بررسی علل احتمالی تخریب ساختمان پلاسکو

به گزارش ایلنا به نقل از جهان اقتصاد، ساختمان ۱۵ طبقه پلاسکو، در ضلع شرقی چهارراه استانبول تهران، به‌ عنوان اولین سازه‌های مرتفع و مدرن ایران با اسکلتی فلزی شناخته می‌شد که در سال ۱۳۴۱ ساخت آن به اتمام رسید و پس از ۵۴ سال، در روز پنج‌شنبه ۳۰ دی ماه ۱۳۹۵ بر اثر آتش‌سوزی و پیامدهای ناشی از آن کاملا فرو ریخت و حدود ۶۰۰ واحد تجاری در آن تخریب شد. ساختمانی که میلیاردها سرمایه از لحاظ اقلام تولید شده به همراه تجهیزات کارگاهی در آن مستقر بود و سال ها به عنوان قلب تولیدکننده پوشاک ایران به حساب می‌آمد.

در این نوشتار براساس اطلاعات و شواهد موجود تا ساعاتی پس از رخداد حادثه،  به بررسی علل احتمالی تخریب این سازه تجاری مهم با ارائه جزئیات مربوطه پرداخته شده است.

همانطور که می‌دانیم، سازه‌های از نوع  اسکلت فلزی به دلیل کاهش مقاومت فولاد در برابر گرما استحکام خود را از دست می‌دهند. ضمن اینکه در ساختمان های قدیمی اسکلت فلزی در صورت قرارگیری اسکلت، در معرض اکسیده شدن، زنگ زدگی و پوسیدگی در مقاطع مختلف در دراز مدت، توسعه پوسیدگی را به همراه خواهند داشت که نتیجه آن، کاهش سطح مقطع و مقاومت این نوع سازه ها نسبت به بارهای وارده خواهد بود.

حال اتفاقی که در یکی از قدیمی‌ترین سازه اسکلت فلزی تهران(ساختمان پلاسکو) رخ داد حاکی از آن بود که پس از آتش سوزی که از طبقات بالایی ساختمان یعنی طبقات ۱۰ و ۱۱ شروع شد، حریق به سمت واحدهای بالاتر گسترش یافت و به دلیل وجود مواد قابل اشتعال در آن طبقات، آتش سوزی رخ داده به طور کامل اطفا نگردید و تشدید گرما موجب کاهش مقاومت اسکلت ساختمان در طبقات بالایی این سازه، در مرحله اول گردید.

در ادامه و پس از طی حدود ۵/۳ ساعت از زمان شروع آتش سوزی، با توجه به اینکه تشدید گرما در داخل ساختمان همچنان ادامه داشت، صدای چند انفجار پی در پی از طبقه دهم سازه به گوش رسید که کسبه داخل پاساژ، احتمال می‌دادند این انفجارها ناشی از ترکیدن کپسول‌های گاز موجود در داخل مغازه‌ها باشد. به گفته این افراد، علت استفاده از کپسول‌های گاز دراین ساختمان، عدم گاز کشی در آن  سازه بیان گردیده است. همچنین طبق گزارشات ارائه شده، سیم کشی فرسوده برق در ساختمان پلاسکو از جمله عوامل احتمالی موثر درایجاد جرقه و در نتیجه انفجار یاد شده به حساب می‌آید.

لذا علاوه بر عامل گرمای بالا که به کاهش مقاومت فولاد منجر گردیده، مشکل انفجار نیز می‌تواند تاثیر بسزایی در تضعیف سازه اسکلت فلزی فرسوده پلاسکو داشته باشد. انفجار مربوط به طبقات دهم و یازدهم که به تخریب این طبقات منجر شد و باعث گردید تا اعمال بار وارده از طبقات بالا به آنها، به طبقات پایین تر منتقل گردد و از آنجا که سازه، طبق گزارشات ارائه شده وضعیت مناسبی از لحاظ مقاومت نداشته، پیامدی جز تخریب کلی آن را نمی‌توان انتظار داشت.

براین اساس، با توجه به قدمت سازه و ارزیابی‌های صورت گرفته توسط متخصصین درگذشته، ساختمان پلاسکو از لحاظ ارزیابی مقاومت سازه‌ای مشکلات فراوانی داشته که می‌بایست مرتفع می‌گردیده است. وقوع چند آتش سوزی در دهه‌های گذشته که یکی از آنها نیز در چند سال قبل رخ داد، را نیز می توان یکی از دلایل دیگر در کاهش تدریجی مقاومت سازه به شمار آورد.

علاوه بر دلایل یاد شده، همانطور که می‌دانیم به علت حساسیت در عملیات برش کاری، جوشکاری و حمل و نصب، در سازه‌های اسکلت فلزی، تخصص و دقت بیشتری نسبت به اجرای سازه‌های اسکلت بتنی نیاز است که اجرای بهینه فرایندهای یاد شده، مستلزم تجربه  بالایی بوده و به نظر می‌رسد در زمان ساخت این سازه به عنوان یکی از اولین سازه‌های بلند مرتبه اسکلت فلزی در ایران، عدم وجود آیین نامه‌ها و طراحی‌های بهینه جدید و فناوری‌های نوین در ساخت و استحکام این سازه در مقایسه با پیشرفت‌های صورت گرفته در ساخت سازه‌های اسکلت فلزی در زمان حال، می‌تواند دلیل دیگری در ضعف سازه ساختمان پلاسکو باشد. از جمله این فناوری‌های نوین در دهه‌های اخیر برای کاهش خسارات ناشی از آتش سوزی در ساختمان‌های اسکلت فلزی، می‌توان به ایجاد یک سیستم محافظت در برابر آتش سوزی در زمان ساخت سازه‌های فلزی اشاره نمود. این درحالی است که علیرغم تذکرات شفاهی و کتبی برخی سازمان‌ها از جمله آتش نشانی هیچ فعالیتی در زمینه مقاوم سازی این سازه در دهه‌های اخیر نیز صورت نگرفت.

براین اساس و با تجربه تلخ بدست آمده، با توجه به تعدد ساختمان‌های قدیمی مسکونی و تجاری بویژه در تهران و شهرهای بزرگ که با مخاطرات مختلفی از جمله آتش سوزی، زمین لرزه و ... مواجه هستند، باید به دنبال پیشگیری از وقوع رخداد چنین حوادثی بود.

این مهم در مرحله اول با شناسایی ساختمان‌های آسیب پذیر مهم و پرجمعیت و ارزیابی آسیب پذیری آنها از جنبه‌های مختلف توسط تیم‌های ارزیاب متخصص و ارائه راهکارها و برنامه‌هایی کاربردی و عملیاتی در زمینه مقاوم سازی و یا تجدید بنا با هدف کاهش اثرات ناشی از مخاطرات طبیعی و غیرطبیعی برای این سازه‌ها محقق خواهد شد.

امید که در آینده‌ای نزدیک شاهد ایجاد کمیته‌ای تخصصی در زمینه مربوطه با هدف کاهش اثرات ناشی از سوانح غیرمترقبه برای سازه‌های قدیمی مهم  با حضور سازمان‌های دست اندرکار در این زمینه از جمله: شهرداری، وزارت راه، مسکن و شهرسازی، وزارت نیرو، سازمان نظام مهندسی ساختمان، نمایندگان شرکت‌های مهندسان مشاور متخصص و ... باشیم تا از تکرار حوادث این چنینی تا حد ممکن جلوگیری به عمل آید.