محصول نهایی شود. متانول به مقدار بسیار کم در نوشیدنی های الکلی مانند آبجو وجود دارد، اما نه به آن اندازه که موجب بروز مشکل شود. در شرایطی که شرکت های تولیدکننده نوشیدنی های الکلی از فناوری های پیشرفته برای بررسی سطوح متانول و جداسازی آن استفاده می کنند، افرادی که نوشیدنی های الکلی دست ساز تهیه می کنند از این شرایط بی بهره هستند که روند جداسازی را دشوار می کند.
باید به این نکته اشاره داشت که در خانه هیچ روش امنی برای تشخیص متانول از اتانول وجود ندارد.
نشانه های مسمومیت با متانول
تمایز بین نخستین نشانه های مسمومیت با متانول از اثرات عادی مصرف الکل می تواند دشوار باشد. مصرف کننده مشروبات الکلی دست ساز ممکن است علائم خفیفی مشابه با مستی ناشی از مصرف الکل را طی یک ساعت تجربه کند که با حالت تهوع، استفراغ و درد شکمی همراه می شود. علائم اولیه مواجهه با متانول به طور معمول از شدت کمتری نسبت به علائم ناشی از مواجهه با همان مقدار اتانول برخوردار هستند.
پس از 12 تا 24 ساعت، علائم چشمگیرتری مانند سردرد، سرگیجه، ضعف عمومی، تاری دید یا از دست دادن کامل بینایی، افت عملکرد دستگاه عصبی مرکزی، اسیدوز، تشنج و خونریزی مغزی و حتی کما پدیدار می شوند.
نادیده گرفتن این شرایط می تواند به تشخیص اشتباه یا تاخیر در تشخیص منجر شود.
مواجهه با علائم مرتبط با بینایی مانند تاری دید یا دشواری در مشاهده نور روشن از بروز دردسری بزرگ برای فرد حکایت دارند و باید برای مقابله با مسمومیت کاری کرد. با افزایش سطوح سمی اسید فرمیک در خون، مسمومیت با متانول می تواند به مرگ در نتیجه نارسایی تنفسی منجر شود.
متانول چگونه به بدن آسیب می رساند؟
متانول مصرفی به طور کامل جذب می شود و 30 تا 60 دقیقه پس از مصرف، غلظت آن در خون به نقطه اوج می رسد. پس از جذب، متانول در آب کلی بدن توزیع شده و ممکن است به زجاجیه و مایع مغزی نخاعی نیز راه یابد.
افزون بر مصرف خوراکی، مسمومیت با متانول می تواند به واسطه استنشاق یا تماس طولانی مدت با پوست نیز شکل بگیرد.
متانول سمّیت بالایی در بدن انسان دارد. مصرف تنها 10 میلی لیتر متانول خالص و متابولیز آن به اسید فرمیک می تواند موحب نابینایی به واسطه تخریب عصب بینایی شود. نابینایی دائمی، نگران کننده‌ترین عارضه بلند مدت در بازماندگان است. 30 میلی لیتر متانول خالص می تواند بالقوه کشنده باشد. با این وجود، دوز سمی متانول بسیار متغیر است. دوز کشنده به طور معمول 100 میلی لیتر در نظر گرفته می شود، اما برخی بیماران پس از نوشیدن تنها 6 میلی لیتر نیز جان خود را از دست داده و برخی دیگر پس از مصرف 500 میلی لیتر نیز زنده مانده اند.
تقریبا 20 درصد متانول توسط ریه ها و کلیه ها بدون تغییر دفع می شود. مقدار باقیمانده در کبد متابولیز می شود. متانول توسط الکل دهیدروژناز به فرمالدهید تبدیل می شود که تقریبا بلافاصله توسط آلدهید دهیدروژناز به اسید فرمیک، ماده ای سمی که در زهر مورچه نیز یافت می شود، تبدیل می شود.
بیشتر مشکلات ویرانگر مصرف متانول به واسطه انباشت اسید فرمیک در خون شکل می گیرند. این ماده متابولیسم هوازی را مهار کرده و گلیکولیز بی هوازی و تولید لاکتات را افزایش می دهد که موجب اسیدوز متابولیک شدید می شود. pH خون اغلب بین 6.3 تا 7.3 است. نتایج بدتر با اسیدوز شدیدتر مرتبط هستند.
از عوارض مصرف متانول می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نارسایی کلیوی
- مشکلات قلبی و گردش خون
- آسیب کبدی
- اختلالات بینایی مانند تاری دید، دید تونلی، تغییر در درک رنگ، نابینایی موقت یا دائمی
- آسیب عصبی و مغزی
به گفته پروفسور کریس ویندر متخصص سم شناسی، با گذشت زمان، قدرت بینایی فرد از بین می رود، یکپارچگی فرآیندهای تفکرش از دست می رود و شاید اندام های دیگر نیز تحت تاثیر قرار بگیرند. این فرآیندی فوق العاده دردآور است.
مسمومیت با متانول چگونه درمان می شود؟
اگر نسبت به مسمومیت با متانول نگران یا مشکوک هستید، نخستین مورد توصیه شده توسط تمام کارشناسان دریافت کمک پزشکی فوری است.
افرادی که نوشیدنی های الکلی مصرف می کنند، با شرایط پس از مصرف آشنایی دارند، از این رو، هر تجربه ای غیر از آن باید مورد توجه قرار گرفته و فرد در کوتاه‌ترین زمان ممکن به بیمارستان مراجعه کرده یا انتقال داده شود.
پزشک می تواند با تجویز اتانول که با توقف تولید اسید فرمیک مانع از مسمومیت می شود، مسمومیت با متانول را درمان کند. درمان هرچه زودتر آغاز شود، نتایج بهتری نیز کسب خواهد شد.
پادزهر دیگری که برای درمان مسمومیت با متانول استفاده می شود، دارویی به نام فومپیزول (Fomepizole) است. همانند اتانول، این دارو نیز روند تبدیل متانول به ترکیبات سمی در بدن را مهار می کند. همچنین، ممکن است پزشک همودیالیز را برای پاکسازی خون از متانول تجویز کند.
آمار و ارقام
مسمومیت با متانول در نتیجه مصرف نوشیدنی های الکلی حاوی این ماده شایع است. از جمله حوادث ثبت شده در این زمینه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
مرگ 35 نفر در برزیل در سال 1993
مرگ 49 نفر در کامبوج در سال 2012
مرگ 38 نفر در جمهوری چک
مرگ 4 نفر در لهستان در سال 2012
مرگ 122 نفر در السالوادور در سال 2000
مرگ 68 نفر در استونی در سال 2001
مرگ بیش از 1985 نفر در هند بین سال های 1976 تا 2017
مرگ 23 نفر در ایتالیا در سال 1986
مرگ حداقل 51 نفر در لیبی در سال 2013
مرگ 200 نفر در ماداگاسکار در سال 1998
مرگ 37 نفر در مالزی در سال 2018
مرگ 23 نفر در نیجریه در سال 2015
مرگ 17 نفر در نروژ بین سال های 2002 تا 2004
مرگ 72 نفر در روسیه در سال 2016
مرگ 51 نفر در اسپانیا در سال 1963
مرگ 81 نفر در ترکیه بین سال های 2004 تا 2015
مرگ 31 نفر در آمریکا در سال 1936
و اینک، ایران در مسیر این توفان مرگبار قرار گرفته است و تنها از نیمه شهریور تا 17 مهر امسال، 69 نفر جان خود را از دست داده و 16 تن دیگر نابینا شده اند؛ متأسفانه این روند همچنان ادامه دارد و مدام خبرهای تلخی از مرگ و میر و کوری افراد بر اثر خوردن متانول در گوشه و کنار ایران منتشر می شود.
