تداوم برجام منهای آمریکا، چگونه؟

در این میان کشورهای اروپایی که تا پیش از این سعی داشتند در راستای تأمین نظر رئیس جمهوری امریکا و برطرف کردن بهانه‌های او عمل کنند، یک صدا بر پایبندی ایران به برجام و قرار گرفتن در کنار ایران برای حمایت از این توافق بین‌المللی تأکید کردند. مواضعی که نشان دهنده آن است که اراده سیاسی اروپا بر حفظ برجام قرار دارد و ناگفته پیدا است که با توجه به موضع ایران در قبال خروج امریکا از توافق اجرایی شدن این اراده جز از طریق تأمین منافع ایران و مقابله با تحریم‌های امریکا میسر نیست.

با این همه می‌دانیم که اروپا علاوه بر روابط نهادینه شده سیاسی و امنیتی با واشنگتن، مناسبات بسیار گسترده تجاری با امریکا دارد و همین واقعیت اقدام امریکا علیه شرکت‌های اروپایی در راستای تحریم ایران را به امری پرهزینه برای آنها تبدیل خواهد کرد.

بنابراین فارغ از نتایج مذاکراتی که قرار است طی هفته‌های آینده میان ایران و کشورهای اروپایی پیرامون چگونگی ادامه حیات برجام انجام شود، می‌توان پیش‌بینی کرد که اروپا تمایل داشته باشد راه حل میانه‌ای را اتخاذ کند. چنانکه مثلاً سقف مبادلات تجاری مشخصی را تعیین کند یا همکاری شرکت‌های کوچک اروپایی با ایران توسعه یابد اما شرکت‌های بزرگ از حضور در بازار ایران خودداری کنند. راهکارهایی که ممکن است نتواند تأمین‌کننده خواست و نظر ایران باشد.

با این حال فارغ از این گمانه زنی‌ها که دست کم تا مشخص شدن نتیجه رایزنی‌های آتی ایران و اروپا در ابهام قرار دارد، آنچه در این زمان ضروری و مؤثر است به کارگیری مجموعه اقداماتی است که به‌ کند شدن و ناکارآمدی ابزار تحریم بینجامد.

اقداماتی همچون تلاش برای خودکفایی بیشتر و برطرف کردن شکاف‌های داخلی که بی‌شک عملیاتی شدن‌شان تنها با اجماع درونی و همگرایی ملت ایران ممکن خواهد بود. نخستین قدم برای تحقق این امر قرار گرفتن مردم در جریان امور و تشریح بی‌رودربایستی شرایط برای آنها است. این مسأله خاصه در وضعیتی که دولت ایران در مواجهه با خروج امریکا از برجام مدبرانه‌ترین واکنش را داشت و در اتمام حجت با طرف‌های اروپایی این توافق عملاً نشان داد که می‌خواهد

در صورت تضمین منافعش برجام را حتی بدون حضور امریکا حفظ کند و به تعهدات خود پایبند بماند، بیش از هر زمان مؤثر است. زیرا با توجه به این تلاش و تعامل در صورتی که خروج از برجام و از سرگیری فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای به روال پیش از برجام به‌عنوان امر ناگزیر پیش روی دولت ایران قرار بگیرد مردم با یکپارچگی بیشتری از این تصمیم حمایت خواهند کرد و تبعاً همراهی بیشتری برای پذیرش عوارض اجتناب‌ناپذیر آن خواهند داشت.

اما در این میان یک نکته مهم نباید از نظر پنهان بماند که مجموعه این روند بستگی ویژه‌ای به شکل‌گیری اراده جمعی و پرهیز از هرگونه جناح‌بندی سیاسی دارد. اینکه خدای ناکرده کسانی بخواهند از تحولات اخیر و آتی مرتبط با برجام نمدی برای کلاه رقابت‌های سیاسی ببافند سمی مهلک و دادن نشانی به دشمن است. زیرا سرمایه‌گذاری اصلی امریکا بر تحریم‌ها با هدف ایجاد نارضایتی عمومی و اختلاف افکنی میان دولت و مردم و نیز تقویت شکاف میان نخبگان سیاسی است. واقعیتی که ما با علم به آن باید در جهت کاستن از اختلافات و حرکت به سمت خودکفایی برای کاستن از اثرات مخرب تحریم‌ها حرکت کنیم.

منبع: ایران/حسن بهشتی‌پور-کارشناس مسائل بین‌الملل