چالش‌های صنعت آب بسته‌بندی ایران؛ کم نوشی مردم و کم کاری دولت
یکی از دلایل این عدم تغییر و ثبات وضعیت در صنعت بسته بندی آب وجود شبکه شرب شهری در کشور است. هم اکنون بیش از ۹۵ درصد از مردم ایران در شهرها و کلانشهرها از آب شرب شهری برخوردارند و اگرچه این دسترسی به آب در کشور موجب خشنودی است لکن همین امر به عنوان یکی از مهمترین موانع توسعه فرهنگ مصرف آب بسته بندی در کشور محسوب می‌شود.
پیمان فروهر،دبیر انجمن تولیدکنندگان آبهای معدنی و آشامیدنی در گفتگو تفصیلی با پایگاه اطلاع رسانی نوش آنلاین به ویژگی‌ها و چالش‌های صنعت آب بسته‌بندی در ایران اشاره کرد و اطلاعات ارزشمندی را در اختیار مخاطبان پایگاه اطلاع رسانی نوش آنلاین و فعالان صنعت آب بسته‌بندی در ایران قرار دارد.
وی در آغاز این گفتگو با اشاره به اینکه وضعیت صنعت آب بسته‌بندی نسبت به سال گذشته تغییر قابل توجهی نکرده است، بیان می‌کند: یکی از دلایل این عدم تغییر و ثبات وضعیت در صنعت بسته بندی آب وجود شبکه شرب شهری در کشور است. هم اکنون بیش از ۹۵ درصد از مردم ایران در شهرها و کلانشهرها از آب شرب شهری برخوردارند و اگرچه این دسترسی به آب در کشور موجب خشنودی است لکن همین امر به عنوان یکی از مهمترین موانع توسعه فرهنگ مصرف آب بسته بندی در کشور محسوب می‌شود.
توسعه صنعت بسته بندی آب وابسته به شرایط اقتصادی خانواده است
پیمان فروهر درباره شرایط اقتصادی مصرف کنندگان آب بسته بندی در ایران می‌گوید: «صنعت آب بسته بندی در ایران کاملا مبتنی بر اقتصاد خانواده است. وقتی معیشت مردم ایران رو به بهبودی است فرصت این را خواهند داشت به غذا و نوشیدنی‌هایی که در فهرست کالاهای ضروری نیست ، گرایش یابند. در حال حاضر با توجه به اینکه دسترسی به آب شرب شهری برای مردم فراهم میباشد لذا آب بسته‌بندی در فهرست اقلام ضروری آنان قرار نمیگیرد به گونه ای که گاهی از آن با عنوان محصول لاکچری یا لوکس یاد میگردد، این در حالیست که با بهبود شرایط معیشتی خانوار در کشور فرصتی برای مصرف آب بسته بندی نیز فراهم میگردد و همین امر موجبات ارتقاء فرهنگ مصرف آب بسته بندی را فراهم میسازد .
طبقه متوسط جامعه گروه هدف صنعت بسته بندی آب است
دبیر انجمن تولیدکنندگان آبهای معدنی و آشامیدنی در خصوص جامعه هدف صنعت بسته بندی آب اینگونه بیان می‌کند که با توجه به اینکه دهک متوسط جامعه از بالاترین درصد جمعیتی کشور برخوردار میباشد لذا این گروه از طبقات اقتصادی کشور با توجه به جمعیت بالا به عنوان جامعه هدف در این صنعت محسوب میگردد و فعالان در این صنعت همواره بر این امیدند که ضمن بهبود شرایط اقتصادی خانوار در کشور مصرف آب بسته بندی در این طبقه پر جمعیت افزایش یابد.
وی ادامه می‌دهد: «برهمین اساس هر وقت اقتصاد خانواده دچار تزلزل می‌شود اولین کالایی که از فهرست خرید خانوار حذف می‌شود، آب بسته‌بندی است چرا که جایگزین قابل دسترس آن یعنی آب شرب شهری به راحتی در دسترس آنان است.
وی همچنین می‌افزاید: حدود دو سال پیش از سوی این انجمن نامه‌ای تقدیم آقای روحانی شد که طی آن هزینه آب بسته‌بندی ماهانه یک خانواده ۴ نفره در صورت استفاده از این محصول به جای آب شهری، ۶۰ تا ۷۰ هزار تومان اعلام گردید که این رقم با توجه به هزینه‌هایی که هم اکنون در حوزه محصولات غذایی و نوشیدنی ناسالم همچون فست فودها توسط مردم هزینه می‌شود به مراتب بیش از این رقم میباشد و لذا شایسته است تا دولت از طریق اطلاع رسانی گسترده در کشور نسبت به ارتقاء فرهنگ مصرف آب بسته بندی اقدام نماید که متاسفانه تاکنون اقدام موثری در این خصوص انجام نگرفته است و جالب آنکه بخش اعظم هزینه‌های انجام گرفته توسط وزارت نیرو در تصفیه و ضد عفونی آب در سطح کشور با هدف آشامیدن آب انجام میگیرد و این در حالیست که تنها ۱ % از کل آب مصرفی توسط خانوار به مصرف شرب میرسد و ۹۹% از آن در نتیجه سایر مصارف نهایتاً تبدیل به فاضلاب میگردد .
مشکل عدم آگاهی مردم از فواید نوشیدن آب کافی
دبیر انجمن تولیدکنندگان آبهای معدنی و آشامیدنی در ادامه این مصاحبه به بررسی ویژگی‌های فرهنگی مصرف کنندگان آب بسته بندی در ایران می‌پردازد و می‌گوید: «در اکثر کشورهای توسعه یافته در دنیا سطح دانش مردم در خصوص فوائد نوشیدن آب کافی از طریق آموزش و آگاهی‌رسانی ارتقا یافته است ، اما در ایران چنین اتفاقی نمی‌افتد. برای مثال مردم ایران از نقش مهم و حیاتی آب در سلامت بدن خود آگاه نیستند و لذا کم نوشی آنان میتواند منشاء بیماریهای گوارشی مانند یبوست ، و یا مشکلات پوستی و سردردهای میگرنی و مشکلات مجاری اداری و دردهای شدید در دیسک کمر آنان باشد.»
این کار‌شناس صنعت آب بسته‌بندی می‌افزاید: «مردم ایران در مصرف آب بسیار کم نوش هستند. آنقدر این موضوع بغرنج شده که من به عنوان دبیر انجمن آبهای معدنی و آشامیدنی ایران همواره توصیه می‌کنم مردم فقط آب مصرف کنند و در گام اول اصلا مهم نیست که این آب از نوع بسته‌بندی باشد یا آب شرب شهری. در این شرایط بغرنج متولی بهداشت در ایران هم باید یک گام بردارد و در تغییر مردم ایران از مردمانی کم نوش به پر نوش تلاش کند. در کشورهای اروپایی فرهنگ نوشیدن آب تا جایی در میان مردم نهادینه شده است که مردم همواره آب را روی میز کار خود ، یا در کوله‌پشتی و یا در خودرو همراه خود دارند تا محتوی آن را به مرور بنوشند.و این در حالیست که مردم ایران چندان توجهی به نوشیدن آب کافی به ویژه در ساعات خارج از منزل ندارند و نتیجه این امر هیدراته یا کم آب شدن بدنشان در طول روز است.
هزینه اطلاع‌رسانی بالاست
فروهر در پاسخ به این نقد که عدم اطلاع رسانی در خصوص مصرف آب و به ویژه فرهنگ سازی در مصرف آب بسته‌بندی متوجه دولت نمیشود و تولیدکنندگان در این صنعت خود نیز کمپینهای موثری در این حوزه ندارند، اینگونه پاسخ می‌دهد: «اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در مقیاس ملی از توان تولید کنندگان و تشکلهای صنایع آشامیدنی به تنهایی خارج است . شما ببینید وقتی ما در چند رسانه مطرح که مورد توجه مردم است، می‌خواهیم مقاله‌های اطلاع‌رسانی منتشر کنیم، با درخواست ارقام سنگین مواجه میشویم و بدیهیست که انجام امور فرهنگ سازی تنها در سایه استمرار نتیجه بخش میباشد لذا انجام چنین فعالیتهایی مستلزم دسترسی به منابع مالی عظیم میباشد ، بنابراین ما به تنهایی نمی‌توانیم در این زمینه اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی کنیم. شاید این موضوع یک بار یا دو بار از طرف ما اتفاق بیفتد اما ادامه نخواهد داشت. از طرف دیگر این کار نیاز به کمپینهای بلندمدت و مستمر دارد و با هزینه‌های نجومی‌به طور حتم تولیدکنندگان نمی‌توانند این کمپین را اجرا کنند.»
وی می‌افزاید: «در همین راستا مدتی قبل که برخی شایعات در خصوص آبهای بسته بندی در سطح فضای مجازی منتشر و موجب برخی ابهامات نزد مردم شده بود من برای صدا و سیما نامه‌ای نوشتم که ما یک تشکل هستیم و در صورت امکان فرصتی به این تشکل جهت اطلاع‌رسانی اختصاص بدهید که متاسفانه نتیجه‌ای در بر نداشت. »
مجموعه‌های دولتی در اطلاع‌رسانی کمک کنند
دبیر انجمن تولیدکنندگان آبهای معدنی و آشامیدنی در جمع بندی این بخش از اظهارات خود می‌گوید: «من قبول دارم کم‌کاری‌هایی از طریق فعالان صنعت وجود دارد ولی نرخ‌ها و تعرفه‌های اطلاع‌رسانی آنقدر بالاست که تولید کنندگان نمی‌توانند آن را پرداخت کرد و چون یک یا دو بار اطلاع رسانی هم نتیجه‌ای نخواهد داشت بنابراین مسلما تشکل‌ها نمی‌توانند در این حوزه نقش همیشگی و پررنگی ایفا کنند. وزارتخانه‌های مرتبط با این صنعت باید مطلع باشند که کار فرهنگی و اطلاع‌رسانی در مقیاس ملی از عهده یک تشکل خارج است و باید به خاطر جامعه در این زمینه فعال‌تر باشند.»
سرانه مصرف پایین است
فروهر در ادامه این مصاحبه به ظرفیت تولید آب بسته بندی در ایران اشاره می‌کند و ابتدا به وضعیت سرانه مصرف می‌پردازد: «ظرفیت تولید در ایران بسیار پایین است، می‌گوید: «مصرف آب بسته‌بندی ایران ۱۵ تا ۲۰ لیتر است و این میزان نسبت به کشور همسایه ما ترکیه که سرانه مصرفش بالای ۱۵۰ لیتر است، عدد پایینی است. در اروپا هم که این سرانه بالای ۱۰۰ لیتر است. یعنی حتی در مکان‌هایی از دنیا که آب شرب شهری به وفور است، باز هم سرانه مصرف آب بسته‌بندی کم نیست. متاسفانه مقدار مصرف محصولات صنعت بسته بندی آب در ایران نسبت به سایر صنایع نوشیدنی که از کمترین میزان سلامت برای مصرف کنندگان برخوردار است کمتر است.»
تاثیر حجیم بودن محصول در تولید پایین
وی با اشاره به اینکه صنعت آب بسته‌بندی میزان تولیدش برابر با فروش این محصول است، می‌گوید: «با توجه به سنگین و حجیم بودن محصولات این صنعت بطور معمول میزان تولید و فروش این صنعت متوازن است و اساسا انبارش محصولات این صنعت در مقادیر زیاد و بالا امکان پذیر نیست ، در حال حاضر به طور تقریبی سالانه حدودا یک میلیاردو سیصد تا یک میلیاردو چهارصد میلیون لیتر در سال تولید داریم.»
بیش از ۱۰۰ کارخانه آب معدنی در سطح کارگاه هستند
دبیر انجمن تولیدکنندگان آبهای معدنی و آشامیدنی درباره دلایل به وجودآمدن ظرفیتهای خالی موجود در کارخانه‌های صنعت آب بسته‌بندی ایران توضیح می‌دهد: «این موضوع تنها برای صنعت ما نیست. برای مثال کارخانه‌های زیادی در صنایع لبنی، کنسرو ، اسنک و… داریم که با این مشکل مواجه هستند و ریشه آن به سالهای گذشته بازمی‌گردد. یکی از اتفاق‌هایی که در صنعت آب بسته‌بندی افتاد، اجرای طرحهای زودبازده با تسهیلات اندک بود که با هدف ایجاد اشتغال در سطح کشور بود و بسیاری از افراد با ذهنیت اینکه با این تسهیلات اندک می‌توانند در این صنعت ورود نمایند ، اقدام به تاسیس واحد تولیدی در مقیاسهای به مراتب پائین‌تر از مقیاس صنعتی کردند.»
فروهر می‌افزاید: «نتیجه این شد که ظرف ۱۰ سال گذشته تعداد زیادی افراد با سرمایه محدود کارخانه‌های آب بسته‌بندی تاسیس کردند، غافل از آنکه یک کارخانه آب بسته‌بندی الزاماتی دارد فراتر از آنچه انان پیاده نمودند ، ما در حال حاضر ۱۵۰ کارخانه آب بسته‌بندی داریم ولی شاید کمتر از ۲۰ کارخانه در مقیاس صنعت و در سطوح ملی فعال هستند و بقیه کارخانه‌ها در مقیاس استانی و یا منطقه ای مشغول هستند ، بدون شک هر صنعتی برای خود استانداردهایی دارد. متاسفانه این افراد با توان مالی کم و با وام و تسهیلات اندک مجبور هستند ماشین‌آلات با ظرفیتهای پایین با طول عمر کوتاه خریداری کنند و در نتیجه پس از مدت کوتاهی از فعالیت واحد صنعتی استهلاک زود رس ماشین آلات موجبات بروز توقفات و زیان و خسارات را فراهم میسازند و بدیهی است اینگونه واحدهای تولیدی نمی‌توانند در فضای رقابتی حاکم بر صنعت دوام بیاورند و توان توزیع در سطح گسترده و رقابت با برندهای بزرگ را نخواهند داشت.»
وزارت صنعت در صدور مجوز محدودیت قائل نمیشود
فروهر در واکنش به زمزمه عدم صدور مجوز جدید برای تاسیس واحدهای تولیدی توسط وزارت صنعت به نوش‌آنلاین می‌گوید: «در حال حاضر منعی در خصوص صدور جواز تاسیس برای متقاضیان اعمال نمیشود و بطور کلی بر اساس قوانین فعلی در آن وزارتخانه محدودیتی در صدور مجوز اعمال نمیشود چرا که رسالت آن وزارت خانه ایجاد تسهیل در تاسیس و راه اندازی واحدهای تولیدی و صنعتی و ایجاد اشتغال پایدار در کشور است.»
دبیر انجمن تولیدکنندگان آبهای معدنی و آشامیدنی می‌افزاید: وزارت صنعت، رسالت منع افراد از ورود به یک واحد تولیدی را ندارد اما ممکن است محدودیتهایی از جمله عدم معرفی به نظام بانکی جهت دریافت تسهیلات اعمال نماید و این در حالی است که چنانچه کسی با سرمایه شخصی برای تاسیس کارخانه اقدام کند برای او محدودیتی ایجاد نشده و جواز تاسیس صادر خواهد شد.
وی در عین حال ایجاد محدودیت در پرداخت تسهیلات دولتی به واحدهای تولیدی را بی‌عدالتی دانسته و می‌گوید: افرادی ممکن است توانایی راه‌اندازی کارخانه یا واحد تولیدی را داشته باشند و و از توانایی اجرای تمامی‌استانداردهای لازم برای ورود به یک صنعت از جمله تاسیس کارخانه مجهز، مارکتینگ، فرهنگ سازی و برند سازی ، و …..برخوردار باشند و لذا محدودیت در پرداخت تسهیلات به اینگونه افراد و متقاضیان بی‌عدالتی است و شایسته تا مساعدت‌های لازم به چنین افرادی ارائه شود.»
گلایه از صدور مجوز برای افراد ناآگاه
فروهر با گلایه از وزارتخانه‌هایی که بدون ارزیابی از میزان آگاهی و توانایی افراد به آن‌ها مجوز تاسیس واحدهای تولیدی را صادر می‌کنند، می‌گوید: «بهتر است تا وزارتخانه‌های متولی حتما در زمان صدور مجوز به متقاضیان ، الزامی‌در نظر گیرند که طبق آن متقاضی با تشکل صنف مورد نظر خود مشاوره‌ای داشته باشد و نامه ای در خصوص برگزاری جلسه مشاوره از آن تشکل به وزارت خانه ارائه نماید . چه بسا افرادی که از طریق تشکل ما و تشکلهای دیگر با مشاوره از ورود به صنعت منصرف شده و یا بالعکس مصمم تر گردیده اند و لذا شایسته است تا وزارت صنعت ترتیبی اتخاذ نماید تا متقاضیان ورود به صنایع مختلف نشستهایی مشورتی با تشکلهای مربوطه برگزار کنند.»
۴ مانع صادرات آب بسته‌بندی
این کار‌شناس صنعت آب بسته‌بندی در ادامه این گفتگو به موضوع صادرات آب معدنی و موانع آن می‌پردازد وی می‌گوید: «دلایل متعددی به عنوان مانع صادرات مطرح است. اول اینکه محصول آب بسته‌بندی سنگین و حجیم است و با توجه به افزایش قیمت حاملهای انرژی کرایه حملش از کارخانه تا مرز و از مرز تا بازار صادراتی گران تمام می‌شود و قدرت رقابت در بازار هدف بشدت کاهش می‌یابد.»
فروهر می‌افزاید: «دوم اینکه در ایران هزینه مالی و هزینه تولید به مراتب گران‌تر از بقیه کشورهای همسایه است. برای مثال بهره تسهیلات بانکی در ایران طی سالهای اخیر در محدوده‌های بین ۲۵- ۱۸ درصد بوده است است و این در حالی است که نرخ سود تسهیلات حتی در افغانستان نیز به مراتب کمتر از ایران است، این نرخ در ترکیه یک یا دو درصد است و این تاثیر زیادی در قیمت تمام‌شده محصول خواهد گذاشت.»
دبیر انجمن تولیدکنندگان آبهای معدنی و آشامیدنی به تاثیر موضوع قیمت حاملهای انرژی بر قیت تمام شده و در نهایت کاهش صادرات آب بسته بندی اشاره می‌کند و می‌گوید: «هم اکنون هم زمزمه‌های افزایش قیمت سوخت است که باز هم در صنعت ما تاثیرگذار است. چون محصولات صنعت بسته بندی آب سنگین و حجیم است، تعداد باری که در هر حمل‌و‌نقل انجام می‌شود پایین است. بنابراین مجبوریم تعداد حمل و نقل را بالا ببریم که همین موضوع باعث افزایش هزینه‌ها می‌شود.»
وی یکی دیگر از مشکلات صادراتی این صنعت را حضور ناکافی تولیدکنندگان در نمایشگاههای بین المللی می‌داند و می‌گوید: « تولید کنندگان باید با در اختیار داشتن تقویم نمایشگاههای بین المللی صنعت غذا و آشامیدنی درکشورهای مختلف به ویژه کشورهای دارای پتانسیل صادراتی نسبت به حضور در این نمایشگاهها و معرفی محصولات و نهایتا فروش و صادرات اقدام نمایند این در حالیست که متاسفانه بیش از ۹۵ % از شرکتهای تولیدی به دلیل مشکلات مالی و ضعف اقتصادی امکان انجام چنین فعالیتهای بازاریابی صادراتی را ندارند و از آن بدتر اینکه در این فرآیند از تسهیلات موثر و قابل توجهی نیز برخوردار نیستند.»
دبیر انجمن آب معدنی با ابراز نارضایتی از وضعیت حضور تولیدکنندگان در نمایشگاههای صنعت نوشیدنی در جهان بیان می‌کند: «حضور و مشارکت تولیدکنندگان در این نمایشگاهها در حد صفر است و نکته مهم این است که این عدم مشارکت تنها مختص به صنعت بسته بندی آب نیست و در سایر صنایع دیگر نیز تنها تعداد معدود و قابل صرف نظری از کل واحدهای صنعتی در هریک از سرفصلهای صنعتی در نمایشگاهها حضور دارند و متاسفانه شرایط اقتصادی حاکم بر تولید اجازه چنین سرمایه گذاریها و اقداماتی را به بخش اعظم واحدهای تولیدی نمی‌دهد .»
همچنین ناامنی ناشی از شرایط جنگی چند سال اخیر در بازارهای صادراتی متداول در این صنعت همچون عراق و افغانستان را از دیگر دلایل کاهش صادرات در این صنعت بر شمرد .
چالش فروش برای تازه وارد‌ها
فروهر بخش پایانی گفتگو با پایگاه اطلاع رسانی نوش آنلاین را به چند توصیه برای کسانی که قصد ورود به صنعت آب بسته بندی را دارند اختصاص می‌دهد. او به تولیدکنندگان برندهای تازه‌وارد این صنعت توصیه می‌کند که قبل از ورود به این صنعت الزامات آن را بدانند و ادامه می‌دهد: «این افراد باید حتما با آگاهی تمام وارد صنعت شوند. عده‌ای از این افراد هنوز نمی‌دانند بعد از ورود به این صنعت و تولید با چالشی به نام فروش مواجه هستند. وقتی محصولی وارد بازار می‌شود مدتهای طولانی زمان می‌برد که جایگاه‌یابی کنند و با برندهای بزرگ و صاحب نام در کسب سهم از بازار رقابت کنند و تردیدی نیست که توفیق در این امر مستلزم سرمایه گذاری‌های مطلوب در سر فصلهایی از جمله شبکه توزیع و فروش ، مارکتینگ و برندینگ ، و …. میباشد»
وفاداری مصرف‌کنندگان به برندهای قدیمی‌بالاست
وی می‌افزاید: «ما یک مولفه در صنایع غذایی داریم که در هیچ صنعتی در جهان نداریم و آن وفاداری به برند است که مولفه‌ای بسیار قوی است و مانع بزرگی برای محصول جدید به شمار می‌رود. افرادی که تازه وارد بازار می‌شوند، نمی‌دانند که برای عبور از دیوار وفاداری مردم به برندها نیازمند به اجرای تبلیغات و کمپینهای معرفی محصول میباشند. لازمه چنین امری برخورداری از دانش و آگاهی و نهایتا پول و منابع مالی است. ذکر این نکته ضروریست که صنعت بسته بندی آب در ایران تنها صنعتیست که ۴ برند بزرگ جهانی و بین المللی در آن صنعت با برخورداری از سهم فراوان از فروش جهانی ، در آن مشغول به فعالیت در کشور میباشند و سابقه چنین حضوری در سایر سرفصلهای صنعت در کشور مشاهده نمیشود .
بایسته‌های توزیع در صنعت آب بسته‌بندی
فروهر در ادامه توصیه‌های خود به کسانی که قصد ورود به صنعت آب بسته‌بندی را دارند به الزامات توزیع آب بسته‌بندی در کلانشهرهایی از جمله تهران می‌پردازد و می‌گوید: «یک اتومبیل ایسوزوی پخش نوشیدنی برای این صنعت حدودا بیش از ۱۴۰ میلیون تومان تمام می‌شود و تمامی‌شرکت‌های صاحب نام و صاحب سهم از فروش در چنین شهرهایی از جمله تهران از بیش از ۳۰ تا ۴۰ ایسوزو برخوردار میباشند بنابراین اگر کسی بخواهد به این صنعت ورود کند باید هوشیار باشد و امکانات رقبای خود را ارزیابی نماید . زمانی تولید کننده‌ای می‌خواهد محصولش را فقط در یک شهرستان توزیع کند، اما یک چیز را نباید فراموش کند و آن اینکه وارد صنعتی شده است که سود هر واحد محصول اندک است پس باید به فکر سود در تیراژ بالا باشد. پس شاید چشم پوشی از توزیع در شهرهای بزرگ برای این صنعت ممکن نباشد. »
وی در پایان درباره برون سپاری توزیع در صنعت بسته بندی آب می‌گوید: «صنعت آب بسته‌بندی صنعتی نیست که توزیع و فروش آن به بیرون سپرده شود، زیرا محصول حجیم و سنگین است و توزیع آن سود پایینی دارد. هیچ شرکت توزیعی حاضر نیست خودروهایش را با آب ارزان با وزن بالاو حجیم پر کند. بیشتر شرکتهای پخش هیچکدام اقدام به توزیع محصولات آب بسته‌بندی نمی‌کنند زیرا برای آن‌ها فروش و توزیع این محصول صرف اقتصادی ندارد. بنابراین باید خود واحدهای تولیدی مجهز به دپارتمان پخش و توزیع گرم باشند یا اینکه باید از فروش گرم بگذرند و در حوزه اخذ نمایندگی از شرکت‌ها فعال باشند و به عبارتی فروش درب کارخانه خود را تقویت نمایند و نمایندگی‌ها خودشان این توزیع را انجام دهند.
