اقتصاد گردشگری اقتصادی بلورین
سهم ۱۰ درصدی صنعت گردشگری از «GDP» جهانی که انعکاس نقش هزارو ٦٠٠ میلیارد دلاری صنعت گردشگری از تولید ناخالص جهانی است و اشتغال ۳۵۰ میلیون نفری در این صنعت همگی نشان‌دهنده اهمیت و قدرت فزاینده صنعت گردشگری است.
صنعت گردشگری پس از نفت و خودرو، درآمدزاترین صنعت جهان است. در سال گذشته میلادی در سراسر جهان بیش از ١,٢ میلیارد سفر انجام شده و خدمات ناشی از گردشگری در ٦٠ کشور جهان در رتبه نخست سبد صادراتی آنها بوده است. سهم ۱۰ درصدی صنعت گردشگری از «GDP» جهانی که انعکاس نقش هزارو ٦٠٠ میلیارد دلاری صنعت گردشگری از تولید ناخالص جهانی است و اشتغال ۳۵۰ میلیون نفری در این صنعت همگی نشان‌دهنده اهمیت و قدرت فزاینده صنعت گردشگری است. اگر قرار باشد این مرقومه سیر طبیعی خودش را طی کند، نگارنده باید به‌صورت طبیعی پس از ذکر اهمیت صنعت گردشگری در اقتصاد جهانی به موقعیت این صنعت در کشورمان بپردازد؛ اما اجازه می‌خواهم از زاویه‌ای دیگر به این صنعت نگاه کنیم تا با دیدی روشن‌تر به وضعیت گردشگری در کشورمان برسیم. اقتصاد گردشگری، اقتصادی بلورین است. ساختن ظرفی بلورین زحمت و دقت بسیار می‌طلبد، اگر قرار باشد ظرفی بلوری بسازیم که بسیارانی در جهان طالب و مشتاق آن باشند، باید بدانیم که در وهله نخست ساختنش زمان می‌خواهد و بعد وجود کوچک‌ترین ناخالصی در مواد سازنده یا جزئی‌ترین بی‌دقتی تولیدکننده می‌تواند ظرف پرارزش ما را کم‌ارزش کند، آن‌گاه که ظرف قیمتی‌مان را ساختیم، هنوز کار تمام نشده است؛ اگر از این ظرف قیمتی مراقبت نکنیم و عوامل محیطی را همواره کنترل نکنیم، با یک ضربه می‌شکند.
حاصل تمام وقت، زحمت و ارزش نهفته در این ظرف زیبا در کسری از ثانیه از بین می‌رود و باز روز از نو و روزی از نو.
وضعیت گردشگری ترکیه، نمونه‌ای است برای اثبات بلورین‌بودن این اقتصاد؛ رشد خیره‌کننده ترکیه در زمینه گردشگری، یک‌شبه به دست نیامد. اصحاب قدرت در این کشور زمانی که به این نتیجه رسیدند که صنعت گردشگری می‌تواند اقتصادشان را متحول کند، با کمک سازمان‌های بین‌المللی برنامه‌ای ملی با ۱۶ استراتژی تدوین کردند و با ایجاد هماهنگی میان دست‌اندرکاران و نفع‌برندگان و با اصل قرار‌دادن ثبات و آرامش در مدیریت این صنعت، برنامه ملی‌شان را اجرا کردند. یک دهه پس از اجرای برنامه توسعه گردشگری در ترکیه و تا سال ۲۰۱۵ میزان گردشگران خارجی ترکیه از حدود ١٠,٥ میلیون نفر به ٣٤.٨ میلیون نفر رسید و ترکیه ششمین مقصد برتر گردشگری جهان شد. ساختن چنین ظرف زیبایی برای متولیان گردشگری ترکیه نتیجه دقت، حوصله، مشورت، راهبری برنامه توسعه گردشگری از سوی بخش خصوصی و از همه مهم‌تر ثبات سیاسی و مدیریتی بود؛ اما همین ظرف زیبا با یک ماجراجویی سیاسی ترک خورد؛ انسداد سیاسی داخلی به‌همراه ماجراجویی بین‌المللی اردوغان در سوریه و عراق و بالارفتن تنش با روسیه و همچنین نفوذ نا‌امنی به داخل مرزهای حاکمیتی این کشور سبب شد ترکیه در فاصله ژانویه ۲۰۱۵ تا ژانویه ۲۰۱۶ بیش از ۱۰ میلیون نفر از گردشگران خارجی‌اش را از دست بدهد و بسیاری از مشاغلی که مستقیم و غیرمستقیم با گردشگری مرتبط بودند، دچار بحرانی جدی شدند.
درآمدهای سرشار ناشی از گردشگری که سیاست‌مداران ترک را غره کرده بود، یکباره حدود ۳۰ درصد کاهش یافت و هنوز تبعات اقتصادی آن ادامه دارد. آن ظرف بلورین و دلربای گردشگری در ترکیه با یک سلسله بی‌تدبیری‌های سیاسی و ماجراجویی‌های بلاوجه و توخالی و به‌واسطه نفوذ نگاه پلیسی و امنیتی در این کشور به شکلی جدی ترک خورد و ترمیم این ترک سال‌ها طول خواهد کشید. ترکیه‌ای که اکنون باید از مرز ۴۰ میلیون گردشگر بین‌المللی گذشته باشد، در مخمصه شرمساری بین‌المللی و بازگشت به سیاست‌های پیشین یا تداوم همین سیاست‌ها و افت رونق صنعت گردشگری‌اش دست‌وپا می‌زند و این حکایتی است درس‌آموز.
توسعه صنعت گردشگری در ایران هم مختصات و شرایط خاص خودش را دارد؛ اما از قاعده کلی بلورین‌بودن اقتصاد گردشگری جدا نیست. اتفاقات پس از روز شنبه ۱۲ دی ۱۳۹۴ اثبات این مدعاست. ایران از آذر ۱۳۹۳ تا ۱۲ دی ۱۳۹۴، از کشورهای حوزه خلیج فارس حدود یک‌‌میلیون‌و ٨٠٠ هزار گردشگر داشت. روز ۱۲ دی عده‌ای به کنسولگری عربستان در مشهد حمله کردند؛ میزان گردشگران ورودی از کشورهای حوزه خلیج فارس از آن روز تا ١٥ ماه بعد یعنی پایان سال ۱۳۹۵ با کاهشی ۸۵ درصدی به حدود ۲۶۲ هزار نفر رسید. با یک ماجراجویی ساده‌اندیشانه و یک اتفاق ناموجه در فضای سیاسی، یکباره یک‌‌میلیون‌و ٦٠٠ هزار نفر فقط در حوزه کشورهای خلیج فارس از گردشگران کم شد و به اقتصاد گردشگری کشور لطمه زد. اثرات اتفاقی که در کمتر از چند ساعت رخ داد، در بیش از ۱۵ ماه هنوز جبران نشده است.
هم‌اکنون که این مطلب نوشته می‌شود، کار بازنگری سند ملی توسعه گردشگری در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در حال انجام است؛ اما اجرای برنامه‌های هیچ سندی نمی‌تواند گردشگری ایران را همان‌گونه که در افق ۱۴۰۴ نوشته شده، به ۲۰ میلیون گردشگر و ۳۵ میلیارد دلار درآمد ارزی برساند، اگر ندانیم و نپذیریم که توسعه گردشگری و نشستن در خنکای سایه‌سار درآمدهای حاصل از آن در نقطه مقابل سیاست‌ورزی پلیسی و عوام‌فریبانه و ماجراجویانه است. ثبات، دقت، آرامش و تدبیرِ دمادم رمز توسعه گردشگری است.
منبع: زهرا ا‌حمدی‌پور، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
