بد عهدی ببینیم با سرعت غیر قابل تصوری به شرایط اولیه باز می‌گردیم
اصغر زارعان، معاون حفاظت و امنیت سازمان انرژی اتمی در گفت‌وگویی شرایط کنونی سازمان انرژی و برنامه‌های این سازمان را تشریح کرده و به بیان وضعیت بازرسی‌های ایران با پذیرش پروتکل پرداخته است.
«صنعت هسته‌ای تعطیل شد» شاید این عبارت، فصل مشترک انتقاداتی بود که مخالفان توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 پس از اجرایی شدن برجام بیان می‌کردند و معتقد بودند توافق، صنعت هسته‌ای ایران را برباد خواهد داد. در این راستا، قصه بتن ریختن در رآکتور آب سنگین اراک و تعطیلی سایت هسته‌ای فردو به داستان مفصلی در رسانه‌ها تبدیل شد که حاشیه‌های فراوانی را برای تیم مذاکره‌کننده ایران فراهم کرد. اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و انجام بازرسی‌ها براساس برجام نیز مسائل دیگری بودند که سازمان انرژی اتمی را به خود درگیر کرد. با وجود آن حرف‌ها و این داستان‌سازی‌ها، خبرهایی که این روزها از سازمان انرژی اتمی منتشر می‌شود، حکایت از داستان دیگری دارد. به دیگر سخن، با اجرایی شدن برجام میان ایران و گروه1+5، سازمان انرژی اتمی هم جان تازه‌ای گرفته و تعاملات بین‌المللی این سازمان با نهادهای بین‌المللی و کشورهای دیگر نیز رونق گرفته است. اصغر زارعان، معاون حفاظت و امنیت سازمان انرژی اتمی و دبیر کمیته امنیت فناوری هسته‌ای در گفت‌وگوی تفصیلی «اعتماد» به تشریح روند یکساله گذشته سازمان انرژی اتمی در اجرای برجام می‌پردازد. مرد شماره دو سازمان انرژی اتمی ایران در این گفت‌وگو ضمن تشریح برنامه‌های آتی سازمان انرژی اتمی به روند کنونی اجرای برجام در سازمان متبوعش هم می‌پردازد و می‌گوید برخلاف آنچه برخی از منتقدان می‌گویند سازمان انرژی با قوت بسیار به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. دبیر کمیته امنیت فناوری هسته‌ای در این گفت‌وگو همچنین به بیان آخرین شرایط امنیتی سازمان در پرتو اجرای پروتکل الحاقی در سایه برجام هم می‌پردازد و در نهایت، آخرین وضعیت مراودات بین‌المللی سازمان انرژی اتمی را تشریح می‌کند. مشروح گفت‌وگوی «اعتماد» با اصغر زارعان در ادامه می‌آید:
یک سال از اجرای برجام می‌گذرد. در این مدت نیز سازمان انرژی اتمی در روند اجرای برجام نقش مهمی را برعهده داشت. در مقایسه وضعیت سازمان انرژی اتمی پیش و پس از دستیابی و اجرای توافق هسته‌ای، امروز وضعیت کنونی سازمان انرژی اتمی ایران چگونه است؟
اگر بخواهیم به دوران پیش از دستیابی به توافق هسته‌ای بازگردیم، باید متوجه باشیم که نظام سلطه در پرونده ساختگی هسته‌ای ایران چه اهدافی را دنبال می‌کرد. آنها به دنبال آن بودند تا صنعت هسته‌ای ایران را تعطیل کنند، یعنی می‌خواستند تا فردو تعطیل شود، تولید آب سنگین نداشته باشیم، رآکتور IR40 (رآکتور اراک) در کار نباشد، غنی‌سازی به حداقل ممکن برسد یا به عبارتی، تعطیل شود. در واقع طرف مقابل از ابتدای مطرح شدن پرونده ساختگی هسته‌ای ایران به دنبال چنین اهدافی بود ولی در طول مذاکرات هسته‌ای اخیر میان ایران و گروه 1+5، سازمان انرژی اتمی ایران در طول مذاکرات هسته‌ای روند جدید را آغاز کرد. در واقع، با اجرایی شدن برجام، سازمان انرژی اتمی هم جان تازه‌ای گرفته و تعاملات بین‌المللی این سازمان با نهادهای بین‌المللی و کشورهای دیگر نیز رونق یافته است؛ گویی توافق هسته‌ای فرصتی برای خروج از آن شرایط پیشین بود. موضوع حایز اهمیت در پسابرجام آن است کشوری که قصد تعطیل کردن کارخانه آب سنگین ایران را داشت امروز درخواست خرید آن را دنبال می‌کند. این اتفاق از لحاظ فنی، سیاسی، حقوقی و بین‌المللی حایز اهمیت است و نباید آن را دست‌کم گرفت. فعالیت‌های صنعت هسته‌ای در عرصه‌های گوناگون هیچ زمانی متوقف نخواهد شد. امروز نه تنها خللی در فعالیت‌های سازمان انرژی اتمی ایجاد نشده است بلکه با وجود همه هجمه‌ها، فشارها و فضاسازی‌ها که می‌گفتند فعالیت‌های سازمان متوقف شده است، شاهد پیشرفت و توسعه پایدار و همه‌جانبه هستیم. گوشه‌ای از این مجاهدت‌ها را می‌توان در مجتمع‌های سوخت نمونه جهت تست، سایت پردازش و نگهداری پسماند و سانتریفیوژهای اولترا و زونال دید. ما براساس برجام توانستیم روند چرخه کامل سوخت از اکتشاف، استخراج و... تا انتهای این فرآیند را حفظ کنیم و این چرخه با قوت همچنان به روند کار خود ادامه می‌دهد. امروزه ما حدود 80 درصد در حوزه برداشت ژئوفیزیک هوابرد پیشرفت داشته‌ایم. این آمار بسیار بالایی است که با تلاش همکاران با انگیزه و پرتلاش و اقدامات مضاعف عملیاتی شده است. کمپ‌های اکتشافی اورانیوم روی زمین هم‌اکنون از 5 کمپ به 25 کمپ افزایش یافته است. کارخانه تولید کیک زرد اردکان یزد به کار خود ادامه می‌دهد. یکی دیگر از کارهای خوبی که در این مدت صورت گرفته، تعامل مناسب با معدنکاران و همکاری صمیمانه با وزارت صنعت، معدن و تجارت بوده است. در نواحی پرتوزا استعلام‌هایی از ما صورت می‌گیرد که به تمامی آنها با در نظر گرفتن جوانب کار در اسرع وقت پاسخ داده می‌شود. مدرن‌سازی و اخذ تاییدیه رآکتور اراک و توانایی تولید آب سنگین در فعالیت هسته‌ای نیز از دستاوردهایی است که همگی به نفع جمهوری اسلامی ایران است. همچنین تولید رادیوایزتوپ برای صنعت هسته‌ای یکی دیگر از اقداماتی بوده که توانستیم با بازطراحی رآکتور، جمعیت نوترون رآکتور را بالا برده و از این فرصت به خوبی استفاده کرده‌ایم. ایزوتوپ‌های پایدار به عنوان ماده اولیه تولید رادیوایزوتوپ‌ها کاربردهای سودمندی در زمینه‌های علمی و صنعتی دارند. ان‌شاالله ساخت نیروگاه کوچک 100مگاواتی در سواحل مکران که به تایید ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران رسیده توسط ریاست محترم سازمان جناب آقای دکتر صالحی دنبال می‌شود. همچنین برای بیمارستان هسته‌ای و تامین تجهیزات اقدام شده است. این بیمارستان هسته‌ای در غرب آسیا نمونه خواهد بود. بحث عناصر نادر خاکی هم از مسائل مهمی است که در حوزه اکتشاف بسیار مهم است. اگر امروزه به صنایع پیشرفته نگاهی بیندازیم، تنها 50 سال از عمر ذخایر عناصر نادر خاکی می‌گذرد اما از مصارف بسیاری مانند صنایع خودرو، فلزکاری، شیشه‌کاری، سرامیک، الکترونیک، مخابرات، کامپیوتر و تجهیزات قابل حمل برخوردار است. جمهوری اسلامی در سال 94 به این قدرت رسیده است که این عناصر نادر خاکی را شناسایی کند و فرآوری‌اش را انجام دهد. در واقع یکی از دستاوردهای سازمان انرژی در همین مساله است. در ضمن قراردادی با پژوهشگاه صنعت نفت با هدف انجام خدمات مهندسی و عملیاتی، مشاوره‌ای تحقیقاتی و آموزشی به امضا رسید. براساس این قرارداد همکاری‌های سازمان انرژی اتمی و پژوهشگاه وزارت نفت در حوزه‌های مختلف علمی پژوهشی به ویژه تولید سانتریفیوژهای اولترا آغاز شده است. این نوع از سانتریفیوژهای پیشرفته که تولید آن تاکنون در انحصار تعداد محدودی از کشورهای جهان بوده است در صنایع بالادستی صنعت نفت به ویژه لرزه‌نگاری و شبیه‌سازی میدان‌های نفتی در دمای بالا استفاده می‌شود. در مجموع، سازمان انرژی اتمی در جهت پیشبرد منویات و رهنمودهای مقام معظم رهبری و با حمایت‌های دولت محترم هوشمندانه مسیر توسعه را با اقتدار، وحدت و همدلی به پیش خواهد برد. با توجه به توصیه رهبر معظم انقلاب مبنی بر اقتصاد مقاومتی و استفاده از ظرفیت‌های داخلی، ما روز به روز ظرفیت‌های‌مان را تقویت می‌کنیم تا بدون آنکه نیازی به خارج باشد، نیازهای‌مان را در داخل تامین کنیم. ما نباید نقش حقوق بین‌الملل را هم فراموش (کنیم) که با توسل به آن می‌توانیم با مذاکره چالش‌هایی مانند پرونده هسته‌ای را حل و فصل کنیم و شاید با استفاده از این تجربه بتوانیم چالش‌های دیگری را که در نظام بین‌الملل وجود دارد با گفت‌وگو و مذاکره و البته با منطق، عزت، اقتدار و تسلیم نشدن حل و فصل کنیم. ما باید بدانیم که اگر عزت و اقتدار جمهوری اسلامی نبود، بیگانگان (دلسوز ما نبودند) اما این عزت و اقتدار و ایستادگی موجب شده است تا حق مسلم ما در عرصه فناوری هسته‌ای مورد تایید جهانیان قرار گیرد و فعالیت هسته‌ای ایران ادامه داشته باشد. البته ما در برخی مسائل محدودیت‌هایی را پذیرفته‌ایم ولی این محدودیت‌ها آنچنان در فعالیت‌های ما تاثیرگذار نبود. زمانی نظام سلطه به دنبال آن بود که تولید آب سنگین ما را متوقف و درصدد بود تا کارخانه تولید آب سنگین را تعطیل کند اما امروز نه تنها ادامه کار این کارخانه آن هم به پیشرفته‌ترین حالت را پذیرفته بلکه خریدار محصول آن هم شده‌اند. در این چارچوب ما هر روز شاهد افزایش کیفیت این محصول هستیم و امروز خوشبختانه می‌توان این نوید را داد که کیفیت این محصول استراتژیک به (بالای 95/99) درصد رسیده و کارخانه با تمام ظرفیت خود یعنی تولید 20 تن آب سنگین در سال به کارش ادامه می‌دهد. قبل از دستیابی به توافق هسته‌ای، نظام سلطه از حذف و بسته شدن فردو سخن می‌گفت اما براساس برجام، فردو به یکی از عالی‌ترین مراکز تحقیقاتی در عرصه هسته‌ای تبدیل می‌شود. با این حال، باید دانست فردو تضمین نطنز است. قبلا 700 دستگاه سانتریفیوژ از سه هزار دستگاهی که در آنجا قرار داشت، فعال بود اما هم‌اینک حدود 1044 دستگاه سانتریفیوژ در آنجا فعال است و ان‌شاءالله خواهیم توانست که پروژه ایزوتوپ‌های پایدار را در آنجا فعال کنیم.
در صحبت‌های‌تان اشاره کردید که در اوایل دستیابی به توافق، یک فضاسازی علیه سازمان صورت گرفت. هدف این فضاسازی‌ها به نظر شما چه بود؟ برای از بین بردن آن حاشیه‌های سازمان چه کردید؟
با بصیرت و هوشمندی، توجهی به این فضاسازی‌ها نکردیم و اجازه ندادیم آن فضاسازی‌ها برفعالیت‌های سازمان تاثیر بگذارد. در واقع ما تلاش کردیم تا با کار خودمان را اثبات کنیم. به عبارتی، برای پاسخ دادن به این فضاسازی‌ها و نشان دادن نادرستی آنها، سازمان وارد حوزه‌های جدیدی از سرریز دانش انباشته شده در سنوات گذشته تاکنون هم شده است. به طور مثال یکی از کارهایی که صورت گرفت در حوزه تولید ماشین‌های سانتریفیوژ با کاربرد در صنایع دیگر بود. سانتریفیوژ فقط کاربرد در جهت غنی‌سازی ندارد بلکه کاربردهای دیگر هم دارد. یکی از این کاربردها، استفاده در حوزه بهداشت و درمان است. مسوولان محترم وزارت بهداشت در این باره نیازمندهای‌شان را به ما اعلام کردند. از قضا آنها با ناباوری این درخواست را هم به ما دادند ولی ما نخستین نسل ماشین توبولار را طراحی کرده و آن را تحویل دادیم. چون ما در این حوزه خود را اثبات کردیم، وزارت بهداشت انستیتو پاستور با اعتماد به متخصصین هسته‌ای سفارش‌های بعدی را به ما داد و ما ماشین‌های اولترا سانتریفیوژ و زونال را با توکل به خداوند و با نام آقا ابوالفضل العباس ساختیم این ماشین‌ها برای تولید انواع واکسن‌های انسانی و واکسن‌های دام و طیور کاربرد دارد و موجب کاهش وابستگی کشور به واردات واکسن‌های خارجی می‌شود. این ماشین‌ها در روز ملی فناوری در 20 فروردین رونمایی شد و مورد بهره‌برداری در بعد صنعتی قرار گرفت.
هدف آن فضاسازی‌ها را چه می‌دانستید؟
این عده محدود می‌خواستند با آن فضاسازی‌ها برای ما حاشیه‌سازی کنند تا متخصصین از کار اصلی خودشان دور شوند و به عبارتی، کار لطمه بخورد. ما متوجه این مساله شدیم برخی بدخواهان از سر جهل یا از سر عمد می‌خواهند تا ما را با حاشیه سرگرم کنند که دراین مقطع کار طی رهنمود‌ها و مدیریت محترم سازمان جناب آقای دکتر صالحی ما سعی کردیم خودمان را به حاشیه گره نزنیم و آن ماموریتی را که سازمان برای خودش تعریف کرده دنبال کنیم. اگر ما سرگرم حواشی می‌شدیم دیگر اقدامات و دستاوردهایی که در روز 20 فروردین در حوزه‌های مختلف در مقابل ریاست‌جمهوری و ملت بزرگ و فهیم ایران رونمایی شد، به دست نمی‌آمد و نمی‌توانستیم کاری را ارایه بدهیم. اگر این تلاش‌ها و بصیرت‌ها و ایستادگی‌ها نبود و اگر شرایط تهدید رصد نمی‌شد، دیگر صنعت هسته‌ای وجود نداشت. پس این هوشمندی همه‌جانبه به همراه سیاست نظام برای خروج از این پرونده ساختگی موجب شد تا ما از آن وضعیت سابق خارج شویم و به سمت رویکرد نوینی حرکت کنیم. رهنمودهای مقام معظم رهبری و حمایت‌های دولت‌های گوناگون در نظام مقدس جمهوری اسلامی هم موجب شده است تا سازمان انرژی اتمی به یک اقتصاد مقاومتی در دورن خود برسد. این موضوع در درون سازمان اتفاق افتاده است و همچنان هم ادامه دارد. دستیابی به برجام و اجرایی شدن توافق هم موجب شده تا فرصت همکاری‌های بین‌المللی ایجاد شود.
بخشی از منتقدان برجام که در رابطه با سازمان انرژی اتمی هم موضع‌گیری کردند، از نمایندگان وقت مجلس بودند. برای رفع شبهات آنها، چه اقداماتی را انجام دادید؟ تا چه اندازه آن توضیحات مثمر ثمر واقع شد؟
شاید خود من بیش از سی جلسه با اکثریت نمایندگان مجلس در سایت‌های هسته‌ای دیدار داشتم و با آنها گفت‌وگو کردم. در این راستا بخشی از نمایندگان، به سایت‌های هسته‌ای فردو، اراک و نطنز آمدند و از نزدیک وضعیت اماکن هسته‌ای ما و شادابی آنها را مشاهده کردند. ما در آن جلسات واقعیات را مطرح می‌کردیم. بخشی از نمایندگان با شنیدن توضیحات ما و دیدن واقعیات، مسائل را می‌پذیرفتند. آنها از اماکن و سایت‌های هسته‌ای بازدید و مشاهده می‌کردند که در آنجا افراد با جدیت مشغول به کار هستند و پروژه‌های ما رو به پیشرفت است. در این دیدارها سعی می‌کردیم با توضیحات فنی و همه‌جانبه، آنها را قانع کنیم. تلاش کردیم به تمامی ابعاد سوال‌های مطرح شده به شکل کامل و جامع پاسخ دهیم. حتی دوستان‌مان در صداوسیما نیز به سایت هسته ای فردو آمدند و بنده و همکاران‌مان آخرین وضعیت و شرایط فعالیت‌های سازمان خصوصا غنی‌سازی را تشریح کردیم. با این حال، ما تلاش کردیم فضاسازی‌ها را از بین برده و همه مسائل را شفاف کنیم. بعضی از دوستان پس از شنیدن توضیحات ما هم اقرار کردند که تصور قبلی‌شان براساس گفته‌های دیگران بوده است و بازدیدها به اصلاح نظر آنها منتهی شده است. خوشبختانه سازمان انرژی اتمی سرگرم و درگیر این فضاسازی‌ها نشد و با تدبیر و هوشیاری سعی کرد خود را با آن حاشیه‌ها گره نزند و از آن پیچ عبور کند.
یکی از مسائلی که حین مذاکرات و پس از دستیابی به برجام با حساسیت‌هایی روبه‌رو شد، مساله بازرسی‌ها بود. ایران با دستیابی به برجام پذیرفت تا پروتکل الحاقی را به صورت داوطلبانه مورد اجرا قرار دهد. هم‌اکنون روند بازرسی در سایه برجام از اماکن هسته‌ای و غیرهسته‌ای چگونه است؟
آژانس براساس توافق هسته‌ای وظیفه راستی‌آزمایی برجام را برعهده دارد. آنها در این چارچوب باید ببینند ایران براساس موارد توافق شده در برجام عمل کرده است یا خیر. این اقدامات نیازمند نظارت‌ها و بازرسی‌هایی است. بازرسان آژانس کسانی هستند که اقدامات ایران را باید به مبادی مربوطه گزارش دهند و بگویند ایران در اقدامات تخطی داشته است یا خیر، ولی از این مساله ممکن است استفاده‌های ابزاری برای رسیدن به اهداف دیگر هم صورت بگیرد. البته این مسائل موجب شده است تا ما هم هوشیاری بیشتری به خرج دهیم. در این چارچوب، روند بازرسی همراه با دسترسی‌هایی مدیریت‌شده و با نظارت و اشراف کامل ما صورت گرفته است. البته ما در خصوص بازرسان و (تجهیزات) و وسایلی را هم که به همراه خود می‌آورند، کنترل و اشراف به‌شدت دقیقی داریم که با همکاری دیگر مبادی امنیتی و اطلاعاتی کشور بوده است. من این اطمینان را می‌دهم هیچ گونه نگرانی در رابطه با حضور بازرسان آژانس در سایت‌های هسته‌ای را نباید داشته باشیم. ما بر کار آنها اشراف داریم و بر روند جاری، کنترل کامل و نظارت دقیقی صورت می‌گیرد. اگر آنها بخواهند در امور کاری‌شان کوچک‌ترین تخطی و انحرافی داشته باشند، ما با آنها قاطعانه برخورد می‌کنیم که این کار هم صورت گرفته است و نگذاشته‌ایم که آنها اقدامی انجام دهند.
آیا تا به امروز موردی بوده است که آژانس بازرس یا بازرسانی را معرفی کرده باشد ولی ایران از پذیرش آن سر باز زده باشد؟
بله. ما در پذیرش بازرسان و کنترل آنها تلاش بسیاری کرده‌ایم تا کوچک‌ترین اشتباهی صورت نگیرد. جزو قوانین هر کشور برای ورود افراد، دادن یا ندادن ویزا است. حتی درباره این ویزاها، آن کشور می‌تواند ویزایی با مدت زمان کوتاه یا حتی ویزایی درازمدت صادر کند. ما برحسب صلاحدید کشور، قوانین جاری و شناخت کاملی که از بازرسان آژانس داریم، برای آنها ویزا صادر می‌کنیم. این مساله در کارگروه فنی اجرای برجام در سازمان انرژی اتمی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و مشخص می‌کنیم به آن افراد ویزا داده شود یا خیر. البته مواردی هم وجود داشته است که ما در بررسی‌های‌مان به این نتیجه رسیده‌ایم که به فردی ویزا ندهیم. ما به طرف مقابل دلایل‌مان را گفته‌ایم و مشکلی هم وجود نداشته است.
واکنش آژانس نسبت به این مساله چه بوده است؟
آنها نمی‌توانند بگویند که چرا به این فرد ویزا می‌دهید یا چرا ویزا نمی‌دهید چرا که دادن ویزا جزو حقوق و صلاحدید حاکمیتی هر حکومتی است. ما می‌گوییم براساس قوانین خودمان و صلاحدید کشور برای این فرد ویزا صادر نکرده‌ایم. ما در خصوص بازرسان آژانس نسبت به مسائلی همچون سوابق، بیوگرافی، نحوه عملکرد و وابستگی‌ها تسلط داریم. بعضا این افراد ممکن است نام مستعار یا ملیت‌های متفاوت داشته باشند. ما نسبت به این مسائل آگاهیم و به راحتی می‌توانیم محدودیت‌هایی را ایجاد کنیم و بگوییم برای آنها ویزا صادر نشود.
آیا تا به امروز درخواستی برای بازرسی از مکانی وجود داشته است که با انجام بازرسی در آن مکان مخالفت شده باشد؟
آژانس در ایران تعدادی بازرس مقیم دارد که وقتی درخواست بازرسی می‌دهند، ما باید ظرف 24 ساعت برای آنها شرایط دسترسی را فراهم کنیم. بازرسانی هم خارج از کشور هستند که ما باید به آنها ویزا بدهیم که آن پروسه خودش را دارد. موارد بسیار کمی وجود داشته است که آنها درخواست برای بازرسی داشته باشند که در این موارد هم ما ظرف 24 ساعت برای آنها شرایط را فراهم کرده‌ایم. موردی هم وجود نداشته و گزارش‌های آژانس هم حاکی از این مساله است که ایران تا به امروز تخطی در روند اجرای برجام درحوزه فنی نداشته است. البته ما از اول تخطی نداشتیم و به دنبال فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای بوده‌ایم. آنها نسبت به این مساله آگاه هستند ولی یک پرونده ساختگی و جعلی برای ما ساختند و 12 سال بر آن مانور دادند. هدف‌شان هم این بود تا ما در عرصه‌هایی که اقتدارآفرین است، موفق نشویم. از طرفی از این طریق، بر طبل توخالی پروژه ایران‌هراسی دمیدند و به دنبال محدودسازی ارتباطات و روابط ما با سایر کشورها بودند و خوشبختانه با برجام نقشه‌های‌شان نقش برآب شد. امروز هم آنها و هم آژانس بر فعالیت‌های صلح‌آمیز ایران تاکید دارند و می‌گویند که ایران خلافی در چارچوب فعالیت‌های خود ندارد. ما باید متوجه باشیم که هدف آنها ایجاد فشار و وارد ساختن لطمه به کشور بود. امری که با قطعنامه‌هایی چون 1929 در حال میسر شدن بود و ایران را ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل برده بودند و این گونه القا می‌کردند ایران تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌الملل است و می‌خواستند ایران را از ماده 41 به ذیل ماده 42 ببرند تا بحث حمله به جمهوری اسلامی را در یک بستر و سناریویی در زمان خودش عملیاتی کنند. این یک چالش بزرگ به حساب می‌آمد. این دستاورد در حوزه برجام بسیار مهم بوده و می‌توان از آن به عنوان یک دستاورد بزرگ در عرصه حقوق بین‌المللی نام برد.
آیا در یک‌سال اخیر مصاحبهای با متخصصان هسته‌ای ایران صورت گرفته است؟
طرف مقابل به دنبال انجام مصاحبه با افراد متخصص بود ولی هیچ گونه مصاحبهای با متخصصان ما انجام نشده است. جمهوری اسلامی ایران تا به امروز هیچ گونه اجازه‌ای نداده است و اجازه هم نخواهد داد و این هم از خطوط قرمز محسوب می‌شود.
از اماکن نظامی ما بازرسی انجام شده است؟
خیر.
درخواست هم شده بود؟
اگر یادتان باشد زمانی مساله پارچین را خیلی مطرح می‌کردند. آقای آمانو هم یک دیدار بسیار کوتاه، محدود و مدیریت شده از آن داشتند که آن هم با نظارت شدید و دقیق بود. ما در مساله هسته‌ای، نه اجازه مصاحبه با کسی را داده‌ایم و نه خواهیم داد و در آینده هم این کار صورت نمی‌گیرد. امروز هم درخواستی برای مصاحبه با کسی مطرح نیست.
در خصوص نمونه‌برداری‌ای که در پارچین برای حل پرونده موسوم به پی‌ام‌دی صورت گرفت، گفته می‌شد انجام آن نمونه‌برداری‌ها توسط تکنسین‌های ایرانی با نظارت آژانس بوده است. آیا شما این مساله را تایید می‌کنید؟
در آن مقطع زمانی، نمونه‌برداری‌ای از پارچین صورت گرفت. آن نمونه‌برداری هم کاملا مدیریت‌شده انجام شد که مورد تایید آژانس هم قرار گرفت. یک نمونه از آن نمونه‌برداری به خارج ارسال شد و نمونه دیگر آن در تهران باقی ماند تا مبادا عوض کنند. می‌خواهم بگویم این کار برحسب چارچوبی که شورای عالی امنیت ملی ترسیم کرده بود، انجام شد. ما در آن بازه اجازه ندادیم که آژانس هر کاری که دلش می‌خواهد، انجام دهد. به عبارتی آنها در برنامه‌ای حساب شده به دنبال حضور فیزیکی ویژه و تردد در پارچین بودند که با درایت و دوراندیشی محقق نشد و در نهایت این کار صورت نگرفت.
یکی از وظایف معاونت حفاظت و معاونت سازمان مقابله با جاسوسی و خرابکاری هسته‌ای است. آیا در یک سال گذشته اتفاقی مانند این مساله صورت گرفته است؟
نباید به مساله جاسوسی به عنوان یک مساله انحصاری نگریسته شود بلکه باید به آن در یک چارچوب و مجموعه نگاه شود. باید بحث خرابکاری صنعتی، بدافزارها، تطمیع یا جذب نیروی انسانی برای جمع‌آوری اطلاعات، فروش تجهیزات معیوب و ترور فیزیکی را یک مجموعه (پکیج) دید که ما آن را هیچگاه منتفی ندانسته‌ایم. در حوزه خرابکاری صنعتی در چارچوب چرخه سوخت، ما همیشه شاهد تلاش برخی از دشمنان برای ایجاد اختلال بوده‌ایم ولی ما تکنیک‌ها و روش‌های دشمن را می‌شناسیم و این موجب شده است تا طرف مقابل موفق نشود. به فرض می‌گویم طرف مقابل می‌گفت که اگر برجام عملیاتی نمی‌شد، ما فردو (را) نابود می‌کنیم. ما از قبل می‌دانستیم که امریکایی‌ها چه هدفی را دنبال می‌کنند. ما از سناریوهای مختلف آنها آگاه بودیم و می‌دانستیم که اگر برجام به دست بیاید یا نیاید، آنها به دنبال چه چیزی هستند و چگونه می‌خواهند بر زیرساخت‌های فردو که سایتی کاملا ایمن است، تاثیرگذار باشند. ما روش، مسیر و ابزارشان را شناسایی کرده بودیم. آنها تلاش‌های بسیاری برای اختلال در روند فردو انجام دادند مانند تلاش برای اختلال در روند برق‌رسانی، جاسازی مواد منفجره زیر دکل‌های برق، تلاش برای اختلال در تابلوهای برق سایت و... ولی تمام این تلاش‌ها به دلیل رصدها و کنترل‌هایی که صورت گرفته، نافرجام بوده است. باید دانست که دشمنی دشمن کم نشده و باید بر دشمن اشراف داشته باشیم. مواردی هم وجود داشته که دشمن به دنبال تطمیع افراد بوده است ولی قبل از آنکه کاری صورت بگیرد آن فرد یا افراد به ما مراجعه کرده‌اند و گفته‌اند که چنین مساله‌ای رخ داده است. دوستان ما کاملا طرف مقابل را می‌شناسند و چون آموزش دیده و توجیه شده‌اند، دشمن هم موفقیت چندانی تا به امروز نداشته است. اگر آنها در این باره موفقیتی کسب کرده بودند، صنعت هسته‌ای هم مانند امروز نبود و اصلا صنعتی وجود نداشت. اگر آنها می‌توانستند فردی را تطمیع کنند و به او سخت‌افزار یا نرم‌افزاری بدهند یا ماده منفجره‌ای حمل کند، خب این اتفاق رخ می‌داد. همچنین ما نمایشگاهی را در خصوص خرابکاری صنعتی و اقلامی که در این چارچوب شناسایی و کشف شده‌اند، را برگزار کرده‌ایم. باید دانست که خرابکاری صنعتی شروع آن از سال 1979 آغاز شده و بعد از انقلاب اسلامی نیز آنها چنین توطئه‌هایی را طراحی می‌کردند ولی از سال 88 به بعد، مقابله با این توطئه را جدی‌تر گرفته و تلاش کردیم آنها را خنثی کنیم. ما توانسته‌ایم روش‌ها و تکنیک‌های آنها را کشف کنیم. ما برای مقابله با این پدیده به یک آموزش‌دهنده به دستگاه‌های دیگر تبدیل شده‌ایم و خوشبختانه توانسته‌ایم بسیاری از توطئه‌های دشمن را شناسایی کنیم. این خرابکاری‌ها در حوزه دفاعی، مخابرات، صنعت نفت و غیره نیز وجود داشته است.
نزدیک به یک دهه پیش ویروس استاکس‌نت برای اخلال در روند هسته‌ای کشور طراحی شد. آیا در طول سال‌های گذشته با چنین بدافزاری برای تاثیرگذاری در صنعت هسته‌ای کشور با آن دامنه و قدرت استاکس‌نت مواجه بوده‌ایم؟
دشمن امروز اولویت خود را به حوزه سایبری منتقل کرده است. آنها تلاش می‌کنند از طریق حفره‌های موجود در نرم‌افزارهای کاربردی و سیستم‌های کنترل صنعتی نفوذ کنند. در واقع آنچه قابل نفوذ باشد، از طریق ارسال بدافزار صورت می‌گیرد. استاکس‌نت یکی از این بدافزارها بود. ما مکررا نمونه‌هایی در سال‌های گذشته و حتی سال 95 از این بدافزارها داشته‌ایم که می‌خواستند بر اتوماسیون‌ها و سیستم‌های کنترل صنعتی ما نفوذ کنند ولی به موقع شناسایی شده و بحمدالله تاکنون هیچ موفقیتی نداشته‌اند. اولویت ما دفاع سایبری، واکسینه کردن صنعت از ویروس‌ها و بدافزارهای رایانه‌ای است. این توانمندی هم‌اکنون در سطح بسیار عالی ارتقا پیدا کرده و در کشور حالت انحصاری دارد.
با دستیابی به برجام، شاهد فصل جدیدی از مراودات بین‌المللی سازمان انرژی اتمی هستیم. یکی از نمونه‌های آن همکاری‌هایی است که در چارچوب بازسازی قلب رآکتور اراک براساس برجام قرار است انجام شود. هم‌اینک آخرین وضعیت رایزنی‌های صورت گرفته در این باره در چه مرحله‌ای است؟
مدرن‌سازی و اخذ تایید رآکتور اراک و توانایی تولید آب سنگین در چرخه فعالیت‌های صنعت نیز از (دیگر) دستاوردهایی است که به نفع جمهوری اسلامی ایران است. این پروژه یک مشارکت بین‌المللی مرکب از اعضای ایران و گروه 1+5 است که برای پشتیبانی و تسهیل بازطراحی و ساخت مجدد رآکتور IR40 اراک به یک رآکتور مدرن است. رآکتور پیشین کاملا توسط متخصصان ایرانی به صورت بومی ساخته شد و امروز دانش ما به گونه‌ای است که می‌توان با استفاده از دانش بومی و متخصصان داخلی رآکتور جدید نیز ساخته شود ولی اکنون یک فرصتی برای جمهوری اسلامی در عرصه بین‌المللی ایجاد شده تا در پرتو برجام بتواند با کشورهای دیگر تعاملاتی سازنده داشته باشد. در این راستا، تعاملاتی سه جانبه برای بازسازی قلب رآکتور اراک با چین و امریکا درسطح کارشناسی برقرار شده است. در این خصوص در سازمان انرژی اتمی ایران یک شرکت حرفه‌ای زیرنظرجناب آقای دکتر صالحی که دربردارنده همه علوم است، تشکیل شده است. در این چارچوب، رایزنی‌های بین‌المللی اقدام و در حال انجام شدن است. در هفته‌های قبل هیاتی از سازمان انرژی اتمی به چین رفته بودند و جلسات سه جانبه کارشناسی تشکیل شد و این پروژه سیر خود را دنبال می‌کند و با مشکل خاصی روبه‌رو نبوده است. برخی کشورها هم در این چارچوب تعهداتی را پذیرفته‌اند تا با ما همکاری‌هایی داشته باشند. طراح و کارفرما و صاحب این پروژه ایران است ولی تاییدیه نهایی را طرف مقابل خواهد داد. در واقع طرف مقابل بیشتر نقش نظارت بر روند کیفیت کار را برعهده دارد. این نوع نظارت‌ها و پشتیبانی‌ها در همه کشورها و پروژه‌ها وجود دارد. به طور مثال در نیروگاه بوشهر که تاییدکننده‌اش روس‌ها بودند تا مدتی گارانتی و به متخصصان و نیروی کار ما آموزش می‌دهند. در این چارچوب، طراحی رآکتور و آزمایشگاه‌های فرعی، ساخت و عملیاتی کردن رآکتور و همچنین کیفیت‌سنجی سوخت آن توسط ایران صورت می‌گیرد. نقش چینی‌ها در این پروژه مشارکت در طراحی و ساخت رآکتور مدرن شده، تامین تجهیزات مورد نیاز و ساخت سوخت برای بارگزاری اولیه هسته مرکزی آن یعنی مجتمع سوخت رآکتور است. با این حال، ما مجتمع سوخت هسته‌ای را در 20 فروردین امسال رونمایی کردیم. البته نخستین مجتمع سوخت برحسب برجام را چینی‌ها می‌سازند ولی مابقی آن برعهده خود ما است. پشتیبانی فنی و بازنگری در ساخت رآکتور مدرن شده، تحلیل طراحی ساخت و استانداردهای ایمنی هم برعهده امریکایی‌ها است. نماینده عالی اتحادیه اروپا در این پروژه وظایفی مانند هماهنگی کمیته مشترک برای حل اختلافات احتمالی، تایید فرآیند طراحی‌های مربوطه و تسهیل در صادرات تجهیزات لازم برای پروژه مدرن‌سازی را برعهده دارد. روسیه نیز وظایفی مانند خدمات مشاوره‌ای و دسترسی به متخصصان براساس اعلام نیاز روسای کمیته مشترک گروه ایران و (گروه) 1+5 را باید انجام دهند. آلمانی‌ها هم وظایفی مانند بازبینی طراحی رآکتور، مطالعات امکان‌سنجی، تامین قطعات و تجهیزات مورد نیاز براساس ترتیبات تجاری برعهده دارند. فرانسوی‌ها در این باره بازبینی طراحی رآکتور، تامین قطعات و تجهیزات مورد نیاز براساس ترتیبات تجاری و دریافت و مدیریت سوخت مصرفی را برعهده دارند. انگلیس نیز بازبینی طراحی رآکتور، آموزش ایمنی و امنیت و تامین قطعات و تجهیزات مورد نیاز براساس ترتیبات تجاری را باید انجام دهد.
همان طور که گفتید پیمانکاری اصلی این پروژه ایران است. سوال این است که چرا برای مدرن‌سازی قلب رآکتور اراک یک کنسرسیوم بین‌المللی ایجاد نشد و ایران به تنهایی انجام این کار را برعهده گرفت؟
دلیل این مساله آن است که توانمندی لازم برای ساخت این کار را داریم. اگر کنسرسیومی در این باره تشکیل می‌شد، کاری را که خودمان به تنهایی می‌توانستیم انجام بدهیم، مجبور بودیم با همراهی دیگران انجام دهیم و آنها برای انجام آن کار، پولی را مطالبه می‌کردند و از حالت توانمندی داخلی خارج می‌شدیم. ظرفیت‌های لازم در این باره در داخل کشور وجود داشت و برای همین نیازی به تشکیل کنسرسیوم وجود نداشته و نداریم. ما تمام اجزای مورد نیاز یک رآکتور را می‌توانیم بسازیم کما اینکه رآکتور قبلی را هم به تنهایی ساختیم. در رآکتور مدرن‌شده هم فقط تغییرات و اصلاحاتی صورت می‌گیرد و امیدوارم براساس جدول زمانبندی‌شده و در زمان سه یا چهار سال، به یک رآکتور مدرن و مورد نظر دست یابیم و بتوانیم از ظرفیت‌های جدید آن بهره مند شویم.
آیا ایران برنامه‌ای برای ساخت نیروگاه‌های آب سبک در دست دارد؟
سازمان انرژی اتمی ایران ساخت یک رآکتور 100 مگاواتی در سواحل مکران را در دست پیگیری دارد و آقای دکتر روحانی رییس محترم جمهور نیز ساخت آن را مورد تایید قرار داده‌اند. در حال حاضر کارهای فنی آن دنبال می‌شود. همچنین از یکی، دو سال پیش قراردادی را با روس‌ها برای ساخت فاز دوم و سوم نیروگاه بوشهر امضا کرده‌ایم تا از زیرساخت‌های موجود در نیروگاه کنونی بوشهر استفاده بهینه کنیم. و انشا الله پس از تکمیل موارد فنی همان طور که جناب آقای دکتر صالحی اعلام داشتند کلنگ آن باهدف آغاز پروژه به زمین خواهد خورد.
قرار بود کلنگ‌زنی فاز دوم و سوم نیروگاه بوشهر در شهریور زده شود. گفت‌وگوهایی هم اخیرا میان ایران و روسیه انجام شده است. این رایزنی‌ها به چه نتیجه‌ای رسیده است؟
ما (قبل) از انجام کلنگ‌زنی باید یک سلسله اقدامات مطالعاتی و امکان‌سنجی مانند مطالعات زلزله را انجام دهیم. باید این اقدامات مطالعاتی به (سرانجام) می‌رسید و پس از پایان بررسی‌ها، کلنگ‌زنی صورت می‌گرفت. تاکید آقای دکتر صالحی این است که در پروژه‌های مختلف، باید ابتدا کارهای مطالعاتی به پایان برسد و پس از آن کلنگ‌زنی انجام شود. این اتفاق نزدیک است و انشا الله نتایج آن به اطلاع افکارعمومی خواهد رسید.
دو، سه ماهی است که مذاکراتی میان ایران و امریکا برای فروش آب سنگین در حال انجام است ولی مسائلی چون دریافت پول آن و مصادره اموال ایران در امریکا موجب تاخیر در آن شده است. اکنون این رایزنی‌ها برای انجام آن معامله به کجا رسیده است؟
امریکایی‌ها با انجام کار غیرحرفه‌ای و به دور از شان قوانین بین‌المللی در مصادره حدود 2 میلیارد دلار از اموال ایران به بهانه‌های واهی، موجب شدند تا بی‌اعتمادی ما نسبت به آنها بیش از پیش شود. محض احتیاط مبنی بر اینکه نکند 32 تن آب سنگین را به امریکایی‌ها بدهیم ولی در موقع گرفتن پول شاهد بهانه‌هایی برای ندادن مبلغ آن باشیم، در مذاکرات‌مان به طرف مقابل گفته‌ایم ابتدا پول دریافت خواهد شد و پس از آن محموله را تحویل می‌دهیم.
آقای کمالوندی گفته بودند که مبلغ این معامله از مبلغ اعلام شده متفاوت است. مبلغ دقیق آن چقدر است؟
درباره مبلغ به توافق رسیده‌ایم و مبلغ بسیار خوبی است و حتی نسبت به برخی کشورها قیمت محصول ما گران‌تر هم به فروش رسیده است زیرا کیفیت محصول تولیدی ایران بهتر است. ما به طرف مقابل گفته‌ایم تا پولی دریافت نکنیم، محصول را تحویل نمی‌دهیم. البته باید یادآوری کنم که امریکایی‌ها تنها خریدار آب سنگین ما نیستند و روس‌ها هم 40 تن درخواست خرید این محصول را مطرح کرده‌اند و رایزنی‌ها برای فروش آن جدیدا آغاز شده است. بعضی کشورهای اروپایی هم مقادیری مانند خرید دو تن، سه تن و پنج تن آب سنگین را مطرح کرده‌اند.
چندی پیش آقای صالحی به همراه هیاتی به فرانسه برای بازدید از پروژه ایتر رفته بودند. چه رایزنی‌هایی در این باره صورت گرفت؟ ایران در این پروژه قرار است چه نقشی را ایفا کند؟
پروژه گداخت هسته‌ای ایران یکی از پروژه‌های محوری انرژی اتمی است. گداخت می‌تواند منبع نامحدود انرژی در آینده تلقی شود. این انرژی از نظر محیطی بی‌خطرترین نوع انرژی روی زمین است اما هنوز بشر نتوانسته است به طور کامل و تضمین‌شده به این انرژی به صورت صنعتی دست پیدا کند. ایران یکی از معدود کشورهایی است که از سال‌های گذشته در زمینه گداخت هسته‌ای دارای تجربیات عملی بوده است و در عین حال، ایران دارای فناوری توکامک است و در سال‌های اخیر توانسته متخصصان برجسته‌ای را در زمینه گداخت هسته‌ای تربیت کند. ورود ایران به پروژه گداخت هسته‌ای گام مثبت و رو به جلویی است؛ از آن جهت که ایران می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های هسته‌ای دنیا وارد شود. هم‌اکنون 35 کشور بزرگ دنیا با هدف دستیابی به انرژی الکتریسته به روش گداخت همکاری‌های خود را در جنوب فرانسه آغاز کرده‌اند که یکی از بزرگ‌ترین همکاری‌های علمی محسوب می‌شود تا با استفاده از فرآیندی که در خورشید رخ می‌دهد، انرژی تولید شود. در این راستا، در سفر آقای دکتر صالحی رایزنی‌هایی صورت گرفت و جمهوری اسلامی ایران توانست با مسوولان این پروژه برای همکاری مشترک به تفاهم کلی برسد و چارچوب این همکاری مشخص و در این سفر، هیات ایران از بخش‌های مختلف این طرح جهانی بازدید کرد. با این حال، رفت و آمدها میان سازمان انرژی اتمی و مجموعه ایتر ادامه خواهد داشت.
نگرانی‌ای از عدم نقض برجام و بدعهدی طرف مقابل ندارید؟
اقتدار، انسجام و عزت جمهوری اسلامی باعث شد تا ایران بتواند در برابر شش قدرت جهانی به نتیجه برسد. اگر من بخواهم رویارویی خودمان را با طرف مقابل توصیف کنم آنها مانند لشکری بودند و ما هم مانند یک گردان. (آنها) کمتر از 10 سال پیش حاضر نبودند که ایران چرخه سوخت داشته باشد و حتی یک دستگاه سانتریفیوژ تحقیقاتی داشته باشیم. امروز هزاران دستگاه سانتریفیوژ در ایران مشغول به کار است و می‌دانستند که اگر با ما توافق نمی‌کردند، تحریم‌ها به هیچ‌وجه مانع از افزایش قدرت هسته‌ای ایران نمی‌شد؛ لذا ما آمادگی لازم را داریم تا در مقابل بدعهدی طرف مقابل با سرعت غیرقابل تصوری به شرایط اولیه بازگردیم. همان طور که مقام معظم رهبری فرمودند اگر آنها بخواهند توافق هسته‌ای را پاره کنند، ما آن را آتش خواهیم زد ولی ما آغازکننده این روند نخواهیم بود. به اصول و تعهدات‌مان پایبند هستیم همان طور که در قطعنامه 598 هم به تعهدات و اصول‌مان پایبند بودیم. با این حال، توافق هسته‌ای ضربه‌ای اساسی به پروژه ایران‌هراسی وارد کرده است و رژیم صهیونیستی نتوانست به خواسته‌های خود دست یابد. ما نباید فراموش کنیم که برجام مخالفانی دارد؛ گروه‌های جنگ‌طلب و افراطی در اروپا و امریکا و لابی صهیونیست از جمله آنها هستند و دستیابی و اجرای برجام عصبانیت و خشم آنها را دوچندان کرده است. ما نباید اقدامی را انجام دهیم که خدای ناکرده موجب بهانه‌گیری و فضاسازی جدید آنها علیه ایران اسلامی شود.
در پایان اعلام می‌دارم همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند: اگر امنیت نباشد توسعه، پیشرفت، تحقیق و پژوهش نیز نخواهد بود.