«وضعیت ترجمه قرآن کریم در ایران و جهان»
مدیرعامل موسسه فرهنگی ترجمان وحی معتقد است: اقداماتی که توسط حوزویان در رابطه با قرآن صورت میگیرد، پاسخگوی نیاز جهان نیست. باید قرآن را برای سطوح مختلف از دانشجو، دانش آموز، نونهال و خانواده با ترجمههای مختلف و با روشهای گوناگون بتوانیم ارائه دهیم که جذابیت داشته باشد.
حجت الاسلام والمسلمین محمد نقدی که مدیرعامل موسسه فرهنگی ترجمان وحی است و این موسسه تنها مرکز تخصصی ترجمه قرآن کریم در جهان تشیع هست و به صورت تخصصی به کار ترجمه قرآن به زبانهای مختلف جهان میپردازد، میگوید: مسلمانان به طور کل در ترجمه قرآن نقش برجستهای ندارند، در مقایسه با مسیحیان متوجه میشویم که مسیحیها کتاب مقدس خود را تا سال ۲۰۱۲ میلادی به بیش از ۲ هزار و ۵۳۸ زبان ترجمه کردهاند که ۹۸ درصد مردم جهان به یکی از این ترجمهها دسترسی دارند درحالی که قرآن در طول ۱۴۳۸ سال تنها به ۱۴۷ زبان ترجمه شده است.
متن گفتوگوی شفقنا با حجت الاسلام نقدی را میخوانید:
یکی از تاکیدات مراجع عظام تقلید و علما به طلاب به مناسبتهای مختلف، جدی گرفتن قرآن کریم در زندگی و در درس و بحث بوده است اما به نظر میرسد در حوزه آنگونه که به دروسی مانند فقه، اصول و کلام پرداخته میشود به قرآن توجه نمیشود درحالی که ما کشوری اسلامی هستیم و انتظار میرود که بعد ازانقلاب اسلامی توجه به قرآن بیش از این باشد. ارزیابی شما در این زمینه چیست؟
واقعیت این است که در دانشگاهها به عنوان مثال دانشگاه علوم پزشکی که وظیفه تربیت پزشک را بر عهده دارد و در طول ۷ سال دروس عمومی و تخصصی را میخوانند طبیعتا وظیفه آن دانشگاه و دانشکده این است که مباحثی که برای یک پزشک ضرورت دارد را مطرح کنند. در حوزه علمیه قم، نجف و مشهد هم چون اساسا میخواهند فقیه تربیت کنند، بیشترین سرمایهگذاری را از نظر وقت، زمان، تدریس و استاد، علومی قرار دهند که به فهم این دو بحث (فقه و اصول ) کمک میکند. طبیعی است که قرآن اساس کار است یعنی فقه و اصول برای این است که ما با قرآن و مفاهیم و احکام قرآن آشنا شویم و باید به آن نگاه ویژهای داشت. این را باید بپذیریم که این خلاء در حوزه علمیه قم وجود دارد. شما ببینید در دانشگاه الازهر مصر حداقل شرط برای حضور دانشجو در آنجا این است که یک چهارم قرآن را حفظ باشد، اما در کشور ما متاسفانه هنوز این موضوع جا نیفتاده و ما این خلاء را میپذیریم. اما اینکه حوزه تمام هم و غم خود را قرآن قرار دهد نیازمند این است که آنها بحثهای تخصصی داشته باشند اما در کنار آن برای قرآن نیز یک جایگاه خاصی قائل شوند و اهتمام داشته باشند و در این زمینه افراد نخبهای تربیت کنند چه در زمینه تفسیر یا ترجمه یا سایر مباحث علوم قرآنی.
ما حوزههای علمیه را متولی دین مردم میدانیم و معتقدیم که مردم، دین خود را از حوزهها میگیرند و علما را الگوی خود قرار میدهند بالطبع در زمینه آموزش و نشر قرآن کریم هم این حوزهها باید اهتمام بیشتری داشته باشند اما متاسفانه یک مهجوریتی را نسبت به قرآن کریم میبینیم. دلیل این امر را چه میدانید؟
متاسفانه آن چیزی که امروز در جامعه ما به طور عموم مطرح است و حوزه نیز از آن آسیب پذیرفته، بحث قرائت و تلاوت و حفظ قرآن است. خوشبختانه کشور ما در زمینه حفظ و تلاوت قرآن پیش رفته است اما بیشتر نگاهها متوجه حفظ و تلاوت است؛ تلاوت که فقط یک حظّ سمعی است و حفظ قرآن که بسیار خوب است و جایگاه خوبی دارد و سرمایهها در این دو بخش مطرح و هزینه میشود اما برای تفسیر و فهم قرآن و تدبر در آن و اشاعه فرهنگ قرآن این قصور وجود دارد. باید همت بیشتری کرد تا بتوانیم در این زمینه هم بدرخشیم. البته آماری به صورت نسبی وجود دارد که موضوع پایان نامههای دانشجویان چه در حوزه و چه در دانشگاهها، موضوعات قرآنی است، اما ما باید کاری کنیم که این در زندگی عملی مردم بروز و ظهور داشته و کاربردی باشد نه اینکه در کتابخانهها و مراکز تحقیقاتی فقط پژوهش درباره این موضوعات صورت گیرد آنچه مهم است اینکه در زندگی روزمره مردم بتواند انعکاس پیدا کند و قرآن بر عملکرد و زندگی مردم اثرگذار باشد. با توجه به آموزههای قرآنی، دروغ، غیبت، تهمت و تجاوز به حریم دیگران نباشد. وقتی ما میبینیم این مسائل اتفاق میافتد معلوم است که جایی کار میلنگد. البته باید توجه داشته باشیم متاسفانه ما در شرایطی هستیم که رسانهها و فضای مجازی خیلی آزاد است اما اینها دلیل نمیشود که ما در این زمینه کم کاری کنیم. علیرغم تلاشهایی که میشود باید طوری برخورد شود که این آسیبها به حداقل برسد.
چرا از فضای مجازی برای نشر و گسترش قرآن کریم استفاده نمیشود؟
بخش اعظم این موضوع بر میگردد به قاطبه علما و قشر مذهبی که گویا اعتقادی به آن ندارند و یا خیلی وارد این موضوع نمیشوند. الان افراد عادی، کم سواد، دانش آموز و دانشجو از فضای مجازی خیلی بیشتر استفاده میکنند تا قشر فرهیخته و اهل مطالعه که دسترسی سریعتری به اطلاعات در فضای مجازی میتوانند داشته باشند و بهتر میتوانند مطالب خود را مطرح کنند. متاسفانه علما به این فضا عادت نکردهاند که این یک خلاء است و باید از بین برود.
مساله مهم همانگونه که در ابتدای سخنان خود فرمودید بحث عمل به آموزههای قرآن است و تفسیر قرآن کریم یکی از راههایی است که میتواند کمکی به این بحث کند. جایگاه تفسیر را در حوزه چگونه میبینید؟
البته تفسیر فقط به عنوان یک درس تخصصی جنبی مطرح است، اما حوزه از نظر زمان و مکان و شرایط دانشجو یک ظرفیتهایی دارد و برای دروس برنامهریزی کردهاند و یک سری درس جنبی مانند رجال یا دروسی مثل تاریخ یا تفسیر گذاشتهاند درحالیکه قبلا در حوزه علمیه قم کسانی بودند که فقط درس تفسیر میگفتند به عنوان مثال مرحوم خزعلی مدرس تفسیر بودند و یا مرحوم مشکینی درس تفسیر داشتند اما الان اینگونه نیست البته مراکزی مانند دارالقرآن علامه طباطبایی وجود دارد که در آن مباحث تفسیری مطرح میشود و یا موسسه اسراء حضرت آیت الله جوادی آملی و یا مرکز تخصصی تفسیر حوزۀ علمیه و یا مدرسۀ عالی تفسیر.
این وضعیت در جهان اسلام و قاطبه مسلمانان مشاهده میشود یا اینکه فقط مختص ایران است؟
اهل سنت اصولا ساز و کارشان در این زمینه با ما فرق دارد و اهتمام آنها در زمینه بهرهبرداری از قرآن شاید از ما بیشتر باشد اما آنان خیلی اهل تدبر در قرآن نیستند و به ظواهر بسنده میکنند و مشکل ما با آنان همین است چون برداشتهای غلطی از قران دارند و نتیجه آن همین تندرویها و افراطیگریهاست که ما بین قاطبه اهل سنت مشاهده میکنیم.
آیا این تندرویها را به نوعی نباید به پای کم کاری شیعه در نشر و گسترش قرآن گذاشت؟
بله این یک واقعیت ملموسی است که باید علاقه و انگیزه ما در این زمینه بیشتر شود. اما متأسفانه اهل سنت از فرهنگ شیعه دوری میکنند.
یکی از مسائلی که کمتر مورد توجه قرار گرفته بحث ترجمههای قرآن کریم است، شما که به صورت تخصصی به این مساله میپردازید، وضعیت ترجمه قرآن را در سطح جهان و در جامعه شیعه چگونه میبینید؟
متأسفانه، شیعه در آن نقش برجستهای ندارد. از زمان نزول قرآن تاکنون، تعداد ترجمههای قرآن در طول این سالها به ۱۴۷ زبان رسیده است درحالیکه آمار زبانهایی که در دنیا وجود دارد، بیش از هفت هزار است مسیحیها که کتاب مقدس خود را تا سال ۲۰۱۲ میلادی به بیش از ۲ هزار و ۵۳۸ زبان ترجمه کردند و ۹۸ درصد مردم جهان به یکی از این ترجمهها دسترسی دارد و این قابل مقایسه با ترجمۀ قرآن نیست. این خیلی کمکاری است. ما چگونه میتوانیم مردم را به فهم اسلام دعوت کنیم مگر قرآن «هدی للناس» نیست؟ منظور از «ناس» همه کسانی هستند که در ایران، اروپا، آفریقا، آمریکا و جزایر هائیتی و یا نقاط دیگر زندگی میکنند. خب اگر این کتاب«هدی للناس» هست ما نمیتوانیم همه مردم جهان را دعوت کنیم که زبان عربی یاد بگیرند تا بفهمند قرآن چه میگوید. وظیفه ماست که قرآن را به آن زبانها ترجمه کنیم و برای آنان بفرستیم تا متوجه پیام قرآن شوند. حالا خوشبختانه در این سالها حرکتی شروع شده است و موسسه فرهنگی ترجمان وحی تنها موسسهای است که نه تنها در ایران بلکه در جهان تشیع قرآن را به وسیله افراد شیعه مذهب به زبانهای مختلف ترجمه میکند ما ۲۲ ترجمه را در دست انجام داشتهایم که ۱۱ مورد آن چاپ شده و تعدادی هم به دلیل نبود بودجه به تاخیر افتاده است. همچنین ترجمۀ برخی زبانها را از ۲ جزء تا ۲۵ جزء در دست انجام داریم. ما ترجمه فرانسه، انگلیسی، ترکی استانبولی، روسی، ترکی آذری، چینی، اردو، ژاپنی، پشتو،بلتی، گرجی، ترکی و عراقی را چاپ کردهایم و در کشورهای مختلف مثل ژاپن، روسیه، کانادا، انگلستان، چین، شبه قاره، اسپانیا، ترکیه و آمریکا در حال انتشار است ولی باید بیشتر از اینها جلو برویم. این یک مشکل است که در بین شیعیان وجود دارد و باید بدانیم که این موضوع، کار یک گروه و یا موسسه نیست بلکه همه باید دست به دست هم بدهند و کمک کنند تا این کار پیش برود. مسیحیان با تعاون و همکاری و همپوشانی این کار را انجام میدهند.
آیا ترجمههای قرآن به زبان آفریقایی هم داشتید؟
ما ترجمه رواندایی و ترجمه لزگی و چند ترجمه آفریقایی در دست انجام داریم و خوشبختانه رواندایی در حال چاپ است و بقیه در دست آماده شدن است.
تا چه اندازه از ظرفیت طلاب جامعه المصطفی برای ترجمه قرآن استفاده میکنید؟
ما حضور دانشجویانی از قریب ۸۰ کشور جهان به ایران را یک فرصت تلقی کرده و سعی کردهایم با بهترین دانشجویانی که از کشورهای دیگر به ایران آمدهاند و سطح آنان عالی است و ادبیات عرب و فارسی را تا حدودی میفهمند وارد مذاکره شده و با در اختیار گذاشتن کتابخانه تخصصی و سایر زیر ساختهایی که داریم کم کم به ترجمه قرآن روی بیاورند و آن چیزی که مطلوب است را انجام دهند البته ما سعی میکنیم اگر ترجمهای را کسی انجام داد به وسیله چند نفر،آن ترجمه تست شود و ویراستار و سرویراستار برای آن میگذاریم و یکی از موفقیتهای این موسسه این است که ۷ عدد از ترجمههایمان جایزه جهانی کتاب سال را گرفته است یعنی در خارج از کشور چاپ شده و مورد اقبال قرار گرفته است و ضعفی در آنها مشاهده نشده است که اینها از نظر یک کار علمی بسیار حائز اهمیت است. اصولا انجام یک ترجمه حداقل بین ۵ تا ۱۰ سال طول میکشد و هزینه ترجمه هم بالاست یعنی برای زبانهای آسیایی و آفریقایی بین ۵۰ تا ۷۰ میلیون تومان و برای زبانهای اروپایی بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان هزینه دارد که البته این فقط برای مترجم است.
آیا کارهای ترجمه در زمینه تفسیر قرآن هم دارید؟
ما از تفاسیر به عنوان بهترین منبعی که میتواند مفاد آیه قرآن را بفهماند و مترجم آن را در قالب محدودتری به عنوان ترجمه استفاده کند، بهره میبریم . گام اول ما ترجمه و گام دوم ما ارائه یک تفسیر کوتاه بین دو تا سه جلد است که بحثهای پیچیده حوزههای علمیه را نداشته باشد الان یک اروپایی برایش مهم نیست که ما مثلا ۶۰۰۰ هزار آیه را برایش ترجمه کنیم برای او این مهم است که بداند نگاه اسلام نسبت به جنگ، صلح، تعاون و خانواده چیست؟ انسان اروپایی میخواهد بفهمد فرق بین زن و مرد و تساوی حقوق و مسائل شبهه انگیز دیگر چیست؟
الان وضعیت چاپ و نشر قرآن کریم را چگونه میبینید؟
الان اقبال برای استفاده از قرآن در جهان خیلی خوب است بخصوص بعد از وقایع ۱۱ سپتامبر که بحث اسلام هراسی و اسلام ستیزی شروع شد خیلی علاقهمند شدند بدانند که قرآن چه مطالبی را دارد و در همین راستا رهبر انقلاب ۲ نامه برای جوانان اروپایی و آمریکایی نوشتهاند که شما اسلام را از رفتاری که این گروههای افراطی دارند نشناسید بلکه اسلام را از راه مطالعه قرآن که منبع اصیل اسلام است بشناسید و الان وظیفه ما مضاعف شده و همه مراجع به این موضوع اهتمام دارند و تمام آنان از اینکه ترجمه قرآن در اختیار شهروند سایر کشورها قرار بگیرد و آنها از منابع رحمانی و عطوفت قرآن با خبر شوند، استقبال میکنند. چون الان قرآن منشاء تندی و خشونت نام گرفته در حالی که اصلا قرآن منشاء رحمت و مهربانی و همدلی و همزیستی مسالمت آمیز است و ما در این زمینه وظیفه سنگینی داریم.
آیا ما توانستهایم پاسخگوی استقبال مردم نسبت به قرآن باشیم؟
خیر. به هیچ عنوان. الان مسیحیت، ترجمه انجیل را با اینکه یک کتاب ادبی نیست به صورت ادبی برای قشرهای مختلف با ادبیات مختلف منتشر کرده است. ما قرآن را باید برای سطوح مختلف از دانشجو، دانش آموز، نونهال و خانواده با ترجمههای مختلف و با روشهای مختلف بتوانیم ارائه دهیم که جذابیت داشته باشد.
وظیفه علما در روزآمد کردن مفاهیم قرآن کریم برای اقشار مختلف جامعه چیست؟
همانطور که فقه در حوزه تخصصی است ما الان بنا داریم یک سری دانشجویان را در بعضی از زبانهای بومی خودشان بورسیه کنیم تا اینها بروند و آن زبان را به صورت علمی و دقیق یاد بگیرند و بتوانند قرآن را به آن زبان نقد یا ترجمه کنند. ما نمیتوانیم به وسیله فرد ایرانی قرآن را به زبانهای دیگر ارائه دهیم که مثلا یک نفر چند سال در کشوری بوده و حال بیاید قرآن را به آن زبان ترجمه کند اصلا این به صلاح نیست چون باید به زیر و بم و نکات ادبی آن زبان کاملا تسلط داشته باشد و تنها کسی میتواند این کار را انجام دهد که شهروند آن کشور باشد و با آن زبان تولد یافته و بزرگ شده است.
وضعیت آموزشهای قرآنی را چگونه میبینید؟
در مورد دیگر کشورها نمیتوانیم قضاوتی داشته باشیم اما استقبال در کشور ما نسبت به آموزش و فهم قرآن رو به رشد است.
آیا شما فکر میکنید که به ظواهر قرآن بیشتر توجه میشود یا باطن قرآن کریم؟
این مساله نسبی است. در کشور ما برای قرآن از خط، تذهیب، گرافیک و برای صحافی از روشهای مختلف هنری استفاده میشود که هم برای احترام به قرآن و هم برای جلب توجه است یک عده زیادی هم به دنبال تلاوت و حفظ قرآن هستند اما همه اینها مقدمهای است برای فهم قرآن و ورود به آن معانی عالی که بتواند در زندگی ما اثر بگذارد که این نقش در بین بقیه کمرنگتر است و باید سرمایهگذاری شود. لازمه آن این است که افراد نخبهای تربیت و در جوامع پخش شوند مثلا در ماه مبارک رمضان در سطح دانشگاهها و مساجد اقبال به روخوانی و تفسیر خوب است ولی ما نباید فقط به اینها بسنده کنیم بلکه باید بین مردم و در همه قشرها و در همه جامعه سرایت دهیم.
به نظر میآید قرآن در ماه رمضان مورد توجه ویژهای قرار میگیرد اما بعد از ماه مبارک رمضان، دوباره توجهات از روی قرآنها برداشته میشود. چگونه میتوانیم این فرهنگ را در مردم نهادینه کنیم که قرآن تنها برای یک ماه نیست و باید همیشه و در همه جا در زندگی ما باشد؟
این یک واقعیتی است و روایات هم به این مساله تاکید میکند اما توجه به قرآن در کشورهای مختلف، متفاوت است. یکی از دوستان من که به کشور مصر سفر کرده بود میگفت صبح از کنار هر مغازهای که رد میشدم صاحب مغازه قرآن در دست در حال تلاوت بود پس میزان انس با قرآن در کشورهای مختلف، متفاوت است.
در کشور سودان که قریب ۳۷ میلیون نفر جمعیت دارد ۵ میلیون حافظ قرآن دارد اما همین کشور سودان ۵ هزار عضو رسمی داعش دارد ببینید اگر قرار باشد خروجی قرآن این باشد اگر اصلا نباشد خیلی بهتر است؛ ترکیه ۲۰۰ هزار نفر حافظ قرآن دارد و تعداد زیادی عضو داعش دارد لیبی با یک میلیون حافظ قرآن نیز همین طور. اگر قرار باشد خدای نکرده فهم قرآن به چنین جایی بکشد اگر نباشد خیلی بهتر است کشور ما خوشبختانه به برکت انقلاب اسلامی اصلا اینگونه نیست یعنی اگر حفظ قرآن یا تلاوت قرآن یا روخوانی و روان خوانی قرآن رایج است و اگر تفسیر قرآن وجود دارد خروجی آن این گونه مسائل نیست الان همه جهان اعتراف دارند که ایران جزیره آرامش است میزان توریستی که از سراسر جهان به ایران میآید بیشتر شده ولی در اطراف ما و یا در کشورهای خاور دور الان زلزلهای که به خاطر داعش اتفاق افتاده چه عکس العملی را به دنبال دارد اینها خیلی مهم است چون برگشت آن به فهم و تدبر در قرآن است خوشبختانه این اتفاق در کشور ما نیفتاده و امیدواریم هیچگاه این اتفاق هم نیفتد ولی باید اهتمام داشته باشیم که این فکر از اینجا صادر شود و به جاهای دیگر هم برود که قرآن برای آدم کشی نیست.
فکر نمیکنید این مساله ناشی از این باشد که قرآن بین جامعه مسلمانان مهجور باشد؟ یعنی اگر قرآن مهجور نباشد این موارد را نمیبینیم؟
بله. قرآن مهجور است اما علما و دانشمندان هستند که از خدا میترسند آنها باید احساس خطر کنند که وضعیت جهان با این فرهنگ و تمدن غرب به بن بست رسیده و ما برای بشر سرخورده از تمدن غرب باید راهی را نشان دهیم که بتواند نجات پیدا کند هیچ کدام از آن مکاتب مادی نتوانستند انسان را اقناع کنند چرا همه آنان به مشرق زمین روی میآورند برای فهم معارف و درک عرفانی که در مشرق زمین وجود دارد؟ به همین خاطر است. این مسئلهای است که علما و مراجع وظیفه دارند جامعه را به این سمت تشویق و ترغیب کنند.
تازه ترین کارهایی که در زمینه ترجمه انجام دادید چه بوده است؟
الان ترجمۀ قرآن زبان رواندایی است که در حال چاپ است و ترجمۀ قرآن به زبان بلتی است که برای منطقهای در پاکستان است که آخرین تصحیحات آن درحال انجام است و سومین زبان مهم ترجمۀ قرآن به زبان سندی است که ۲۲ جزء آن انجام شده و زبان ایتالیایی هم تقریبا در حال آماده شدن است.
اگر نکته ناگفتهای باقی مانده بفرمائید که استفاده کنیم.
موسسه فرهنگی ترجمان وحی در سال ۱۳۷۳ تاسیس شده و تنها در زمینه ترجمه قرآن کار میکند ما برای اینکه به این هدف برسیم تحقیق کردیم تا ببینیم قرآن به چند زبان ترجمه شده و یک آرشیوی جمع کردیم که قریب به ۶۰۰۰ جلد قرآن در آن گردآوری شده. مثلا ۱۵۸ ترجمه انگلیسی داریم که ۱۰۰ ترجمۀ آن کامل است. ۱۰۰ ترجمه ترکی استانبولی و ۲۳۰ ترجمه اردو داریم و به زبانهای مختلف دیگر نیز تعداد زیادی ترجمه فراهم شده، که خیلی گنجینه مهمی است این را فراهم کردیم تا نقاط قوت و ضعف کار گذشتگان را بررسی کنیم و دیگر کار غلط و اشتباه را انجام ندهیم.
یک مجله تخصصی هم به نام ترجمان وحی داریم که مباحث نظری ترجمه قرآن، معرفی مترجمان، نقد ترجمهها و مصاحبه با مترجمین را دارد و هر ۶ ماه یکبار منتشر میشود.
آرشیو مقالاتی داریم که مقالات از ۱۰۰ سال پیش در مورد نقد ترجمه قرآن را جمعآوری کردهایم که در ۸ جلد چاپ شده است.
کتابخانه تخصصی زبان داریم و اسناد و مدارکی را از سراسر جهان در زبانهای اروپایی در ۸ زبان و قریب ۳۷۰۰ سند راجع به ترجمه، علوم قرآن، خط قرآن و تفسیر قرآن جمعآوری کردهایم. یعنی از لحاظ منابع موسسه ما یکی از مهمترین مراکز پژوهشی و تحقیقی در سطح جهان است که خیلی به آن توجه دارند.
بحث آموزش و پژوهش در این موسسه مورد توجه است و نکته قابل توجه اینکه مترجمان ما به صورت فیزیکی حضور ندارند ممکن است در کشورهای خودشان باشند و از طریق ایمیل و یا سایت، با ما در ارتباط هستند. مترجمان ما قرارداد دارند اول ۵۰ آیه را برای ما به صورت تست ترجمه کنند اگر نمره قبولی گرفت قرارداد میبندیم و بر اساس نرخ کشور خودشان معادل میسنجیم و حق الزحمه را واریز میکنیم.
وقتی ترجمه تمام شد در آن کشور با یک ناشر قرارداد میبندیم که او خودش چاپ کند. خبرهایی که به ما میرسد حاکی از استقبال مردم بوده است اما چون آنجا نیستیم میزان آن را نمیدانیم ولی تاکنون کار موفقی بوده است.
ما در اینجا از همه دعوت میکنیم اگر در خود قدرتی برای انجام ترجمۀ قران دارند، با ما تماس بگیرند تا با کمک آنان کار ترجمه را در یک زبان شروع کنیم و اگر کسانی هم تمایل دارند در این کار خداپسندانه و برای گسترش آن کمک مالی داشته باشند، مؤسسه استقبال میکند.
گفتگو: اعظم حاتمی و راضیه رضایی