فساد و سکولاریسم؛ آری یا نه

امروز، بغداد نخستین انتخابات خود بعد از حمله 2003 را با توجه به قانون اساسی وضع شده در سال 2005، برگزار می‌کند. در حالی که مجلس علیا- شورای فدراسیون - هرگز انتخاب نشده است، مجلس سفلی-شورای نمایندگان — قدرت پارلمانی کشور محسوب می‌شود.

شورای نمایندگان مسئول انتخاب مسئول اجرایی از میان اعضای خود است، در حالی که نخست‌وزیر از میان بزرگترین بلوک پارلمانی انتخاب می‌شود، رئیس دولت و دو معاون رئیس جمهوری توسط اعضای شورا از طریق رأی‌گیری محرمانه مستقیم انتخاب می‌شوند.

البته اصلی‌ترین مشکل سیستم انتخاباتی عراق به مکانیزم رأی دهی بر می‌گردد که به جای اتکا به نامزدی فردی به انتخابات لیستی متکی است. این سیستم نمی‌تواند انتخاب دقیق شهروندان را منعکس کند و بلوک‌های بزرگ را قادر می‌سازد در روندهای سیاسی دخالت کرده و در قدرت بمانند. این روندی است که از زمان اشغال عراق توسط امریکا در این کشور برقرار بوده است. این اوضاع بخصوص بعد از آنکه عراق روش فهرست حزبی را برای شمارش آرا در پیش گرفت، بیشتر به چشم می‌خورد. پیش‌بینی می‌شود، درست مثل انتخابات دوره‌های قبل، انتخابات 12 مه نیز مشکلات مزمن که در روند‌های رأی‌گیری همواره وجود داشته‌اند را طولانی‌تر کرده و نیروهای فرقه‌ای و فاسد را در قدرت نگه دارند.

مشکلات و شکاف‌های سیاسی

عراق از اختلافات عمیقاً ریشه‌داری در زمان تسلط احزاب اسلامی، بخصوص حزب شیعی الدعوة الاسلامی، رنج می‌برد. دبیر کل حزب، ابراهیم جعفری، در سال 2005 نخست‌وزیر شد، بعد از او نوری مالکی به مدت دو دوره نخست‌وزیر شد و اکنون نخست‌وزیر عراق حیدر العبادی است که از سال 2014 عهده دار این سمت بوده است. از طرف دیگر، دو حزب بزرگ ائتلاف کردستان، یعنی حزب دموکراتیک کردستان (ک. د. پ) و اتحادیه میهنی کردستان (پ.ی.ک)، قدرت مسلط در کردستان عراق هستند. حزب پ. ی. ک دچار فروپاشی شد و جنبش گوران با هدف دفاع از حزب رهبر فقید کردستان، جلال طالبانی، شکل گرفت. با پافشاری رئیس جمهوری سابق اقلیم کردستان، مسعود بارزانی، بر راه‌اندازی رفراندوم جدایی از عراق — تصمیمی که توسط دولت عراق، کشورهای همسایه و جامعه بین‌الملل مردود اعلام شد— اوضاع کردستان عراق به مراتب وخیم‌تر شد.

احتمالاً یکی از مهم‌ترین عواملی که به شکست روندهای سیاسی و به‌دنبال آن انتخابات قوه مقننه می‌انجامد، نادیده گرفته شدن جمعیت سنی است. سنی‌ها بخش قابل توجهی از جمعیت را در 5 استان مرکزی و شمالی تشکیل می‌دهند. علاوه بر این استان‌ها، بخش قابل توجهی از جمعیت اطراف بغداد و سایر استان‌های جنوبی مثل بابل- که سنی‌ها 40 درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند — بصره و ذی قار سنی هستند. نادیده گرفته شدن این طیف از عراق با حمله داعش و ویران شدن مناطق مسکونی آنها بیشتر هم شد. حالا میلیون‌ها نفر از آنها به خاطر امکان بازگشت نیروهای تروریستی داعش به شهرهایشان نمی‌توانند به خانه هایشان بازگردند.

ویژگی‌های عمومی انتخابات پیش رو

نتیجه انتخابات تا حد زیادی بستگی دارد به نحوه نگرش عراقی‌ها به چند مسأله محوری که در ادامه برخواهم شمرد:

* فساد. تقریباً همه عراقی‌ها از شیعیان گرفته تا سنی‌ها و کردها متفق القول بر این باورند که برخی جریان‌های سیاسی حاکم فاسد و مسئول بدتر شدن امنیت و بی‌ثباتی موقعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در عراق است. عده‌ای هم نگرانند هنگام شمارش آرا دستکاری‌هایی صورت گیرد. دفتر نخست‌وزیر عراق، حیدر العبادی، به پیشنهاد ایالات متحده مبنی بر تضمین امنیت روند شمارش آرا چنین پاسخ داده است: «این کار وظیفه ماست». بدبینی شهروندان عراقی به انتخابات تا حدی است که احزاب مسلط مجبور شده‌اند برای متقاعد ساختن رأی دهندگان به شرکت در انتخابات و رأی دادن به آنها، برخی دانشگاهیان و شخصیت‌های جامعه مدنی را استخدام کنند. بعد از آنکه داگلاس سیلیمان، سفیر امریکا در عراق، درباره حزب بعث عراق صحبت کرد، بسیاری از رأی دهندگان همچنین نگرانند بعثی‌ها به پارلمان باز گردند.

* نفوذ احزاب مذهبی؛ مرجع شیعه عراق به رأی دهندگان توصیه کرده «آزموده را آزمودن خطاست»، شعاری که تأکید می‌کند انتخاب دوباره چهره‌های شناخته شده سیاسی اشتباه است. این شعار می‌تواند بر انتخاب رأی دهندگان شیعه تأثیر گذاشته و بنابراین امکان تغییر را افزایش دهد. اما مشکلی که شمارش آرا به روش فهرست حزبی ایجاد می‌کند، همچنان باقی است. این روش می‌تواند صدها هزار رأی نصیب رهبران بلوک‌های بزرگ کند، که از وضع سیاسی موجود نفع می‌برند و برای حفظ آن تلاش می‌کنند.

متعاقباً، نخبگان حاکم اسامی سکولار را برای بلوک‌های انتخاباتی خود برگزیده‌اند تا نشان دهند این بلوک‌ها عاری از دخالت‌های مذهبی است، این درحالی است که همان رهبران سابق را حفظ کرده‌اند. برای مثال، مالکی رئیس بلوک ائتلاف دولت قانون، عبدی رئیس بلوک اتحاد اصلاحات و پیروزی و عمرالحکیم رئیس بلوک الحکمت است. هدف متقاعد ساختن رأی دهندگان به رأی دادن به نفع آنها به خاطر رویکرد به اصطلاح سکولارشان است. برای رسیدن به این هدف، روحانیونی که از درجات پایین تری برخوردارند و با توده‌های مردم در ارتباطند به ایفای نقش مهم خود در شکل دادن به عقاید رأی دهندگان در مناطق شیعه ادامه می‌دهند. نتیجه یک تحقیق که اخیراً انجام شده، نشان می‌دهد 93 درصد از آنهایی که به احزاب مذهبی رأی داده بودند، شیعه و فقط 6درصد سنی بودند.

لیست‌های انتخاباتی نابرابر

1-لیست عراقی (که در رأس آن ایاد علاوی است) شامل شخصیت‌های کلیدی از طیف‌های مختلف از سراسر عراق می‌شود. این لیست در سال 2010 در انتخابات اول شد اما یک تفاهمنامه نانوشته رئیس این لیست را از تشکیل دولت منع و به جای او مالکی را مسئول تشکیل دولت معرفی کرد. این حرکت کشور را یکباره وارد درگیری‌های خونباری کرد که تا به امروز نیز ادامه دارد.

2- جنبش صدر، علی رغم برخورداری از بنیان‌های مذهبی، تلاش می‌کند در انتخابات حال حاضر فاصله خود را با فرقه‌گرایی حفظ کند. مقتدی صدر بسیاری از نمایندگان جنبش صدر را از شرکت مجدد در انتخابات منع کرده است. او از تشکیل دولت سکولار تکنوکرات‌ها حمایت کرده است.

3-نوری المالکی و ائتلاف دولت قانون بسیار مشتاق‌اند به قدرت بازگشته و برای سومین بار دولت تشکیل دهند، اما جو نشان می‌دهد، عموم مردم از انتخاب مجدد مالکی حمایت نمی‌کنند. بعلاوه، مرجع مذهبی شیعه با شعار «آزموده را آزمودن خطاست»، به رأی دهندگان توصیه کرده از انتخاب مجدد مقامات سیاسی که قبلاً در رأس قدرت بوده‌اند، خودداری کنند.

4- تعداد نامزدهای انتخاباتی بسیار زیاد است. 6 هزار و 989 نفر، تقریباً 20برابر ظرفیت کرسی‌های پارلمان، در انتخابات این دوره نامزد شده‌اند. تعداد کرسی‌های پارلمان عراق 328 عدد و برای هر استان از این قرار است: اربیل 16 کرسی، بصره 25 کرسی، سلیمانیه 18کرسی، قادسیه 11کرسی، نجف 12 کرسی، بابل 17 کرسی، دوهک 12 کرسی، دیاله 14 کرسی، ذیقار 19 کرسی، صلاح‌الدین 12کرسی، کربلا 11 کرسی، کرکوک 13 کرسی، میسان 10کرسی، نیتوا 34 کرسی، واسط 11کرسی.

5-برخی رهبران جامعه سنی و شیعه مثل جواد الخلیصی و همین‌طور برخی از جنبش‌های سکولار خواستار تحریم انتخابات شده‌اند.

6-لیست گروه حشد الشعبی به‌دنبال به دست آوردن بیشترین کرسی‌ها برای تشکیل دولت است. این گروه با لیست الفتح که در رأس آن رهبر سازمان بدر، هادی العامری قرار دارد در انتخابات شرکت کرده است.

7- لیست دیگری نیز توسط بلوک سائرون تهیه شده که اعضای آن را جنبش وفاق ملی عراق تشکیل می‌دهند. این لیست مورد حمایت جنبش صدری، حزب کمونیست عراقی، مجمع جمهوری خواه، جنبش پیشرفت و اصلاحات، حزب دولت عادلانه، حزب جوان و حزب تغییر است.

عبور از شکاف‌های فرقه‌ای و قومی می‌تواند یکی از مهم‌ترین نتایج انتخابات پیش رو باشد. به همین دلیل فضای انتخابات بسیار گیج‌کننده و مه آلود است. احزاب سیاسی که با اسلام شیعه در ارتباط‌اند هنوز مشتاقانه امیدوارند با معرفی افرادی چون عبدی که خودش را یک نامزد سکولار معرفی می‌کند- در حالی که همچنان نماینده حزب الدعوه است— انتخابات را ببرند.

علاوه بر آن طرفداران جنبش صدری ممکن است نهایتاً بیش از آنکه چون یک عراقی عمل کنند مانند یک شیعه عمل کنند، زیرا رهبر آنها مقتدی صدر تاکنون این طور تبلیغ کرده است.

کردها در انتخابات پیش رو در قالب چندین ائتلاف وارد خواهند شد. این اقدام بخصوص بعد از آن صورت گرفت که بهرام صالح، یکی از اعضای برجسته ائتلاف کردستان، از این ائتلاف جدا شد و یک بلوک انتخاباتی مستقل تشکیل داد و با این کار از هم گسیختگی حزب پ.ی.ک را به مراتب وخیم‌تر کرد. نهایتاً، یک تحقیق تخمین زده که مشارکت رأی دهندگان در انتخابات پیش رو به تقریباً 60 درصد در میان سنی‌ها و 51 درصد در میان شیعه‌ها خواهد رسید.

نتیجه گیری

صحنه انتخابات عراق به طور ملموس نشان می‌دهد رأی دهندگان طالب تغییرات معنی‌دار در انتخابات پیش رو و جلوگیری از به قدرت رسیدن سیاستمداران فاسد هستند.

اما افکار عمومی، بخصوص در میان افراد معمولی جامعه، می‌تواند براحتی تغییر کند. بنابراین عامل تعیین‌کننده میزان پای بند ماندن رأی دهندگان به ایجاد تغییرات مثبت به نفع مبارزه با فساد است.

با توجه به افزایش تمایل به تغییر و توصیه‌های آیت‌الله علی سیستانی مبنی بر خودداری از انتخاب مجدد مقامات فاسد، به طور کلی پیش‌بینی می‌شود که انتخابات نتایج مثبتی خواهد داشت.

العبادی ممکن است بیشترین تعداد کرسی‌های پارلمان را از آن خود کند و شانس موفقیت لیست علاوی و سایر لیست‌هایی که واقعاً به سکولاریسم اعتقاد دارند بسیار بالاست. این کردها هستند که با انتخاب بلوک العبادی یا علاوی تعیین می‌کنند نخست‌وزیر از بین کدام بلوک انتخاب شود.

علاوه بر آن، شانس بلوک الفتح با ائتلاف احتمالی آن با عمارالحکیم و سایر بلوک‌ها با هدف تشکیل اکثریت شیعه که بتواند دولت را از حزب الدعوه پس بگیرد، افزایش خواهد یافت.

در این مورد هم کردها و آزادی گراها تعیین‌کننده هستند. عبور از شکاف‌های فرقه‌ای و قومی می‌تواند یکی از مهم‌ترین نتایج انتخابات پیش رو باشد. اگر موفق شوند، راه برای احیای هویت ملی عراقی و تغییر روند‌های سیاسی کنونی بازخواهد شد.

منبع: روزنامه ایران