احمد موثقی:
قطر، ناتوی عربی را مخرب می‌داند
قطر و رهبران قطر هوشمندانه این را تشخیص دادند که این ناتوی عربی اسلامی که عربستان برای مقابله با ایران به راه انداخته است یک حرکت بسیار مخربی است بنابراین روی آوردن قطر به ایران و تاکید بر تقویت روابط با ایران، ساز مخالفی با عربستان بود.
به دنبال سفر ترامپ به عربستان ائتلافی از کشورهای منطقه با رهبری عربستان اقدام به قطع روابط دیپلماتیک با قطر کردند و هیات وزیران عربستان حفاظت از وحدت امت عربی را دلیل این تصمیم دانست اما کارشناسان دلایل متفاوتی را در این خصوص مطرح کردند.
دکتر احمد موثقی، استاد دانشگاه تهران در این خصوص به خبرنگار شفقنا گفت: قطر و رهبران قطر هوشمندانه این را تشخیص دادند که این ناتوی عربی اسلامی که عربستان برای مقابله با ایران به راه انداخته است یک حرکت بسیار مخربی است بنابراین روی آوردن قطر به ایران و تاکید بر تقویت روابط با ایران، ساز مخالفی با عربستان بود.
او معتقد است: هر چه ایران آگاهانه‌تر عمل کند و دیپلماسی قوی‌تری به خرج دهد رویکرد آمریکا و عربستان بیشتر زیر سوال می‌رود و آسیب می‌بیند و ایران هم بهتر می‌تواند در منطقه موقعیت پیدا کند.
متن گفت‌وگوی شفقنا با دکتر موثقی را می‌خوانید:
برخی کشورهای منطقه به رهبری عربستان در یک اقدام غافلگیرانه اقدام به قطع روابط با قطر کردند که در تحلیل این قطع رابطه سناریوهای زیادی مطرح می‌شود. به نظر شما دلایل قطع رابطه کشورهای منطقه به رهبریت عربستان با قطر چیست؟
سال‌هاست که قطر مسیر متفاوتی را در رقابت با عربستان دنبال کرده است که از نظر اقتصادی سیاسی پایه‌های آن در حدود سال ۱۹۹۵ گذاشته شد یعنی زمانی که قطر با بهره‌برداری از منابع گازی از منابع نفتی فاصله گرفت. قطر با فاصله گرفتن از منابع نفتی، سیاست‌های متفاوتی را در منطقه دنبال می‌کند. حتی سیاست‌های اقتصادی این کشور متفاوت بود یعنی رهبران قطر بسیار در تنوع دادن به اقتصاد، کاهش تکیه به درآمدهای نفتی، انباشت سرمایه و سرمایه‌گذاری‌های بسیار گسترده در سراسر دنیا موفق عمل کردند. بر خلاف قطر، دیگر رهبران منطقه مخصوصا عربستان به ویژه از دوره ملک سلمان، مسیر بسیار مخربی را در پیش گرفته و منابع مالی و ذخایر ارزی خود را در مسیرهای نظامی و در درگیری و تنش با همسایگان خود مانند یمن هزینه می‌کنند. در این اواخر با سفر ترامپ شاهد بودیم که حدود ۴۰۰ میلیارد دلار قرارداد بسته شد که ۱۱۰ میلیارد آن فقط خرید اسلحه است. در عین حال سفر ترامپ و تیم ترامپ به عربستان فاکتور دیگری است که می‌توان آن را با توجه به مشکلات اقتصادی آمریکا و درگیری‌هایی که با رقبای اقتصادی خود به ویژه اروپا و چین دارد تحلیل کرد. پیرو سیاست‌های کلی تیم جدید رهبری در آمریکا می‌خواهند در مناطق مختلف جهان ضمن حفظ هژمونی خود هزینه برقراری امنیت در این مناطق را به دوش کشورهای منطقه بیندازند و در منطقه خاورمیانه و مخصوصا خلیج فارس، عربستان را محور قرار داده و عربستان را بدون در نظر گرفتن ملاحظات مربوط به حقوق بشر و دموکراسی و رویکردهای تخریبی که در منطقه، یمن و در رابطه با ایران دارد حمایت کردند. عربستان قصد دارد با چراغ سبز آمریکا نقش برادر بزرگتر را در منطقه ایفا کند، بنابراین رقابت قطر را برنمی‌تابد. قطر منابع خود را در این حد صرف تسلیحات نکرده است و خود آمریکا هم می‌خواهد علاوه بر عربستان کشورهای دیگر منطقه هم هزینه تسلیحاتی داشته باشند و از آمریکا اسلحه بخرند که این فشارها روی قطر شدید است تا وارد این بازی تسلیحاتی شود اما قطر هوشمندانه عمل می‌کند. پس با تایید آمریکا این حرکت جدید با محوریت عربستان شروع شد ضمن اینکه سیاست‌های متفاوت قطر هم از جمله در رابطه با اخوان‌المسلمین، حماس و اساسا سیاست‌های متفاوتی که در پیوند با ترکیه در حمایت از اخوان‌المسلمین از آغاز بهار عربی دنبال می‌کند دلیل دیگری بر اتخاذ این سیاست‌هاست.
عربستان قطر را متهم به حمایت از تروریست‌ها کرده است درحالی که همواره خود عربستان سعودی به حمایت مالی و لجستیکی از سلفی‌ها پرداخته است. عربستان با این اتهام زنی به دنبال چیست؟
عربستان در حالی قطر را متهم به حمایت از تروریسم می‌کند که خودش در رأس حمایت از جریان‌های سلفی قرار دارد و صادر کننده این ایدئولوژی است. عربستان در رأس این جریانات سلفی قرار دارد بنابراین این بیشتر یک بهانه است ضمن اینکه قطر هم در پیوند با همین کشورهای خلیج فارس و عربستان و پیوند این جریانات سلفی بوده است ولی تفاوتش در حمایت از اخوان و حماس است و حتی سرمایه‌گذاری‌های مفصلی را در نوار غزه انجام داده است اما به نظر من شاید مهمترین علت در کنار رقابت دیرینه قطر با عربستان در کنار موج جدیدی که ترامپ راه انداخته و عربستان به پشت گرمی ترامپ در منطقه یکه تازی می‌کند و مسیر مخربی را پیش گرفته است، مساله ایران است.
نحوه ورود ایران به این تنش‌ها باید به چه صورت باشد درحالی که یکی از شروط عربستان برای بازگشت قطر به شورای همکاری خلیج فارس قطع رابطه با ایران است؟
در این تحولات نقش مردم ایران، انتخابات، رویکرد اعتدال دولت، دستگاه دیپلماسی و توافق هسته‌ای که صورت گرفته بسیار مهم است. اصلا دولت و گفتمان اعتدال با پشتوانه رأی بالای مردم همه دنیای جنگ طلب را خلع سلاح می‌کند. گزینه ترامپ دولت اعتدال نبود و پازل امنیتی که در منطقه چیده بود تا اسلحه بفروشد و جنگ راه اندازد فراهم نشد و انتخابات ایران در سطح جهان و افکار عمومی دنیا جریانات جنگ‌طلب را خلع سلاح کرد و این واقعیت ایران اقتدار نرم و دیپلماسی ایران را نشان می‌دهد. قطر در همسایگی با ایران مشترکات زیادی خصوصا در حوزه گازی دارد. ۹۷۰۰ کیلومتر منطقه گازی مشترک با ایران یعنی ۴۳ تریلیون متر مکعب گاز دارند و واقعیت این است که باید با همسایه بزرگی مثل ایران روابط گرم و مسالمت آمیز داشته باشد و قطر و رهبران قطر هوشمندانه این را تشخیص دادند که این ناتوی عربی اسلامی که عربستان برای مقابله با ایران به راه انداخته است یک حرکت بسیار مخربی است. بنابراین روی آوردن قطر به ایران و تاکید بر تقویت روابط با ایران، ساز مخالفی با عربستان بود. با اینکه آمریکا پایگاه نظامی مهم در قطر دارد و قطر هم روابط گرمی با عربستان داشته اما این نکته بسیار جالب است که ترامپ از عربستان حمایت می‌کند و صراحتا در نظرات خود می‌گوید موقعی که من در عربستان بودم تمام رهبران کشورهای اسلامی و عربی در محکوم کردن تروریسم و منشا تروریسم اشاره به رهبران قطر داشتند. این فضاحت بار است که ترامپ به صراحت در مسایل منطقه دخالت و تنش‌ها را دامن می‌زند که اسلحه بفروشد و به این ترتیب از این حرکت عربستان حمایت کرد. جالب این است با وجود روابط گرمی که قطر با اسراییل داشته دولت اسراییل هم رسما از این تنش و قطع رابطه استقبال کرده است.
کشورهای زیادی اعم از ترکیه و کویت برای کاهش تنش و میانجی‌گری اعلام آمادگی کردند. چقدر امکان مذاکره و پایان تنش وجود دارد؟
این احتمال هم کم نیست اگر قطر نتواند با وساطت کویت و کشورهای دیگر نتواند مشکل را حل کند ابعاد تنش گسترده‌تر می‌شود. بالاخره با شدت برخوردی که با قطر صورت می‌گیرد و گستره این برخورد اگر میانجی‌گری جواب ندهد مشکل حادتر می‌شود اما فعلا رهبران قطر سکوت کردند. اگر این میانجی‌گری‌ها جواب ندهد من فکر می‌کنم زاویه بیشتری بگیرد و بخواهد روابط مفصل‌تری با ایران داشته باشد و موضع‌گیری‌های متفاوتی را دنبال کند.
ترامپ در سخنرانی خود اعلام کرده بود رهبران خاورمیانه قطر را مسوول حمایت مالی از افراط گرایی می‌دانند درحالی‌که مهمترین پایگاه نظامی آمریکا در خاک قطر قرار دارد. به نظر شما نقش آمریکا در این جریان چقدر است؟
صراحتا ترامپ به نفع عربستان و علیه رهبران قطر موضع‌گیری کرده است و با توجه به مسایل اقتصاد سیاسی در آمریکا ترامپ رویکرد متفاوتی نسبت به اوباما در منطقه و جهان دنبال می‌کند. پس اساسا ترامپ مایل است کشورهای ثروتمند منطقه را در مسیر غیرمولد در خریدهای تسلیحاتی و درگیری‌ها وارد کند و با دریافت میلیاردها دلار از هر کدام از کشورهای منطقه خلیج فارس بابت فروش اسلحه پول و درآمد و اشتغال برای اقتصاد آمریکا ایجاد کند. این سیاست به طور جدی در دستور کار دولت ترامپ و قطر هم یکی از ثروتمندترین کشورهای منطقه و جهان است اما رهبران قطر هوشمندانه برخورد می‌کنند و برخلاف کشورهای دیگر مثل عربستان مایل نیستند که منابع مالی و سرمایه خود را خرج این جنگ افروزی و خرید تسلیحات کنند و آسیب ببینند. پس این فشار جدی آمریکا روی قطر و تک تک کشورهای خلیج فارس است که هر چه بیشتر اسلحه بخرند و هر جه بیشتر اشتغال در آمریکا ایجاد شود.
به عقیده برخی از کارشناسان این تهدیدات و قطع رابطه فرصتی برای ایران برای حضور قوی‌تر در منطقه است اما عده‌ای هم تنش ایجاد شده را تهدیدی برای ایران می‌دانند. ارزیابی شما از این تحولات چیست و آن را فرصت می‌دانید یا تهدید؟
اما ایران باید طوری عمل کند که این توطئه خنثی شود چراکه ایران را سیبل قرار دادند و مرکز تروریسم و افراط معرفی می‌کنند. هر چه ایران آگاهانه‌تر عمل کند و دیپلماسی قوی‌تری به خرج دهد این رویکرد آمریکا و عربستان بیشتر زیر سوال می‌رود و آسیب می‌بیند و ایران هم بهتر می‌تواند در منطقه موقعیت پیدا کند. بنابراین عربستان حرکت‌های خطرناکی در منطقه دنبال می‌کند و این هوشمندی دستگاه دیپلماسی ایران می‌تواند کمک کند تا تنش‌ها کاهش و همچنین اقتدار ما در منطقه افزایش پیدا کند. ایران می‌تواند به منطقه و همچنین صدور کالا به قطر کمک کند حتی در صدور کالاهایی مثل فولاد و و محصولات پتروشیمی از طریق دریا جایگزین شود. ایران باید با یک نگاه غیر نظامی و غیر سیاسی ملایم عمل کند یعنی یک بی‌طرفی فعال برای کاهش تنش در منطقه. هواپیمایی قطر حداقل ۱۹۰ هواپیمای فعال دارد که بسیار درآمدزا و فعال است که اگر مسیر هوایی ایران جایگزین شود می‌تواند منبع درآمدزایی مفصلی برای ایران باشد. قطر قبل از این کمپینی که علیه این کشور راه افتاد اعلام کرد تحت فشار هستیم و متاسفانه با توجه به فشارهای شدید خارجی که روی ماست باید رهبران حماس از قطر اخراج شوند؛ بنابراین اگر ایران بتواند کمی ملایم برخورد کند یعنی احساسی نشود و در فاز سیاسی نظامی پررنگ خود را نشان ندهد تا شایبه دخالت ایران مطرح نشود می‌تواند فرصتی برای ایران باشد. به نظر می‌رسد قطر به خاطر آسیب پذیری که مخصوصا از نظر ژئوپلیتیک دارد و برای پرهیز از تکرار تجربه دخالت نظامی عربستان در بحرین، ممکن است شرط قطع رابطه با ایران را به حسب ظاهر قبول کند. چراکه اگر قطر عقب نشینی نکند و به سمت ایران بیاید بعید به نظر می‌آید که کشورهایی مثل عربستان، اسراییل و آمریکا که محوری را علیه ایران تشکیل دادند سکوت کنند و این نزدیکی قطر به ایران باعث می‌شود که این کشور مستقیم مورد تهدید قرار بگیرد. پس من احتمال می‌دهم قطر عقب نشینی کند و به این شرط تن دهد که با ایران قطع رابطه کند.
احتمال مداخله نظامی هم وجود دارد؟
این خطر به طور جدی با حمایت ترامپ و اسراییل وجود دارد که آن دخالت نظامی که عربستان به عنوان برادر بزرگتر به دنبال آن است را در قطر هم اعمال کند همانطور که در بحرین انجام داد. با توجه به تنها مرز زمینی مشترک با قطر و با وجود بحران یمن احتمال انجام این عملیات از سوی عربستان وجود دارد که بخواهد به دستاوردهای قطر آسیب بزند. قطر در نهایت مجبور می‌شود عقب نشینی کند و تن به این شرایط دهد و میانجی‌گری با عقب نشینی قطر کار را فیصله دهد ولی با این گستره تحریم و قطع رابطه فکر نمی‌کنم قطر بتواند در میان مدت تحمل کند زیرا تمام دستاوردهای قطر با این تحریم‌ها آسیب می‌بیند. پس من این احتمال را می‌دهم که قطر عقب‌نشینی کند ضمن اینکه ایران هم نباید با عنوان حمایت از قطر و دیپلماسی به این حساسیت‌های دامن بزند و درگیر شود. عمان، کویت و خصوصا ترکیه با توجه به نزدیکی به قطر می‌تواند نقش فعال‌تری را ایفا کند و این دو قطب را با هم آشتی دهد و ایران هم نمی‌تواند خیلی پررنگ درگیر این تنش‌ها شود و باید چهره‌ای از خود نشان دهد که دعوت به صلح و امنیت کند چون اگر تنش‌ها در منطقه بالا بگیرد و قطر عقب نشینی نکند آن وقت دامنه این تنش‌ها می‌تواند وسیع‌تر هم شود. مثلا اگر ایران بخواهد درگیر شود پس عقل اقتضا می‌کند این تنش به مصالحه کشیده شود ضمن اینکه حرکت‌های تیم ترامپ دلال‌های اسلحه عربستان، امارات و بحرین در آن منطقه بسیار خطرناک است و رهبران منطقه باید عقل و درایتی نشان دهند که این تنش کاهش پیدا کند و من فکر می‌کنم که ترکیه می‌تواند در این بین نقش بسیار مهمی را ایفا کند. در مجموع با توجه به موقعیت خطرناک منطقه و اوضاع پیچیده سوریه و عراق توصیه من این است که رهبران ایران و دستگاه تصمیم‌گیر در ایران سیاست‌های منسجم‌تر و یکپارچه‌تر در رابطه با منطقه پیش بگیرند و با عقلانیت، تدبیر و دیپلماسی قوی تلاش کنند که این فضای امنیتی و درگیری قطع رابطه حتی قطع رابطه ایران با عربستان و مصر ترمیم پیدا کنند. به هر حال ایران، عراق، ترکیه، روسیه، کویت و عمان و مخصوصا اتحادیه اروپا می‌تواند نقش موثری در این زمینه داشته باشند. رهبران اروپا موضع مخالفی در قبال سیاست‌های ترامپ دارند و رسما اعلام کردند در مسایل منطقه و جهان از این به بعد فعال تر برخورد می‌کنند پس جلو آوردن آلمان و فرانسه می‌تواند خیلی به کاهش تنش در منطقه کمک کند. در حال حاضر خطر تجزیه عراق و سوریه در میان است و هزینه‌هایی که ایران خصوصا در سوریه می‌دهد آینده ندارد یعنی به نوعی تله امنیتی است و ما باید با یک بسته دیپلماتیک جدید کلان، خود را از این مهلکه‌هایی که برای کشورهای مسلمان و مردم مسلمان در این منطقه توسط دلالان اسلحه تدارک دیده می‌شود، نجات دهیم.
