شش قطعنامه استثنایی
حصول ایران و 1+5 به برنامه جامع اقدام مشترک در جولای 2015 نه تنها به پرونده هستهای ایران پس از 12 سال کشمکش فنی و رایزنیهای سیاسی پایان داد بلکه باب جدیدی را برای مباحثه در خصوص تاریخچه مذاکرات هستهای ایران از 2003 که جرقه مذاکرات با تروییکای اروپایی در دولت اصلاحات زده شد تا 2013 که دوباره همان تیم پرونده را با 6 قطعنامه تحریمی مرتبط با برنامه هستهای تحویل گرفت، گشوده است.
سارا معصومی در گزارشی در روزنامه اعتماد نوشت:
حصول ایران و 1+5 به برنامه جامع اقدام مشترک در جولای 2015 نه تنها به پرونده هستهای ایران پس از 12 سال کشمکش فنی و رایزنیهای سیاسی پایان داد بلکه باب جدیدی را برای مباحثه در خصوص تاریخچه مذاکرات هستهای ایران از 2003 که جرقه مذاکرات با تروییکای اروپایی در دولت اصلاحات زده شد تا 2013 که دوباره همان تیم پرونده را با 6 قطعنامه تحریمی مرتبط با برنامه هستهای تحویل گرفت، گشوده است. اگر تا پیش از سال 2013 و آغاز دور جدیدی از مذاکرات با سبک و سیاق نو کمتر کسی از ماهیت فنی برنامه هستهای ایران و چند و چون درصدهای غنیسازی و تعداد سانتریفیوژهای ایران خبر داشت امروز در تمام رسانههای مدافع و منتقد توافق به دست آمده و همچنین راهروها و سالن کمیسیونهای ویژه مجلس شورای اسلامی همگان از دادهها و ستاندهها مینویسند و سخن میگویند. هفتمین و به عبارت دقیقتر حقوقی هشتمین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل این روزها تیتر رسانهها و نقل محافل سیاسی شده است. در جریان سالهای 2006 تا 2011 که ایران به شکل متناوب شش قطعنامه تحریمی را دریافت کرد کمتر کسی در خصوص جزییات این قطعنامهها چه در رسانهها و چه در محافل تصمیمگیرنده سوال کرده و کمتر کسی هم به سوالهای موجود پاسخ داده بود و این مساله زمانی مشخص میشود که حجتالاسلام محمدحسن ابوترابیفرد، در نشست روز کمیسیون ویژه مجلس شورای اسلامی در خصوص برجام به سعید جلیلی که ریاست تیم مذاکره کننده را در دولت دهم بر عهده داشته است، گفت: «بارها از تیم مذاکرهکننده سابق دعوت کردیم اما فقط یک بار در کمیسیون امنیت حضور یافتند. اعتقاد بنده این است که اگر در آن زمان که سه قطعنامه به تصویب رسید نقد و بررسیهایی صورت میگرفت، میتوانستیم به نقش دولت که نقش بازدارنده داشت، کمک کنیم. ما بارها از شما برای حضور در کمیسیون امنیت دعوت کردیم اما تنها شما یک بار در جلسات حضور پیدا کردید؛ اگر اجازه میدادید بحث و مباحثهای صورت میگرفت احتمال داشت تصویب قطعنامه 1929 به تاخیر میافتاد یا حتی تصویب نمیشد.»برخلاف روند بررسی قطعنامهها در دولت سابق، از روز 14 جولای تا به امروز که برجام روزهای منتهی به روز توافق را پشت سر میگذارد چند و چون قطعنامه 2231 بسیار مورد سوال قرار گرفته است. آیا این قطعنامه ذیل فصل 7 منشور ملل متحد است؟ آیا اشاره به ماده 41 که در منشور ملل متحد ذیل فصل 7 قرار دارد به معنای فصل هفتمی بودن 2231 مانند 1929 و سایر قطعنامههای پیشین است. فصل 7 منشور ملل متحد از چه بایدها و نبایدهایی سخن میگوید؟ تفاوت ماده 41 با 42 در چه موارد حقوقی است؟ مذاکره کنندگان ایران با خط بطلان کشیدن بر چه قطعنامههایی به قطعنامه 2231 رسیدند؟ کشورهای مشابه دیگری که پرونده آنها ذیل فصل 7 قرار گرفته بود با چه سرنوشتی دست و پنجه نرم کردند؟
قطعنامههایی که همگی ذیل فصل 7 بودند
شورای امنیت سازمان ملل متحد با عنوان بخشی از تلاشهای بینالمللی برای متوقف کردن برنامه هستهای ایران شش قطعنامه علیه کشورمان صادر کرده است. در تمام این قطعنامهها چند جمله واحد به عنوان درخواستهای این شورا از ایران تکرار شده است: متوقف کردن سریع و بیقید و شرط برنامه غنیسازی و عمل کردن به گامهای اعتماد سازی که در گزارش فوریه 2006 شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی از ایران درخواست شده بود. در آن گزارش منتهی به ارجاع پرونده ایران از شورای حکام به شورای امنیت از تهران خواسته شده بود که در برنامه ساخت و ساز رآکتور آب سنگین اراک تغییراتی داده و همچنین پروتکل الحاقی را به رسمیت شناخته و فورا اجرایی کند. پیش از آنکه قطعنامههای شورای امنیت رسما کلید بخورد، این شورا در بیانیهای غیر الزامآور مورخ مارس 2006 این درخواستها از ایران را تکرار کرده بود. تقریبا تمام قطعنامههای صادر شده علیه ایران پس از این تاریخ ذیل فصل 7 منشور ملل متحد قرار دارد. بر این اساس اکثریت قریب به اتفاق درخواستهای مطرح شده در این قطعنامه هم برای ایران و هم برای سایر کشورهای عضو سازمان ملل الزامآور هستند. چهار مورد از این 6 قطعنامه دربردارنده تحریمهای شدید و بیسابقه علیه ایران و همچنین شخصیتها و شرکتهای ایرانی بود. پنج عضو دایم شورای امنیت که در جریان مذاکرات هستهای با ایران هم در این سالها حضور داشتهاند این تحریمها را با شعار حرکت در دو مسیر مذاکره و مقابله با ایران بر کشورمان اعمال کردند. اما فصل 7 منشور ملل متحد چه میگوید؟
فصل هفتم – اقدام در موارد تهدید علیه صلح – نقض صلح و اعمال تجاوز
ماده 39- شورای امنیت وجود هرگونه تهدید علیه صلح – نقض صلح – یا عمل تجاوز را احراز و توصیههایی خواهد نمود یا تصمیم خواهد گرفت که برای حفظ یا اعاده صلح و امنیت بینالمللی به چه اقداماتی برطبق مواد 41 و 42 باید مبادرت شود.
ماده 40- برای جلوگیری از وخامت وضعیت، شورای امنیت میتواند قبل از آنکه بر طبق ماده 39 توصیههایی بنماید یا درباره اقداماتی که باید معمول گردد تصمیم بگیرد. از طرفهای ذینفع بخواهد اقدامات موقتی را که شورای امنیت ضروری یا مطلوب تشخیص میدهد انجام دهند. اقدامات موقتی مذکور به حقوق یا ادعاها یا موقعیت طرفهای ذینفع لطمهای وارد نخواهد کرد شورای امنیت تخلف در اجرای اقدامات موقتی را چنانکه باید و شاید در نظر خواهد گرفت.
ماده 41- شورای امنیت میتواند تصمیم بگیرد که برای اجرای تصمیمات آن شورا مبادرت به چه اقداماتی که متضمن به کارگیری نیروی مسلح نباشد لازم است و میتواند از اعضای ملل متحد بخواهد که به این قبیل اقدامات مبادرت ورزند. این اقدامات ممکن است شامل متوقف ساختن تمام یا قسمتی از روابط اقتصادی و ارتباطات راهآهن – دریایی – هوایی – پستی – تلگرافی – رادیویی و سایر وسائل ارتباطی و قطع روابط سیاسی باشد.
ماده 42- در صورتی که شورای امنیت تشخیص دهد که اقدامات پیشبینی شده در ماده 41 کافی نخواهد بود یا ثابت شده باشد که کافی نیست میتواند به وسیله نیروهای هوایی – دریایی یا زمینی به اقدامی که برای حفظ یا اعاده صلح و امنیت بینالمللی ضروری است مبادرت کند. این اقدام ممکن است مشتمل بر تظاهرات و محاصره و سایر عملیات نیروهای هوایی – دریایی یا زمینی اعضای ملل متحد باشد.
فاصله میان دو فصل 6 و 7 منشور ملل متحد فاصله میان تلاش برای توسل به دیپلماسی و میانجیگری برای ممانعت از اقدام نظامی و صدور مجوز برای توسل به گزینه نظامی است. این فاصله در قدرت اجرایی حتی در سرفصلهای این دو فصل نیز مشهود است. در فصل 6 بر حلوفصل مسالمت آمیز اختلافات تاکید شده است. در ماده 33 این فصل امده است که طرفین هر اختلاف که ادامه آن محتمل است حفظ صلح و امنیت بینالمللی را به خطر اندازد باید قبل از هر چیز از طریق مذاکره - میانجیگری - سازش - داوری – رسیدگی قضایی و توسل به موسسات یا ترتیبات منطقهای یا سایر وسائل مسالمتآمیز بنابه انتخاب خود راهحل آن را جستوجو نمایند. در ماده 34 اما نوعی مقدمه چینی برای توسل به فصل 7 قید شده است: شورای امنیت میتواند هر اختلاف یا وضعیتی را که ممکن است منجر به یک اصطکاک بینالمللی گردد یا اختلافی ایجاد نماید مورد رسیدگی قرار دهد بدین منظور که تعیین نماید آیا محتمل است ادامه اختلاف یا وضعیت مزبور حفظ صلح و امنیت بینالمللی را به خطر بیندازد.
بر اساس فصل 7 منشور سازمان ملل متحد شورای امنیت قدرت زیاد و گستره عملیاتی قابل توجهی برای ارزیابی تصمیمهای گرفته شده در وضعیتهای «تهدید صلح جهانی، تخطی از رویههای صلح، یا اعمال خشونت و زور» در سطح جهانی دارد. اگر در فصل 6 منشور ملل متحد از توصیه و تلاش برای حل مساله از طرق مسالمتآمیز سخن به میان آمده است در فصل 7 منشور کار شورا محدود به توصیه نمیشود و میتواند اقدامات جدی مانند استفاده از نیروهای مسلح نظامی برای نگهداری یا بازگرداندن صلح و امنیت جهانی انجام دهد. شورای امنیت پس از بیان دقیق کیفیت حقوقی یک وضعیت و قبول آن به عنوان تهدیدی برای صلح یا نقض صلح یا عملی تجاوزگرانه ابتدا تصمیمات موقتی اخذ میکند (تصمیمهایی که جنبه غیرنظامی دارد) تا از پیچیدهتر شدن اوضاع جلوگیری نماید. سپس در صورت نیاز، میتواند مجازاتهایی از قبیل قطع کامل یا جزیی روابط اقتصادی، ارتباطات زمینی، هوایی، دریایی، پستی، تلگرافی، بیسیمی و دیگر وسایل ارتباطی و همچنین قطع روابط دیپلماتیک را در نظر بگیرد و تمام دولتهای عضو سازمان موظفند آنها را اجرا نمایند. علاوه بر این چنانچه شورای امنیت تشخیص دهد که اقدامات پیشبینی شده در ماده ۴۱ (مجازاتهای دیپلماتیک و اقتصادی) در حد کافی نبوده میتواند از نیروهای نظامی، هوایی و دریایی یا هر وسیله دیگری که برای حفظ یا برقراری صلح و امنیت بینالمللی لازم است (تصمیمات نظامی) علیه دولت یا دولتهای تهدید کننده صلح، یا ناقض صلح، یا متجاوز استفاده نماید. در تاریخ سیاسی شورای امنیت هرپروندهای که ذیل فصل 7 رفته است یا با توسل به گزینه نظامی یا تغییر رژیم از ذیل این فصل خارج شده است. سازمان ملل متحد با توسل به همین فصل اقدام نظامی در کره در سال 1950؛ استفاده از نیروهای چند ملیتی در عراق و کویت در سال ۱۹۹۱، حمله علیه القاعده در افغانستان در سال ۲۰۰۱ و حمله نظامی به لیبی در سال ۲۰۱۱کرد.
1- قطعنامه شماره 1696، مصوب 31 جولای 2006 (9 مرداد 1385)
از 15 عضو شورای امنیت تنها قطر رای مخالف خود با این قطعنامه را در تاریخ ثبت کرد و 14 کشور دیگر به نخستین قطعنامه در خصوص برنامه هستهای ایران رای مثبت دادند. این قطعنامه ذیل ماده 40 از فصل 7 منشور ملل متحد بود. در ماده ۴۰ اقدامهای تنبیهی علیه ایران منظور نشده است، اما عدم اجرای خواستهای مندرج در این ماده، ایران را با واکنشهای پیشبینی شده در ماده ۴۱ فصل هفتم منشور ملل متحد که در برگیرنده اقدامات تنبیهی است روبهرو خواهد کرد.
قیود اصلی قطعنامه 1696:
در این قطعنامه از ایران درخواست شد که برنامه غنیسازی خود را معلق کرده و به درخواستهای شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی پاسخ بدهد. از ایران خواسته شد که این گامها را به عنوان گامهای اعتمادساز بردارد. در همین قطعنامه تاکید شده بود که اگر ایران همکاریهای لازم را انجام ندهد، این شورا قصد دارد اقدامهای لازم ذیل ماه 41 فصل 7 را برای اعمال فشار بیشتر بر ایران انجام دهد. البته در بخش دیگری هم قید شده بود که این اقدامها به شکل اتوماتیک نخواهد بود و در همین قطعنامه به صراحت تاکید شده بود که شورا باید در خصوص اینکه آیا وارد کردن ایران به ماه 41 فصل 7 ضروری است یا خیر تصمیمگیریهای بیشتری انجام دهد. در این قطعنامه از ایران تقاضا میشود که در این چارچوب، تمامی فعالیتهای مربوط به غنیسازی و بازفرآوری از جمله تحقیق و توسعه را تعلیق کند تا مورد راستیآزمایی آژانس بینالمللی انرژی اتمی قرار گیرد.
تحریمهای قطعنامه 1696:
از تمامی کشورها میخواهد مطابق با اختیارات حقوقی ملی و مطابق با حقوق بینالملل هشیار باشند و از انتقال هر گونه اقلام، مواد، کالا و فناوری که میتواند به فعالیتهای مربوط به غنیسازی و بازفرآوری و برنامههای موشکی بالستیک ایران مربوط شود، جلوگیری کنند. در این قطعنامه ضرب الاجل زمانی 31 آگوست همان سال (2006) برای ایران تعیین شده و از تهران خواسته شد که تا این تاریخ به مفاد این قطعنامه عمل کند. در این قطعنامه از مدیرکل سازمان انرژی اتمی خواسته شد که به عنوان ناظر بر عملکرد ایران در سایه این قطعنامه عمل کرده و تا تاریخ تعیین شده 31 آگوست گزارشی در خصوص میزان همکاری ایران ارایه دهد. در بخشهایی از این قطعنامه تاکید شد که شورا از پیشنهادهای چین، فرانسه، آلمان، روسیه، پادشاهی انگلیس و امریکا با حمایت نماینده عالی اتحادیه اروپا برای ترتیبات بلندمدت جامع حمایت میکند.
این قطعنامه آخرین قطعنامه ذیل ماده 40 از فصل 7 منشور ملل متحد بود. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در نشست روز یکشنبه (22 شهریور) در کمیسیون ویژه بررسی برجام نیز اشاره به قطعنامه 1696 کرده و میگوید: از زمانی که قطعنامه 1696 تصویب شد تا قطعنامه 1929 در مقدمه تمام قطعنامهها این عبارت قید شده بود: «با توجه به ابعاد اشاعهای برنامه هستهای ایران و با عنایت مسوولیت شورای امنیت در ارتباط با صلح و امنیت بینالمللی» آمده است... در قطعنامه 1696 چون قطعنامه اولیه بوده، آمده است که «با اقدام تحت ماده 40 از فصل 7 منشور ملل متحد برای اینکه ایران موظف به توقف برنامه غنیسازی باشد» و در سایر قطعنامهها نیز آمده «با اقدام تحت ماده 41 فصل 7 منشور ملل متحد»، از اینرو این دو بند در تمام قطعنامهها آورده شده و مشترک بوده و در ارتباط برنامه هستهای ایران با تهدید صلح و امنیت بینالمللی است.
واکنشها به قطعنامه 1696:
صدور نخستین قطعنامه علیه ایران با ضربالاجل یک ماهه در روزهایی رخ داد که منوچهر متکی، وزیر امور خارجه وقت کشورمان راهی بیروت پایتخت لبنان شده بود و محمود احمدینژاد، رییسجمهور وقت هم یک روز پس از صدور این قطعنامه راهی مالزی شد. منوچهر متکی روز سهشنبه 10 مرداد یعنی یک روز پس از صدور این قطعنامه در شورای امنیت در بیروت با همتای فرانسوی خود به مدت دو ساعت دیدار میکند. به گزارش ایسنا به نقل از شینهوا پس از این دیدار دو ساعته که در محل سفارت ایران در بیروت برگزار شد نه متکی و نه وزیر امور خارجه فرانسه در خصوص محتوای این رایزنیها اظهارنظری نکردند و تنها گفته شد که دوطرف با توجه به بحران وقت در لبنان خواستار برقراری آتشبس در این کشور شدند. در آرشیو خبری روزهای نهم و دهم مرداد ماه واکنشهای دو کشور روسیه و کوبا به این قطعنامه ثبت شده است. روسیه که خود به این نخستین قطعنامه رای مثبت داده بود در بیانیهای از ایران خواست تا به نظر جامعه بینالمللی توجه کند. به گزارش خبرگزاری اینترفکس، وزارت امور خارجه روسیه در گزارشی که بر خروجی سایت خود قرار داده بود، اعلام کرد: ما به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که از تلاشهای سازمان بینالمللی انرژی اتمی حمایت میکرد، رای دادیم. به اعتقاد ما این قطعنامه منجر به آن میشود که تلاشها برای حل سیاسی و دیپلماتیک موضوع هستهای ایران ادامه پیدا کند. در همان تاریخ سرپرست وزارت امور خارجه کوبا قطعنامه 1696 شورای امنیت علیه ایران را محکوم کرد و اظهار داشت که سیاست همبستگی دولت کوبا با ایران، سیاست اصولی این کشور است.
اما حمیدرضا آصفی، سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست روز چهارشنبه 11 مرداد ماه در پاسخ به سوال خبرنگاران به این قطعنامه واکنش نشان داده و میگوید: قطعنامهای که دیروز توسط شورای امنیت صادر شد وجاهت و مبنای حقوقی ندارد و تنها در پی اغراض و اهداف سیاسی برخی کشورها و در حقیقت برای اعمال فشار به ایران و سد کردن زود هنگام راه مذاکره از طریق یک قطعنامه مخرب و نابجای شورای امنیت طراحی شده است. مسلما این قطعنامه هیچ نتیجه سازندهای در پی نخواهد داشت و در واقع تنها میتواند موجب وخامت اوضاع شود. مردم و دولت جمهوری اسلامی ایران خواهان تنش نبوده و همواره آماده مذاکرات جدی و هدفمند بر اساس احترام متقابل و حقوق برابر بودهاند؛ لکن بارها و بارها به اثبات رساندهاند که در برابر فشار، تهدید، بیعدالتی و تحمیل ثابت قدم و مقاوم هستند.
رحیم مشایی، معاون رییسجمهور وقت نیز در زمره کسانی بود که به این قطعنامه واکنش نشان داد. مشایی که در آن تاریخ در توکیو بود در واکنش به قطعنامه 1696گفت امکان دارد در پی صدور قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه برنامه هستهای ایران، تهران بررسی مجموعه پیشنهادی 1+5 را رها کند. طبیعی است که ایران به مجموعه پیشنهادی آلمان، فرانسه، انگلیس، روسیه، چین و امریکا پاسخی ندهد. این مجموعه در تاریخ 16 خرداد از سوی شش کشور یاد شده و در پی توافقی که میان آنها انجام شد به تهران عرضه شد. شش کشور بدون آنکه ضربالاجلی را تعیین کرده باشند انتظار دریافت پاسخ تهران ظرف چند هفته و نه چند ماه را داشتند و این در حالی بود که ایران هرگونه پاسخ به پیشنهاد را پس از ارزیابی کامل آن از سوی کمیتههای کارشناسی موکول کرد.
تهران اعلام کرد که در پایان مرداد ماه به مجموعهای که دریافت کرد پاسخ خواهد داد. در پی نشست وزیران امور خارجه شش کشور در پاریس طرفها توافق کردند تا بررسی قطعنامهای را که درخواست تعلیق فعالیتهای هستهای از ایران را اجباری میسازد، در شورای امنیت از سر بگیرند. این تصمیم در مورد حمایت سران گروه هشت در نشست سنپترزبورگ قرار گرفت و سه روز پس از آن بررسی قطعنامه علیه ایران که آلمان، فرانسه و انگلیس تدوینگر آن بودند، آغاز شد. ایران پیشتر اعلام کرده بود در صورت تصویب چنین قطعنامهای آن را نخواهد پذیرفت و بررسی مجموعه پیشنهادی غرب که آن را گامی رو به جلو خوانده بود، دیگر معنا نخواهد داشت.
2- قطعنامه شماره 1737 مصوب 23 دسامبر 2006 (2 دی 1385)
دومین قطعنامه با موضوع برنامه هستهای ایران با رای هر ۱۵ کشور حاضر در شورای امنیت به تصویب رسید. این قطعنامه مانند قطعنامه اول ذیل فصل 7 منشور ملل متحد بود اما این بار در مقدمه به جای ماده 40 از این فصل به ماده 41 ارجاع داده شد. رییس دورهای این دوره شورای امنیت قطر بود که در قطعنامه نخست رای منفی داده اما این بار با جمع همراه شد و رای مثبت خود را اعلام کرد. پیش نویس این قطعنامه را هم کشورهای فرانسه و انگلستان تهیه کردند و پس از اصلاحاتی توسط روسیه به رای گذاشته شد.
قیود اصلی قطعنامه 1737:
این قطعنامه در پاسخ به عدم پاسخگویی ایران به قطعنامه 1696 صادر شد و در نتیجه در این قطعنامه هم همان قیود اصلی قطعنامه نخست تکرار شد. از ایران خواسته شد که برنامه غنیسازی خود را متوقف و گامهای اعتمادساز گفته شده را بردارد. این قطعنامه اندکی پا را از مطالبههای آژانس بینالمللی انرژی اتمی فراتر نهاده و از ایران میخواست که کار پروژههای رآکتور اراک را متوقف کند و البته باز هم بر لزوم اجرای پروتکل الحاقی توسط ایران تاکید شده بود.
تحریمهای قطعنامه 1737:
شورای امنیت با صدور این قطعنامه، مجموعه تحریمهایی شامل تحریم تاسیسات حساس هستهای و توقیف داراییها و شرکتهای ایرانی مرتبط با برنامه هستهای ایران را به تصویب رساند و به ایران مدت ۶۰روز فرصت داد تا برنامه غنیسازی اورانیوم را به حالت تعلیق درآورد. این قطعنامه تحریمهایی را بر ایران و برخی افراد ایرانی و شرکتهایی که به نظر میرسید در فعالیتهای هستهای ایران شراکت دارند، اعمال کرد. در این قطعنامه آمده بود که همه کشورها باید مواد و فناوری را که میتواند به فعالیتهای مربوط به رآکتور آب سنگین یا بازفرآوری و غنیسازی یا به توسعه سیستمهای پرتاب تسلیحات هستهای ایران کمک کند، ممنوع کنند. این ممنوعیت در زمینه صادرات و واردات اعمال میشود. کشورهای خاص میتوانند از قضاوت خود در ممنوعیت آیتمهای دو منظوره درصورتی که به فعالیتهای هستهای ممنوع ایران کمک کنند، استفاده کنند. اما باید کاربرد و مکان آنها بازبینی شود و به اطلاع کمیته تحریمهای شورای امنیت برسد. تجهیزات برای رآکتورهای آب سبک و اورانیوم با درجه غنی شده پایین در عناصر سوخت هستهای انباشته شده در این پیشنویس مستثنی شده است (رآکتور آب سبک ۸۰۰ میلیون دلاری که روسیه در حال احداث آن در بوشهر است، مستثنی شده است. ) اعمال ممنوعیت سفر و ضبط بودجه و داراییهای مالی متعلق یا تحت کنترل شرکتها و افراد مرتبط با برنامه موشکی یا هستهای ایران، اما استثناهایی برای این توقیف اموال وجود دارد که شامل معاملاتی است که در قراردادهای پیشین صورت گرفته است. این توقیف اموال شامل ۱۰ سازمان و موسسه از جمله سازمان انرژی اتمی ایران و شرکتهای طرف معامله با برنامههای سانتریفیوژ، رآکتور آب سنگین اراک و سایت آزمایشی غنیسازی اورانیوم نطنز است، اما سازمان صنعت هوا فضا که موشک تولید میکند در دقیقه آخر با اصرار روسیه از متن قطعنامه حذف شد ولی شرکتهای تابعه آن همچنان در فهرست قرار دارند. ممنوعیت اجباری سفر در متن قطعنامه حذف شد و هماکنون (این قطعنامه) از کشورها میخواهد کمیته تحریمهای شورای امنیت را از عبور هر فرد یا نماینده گروههایی که در فهرست ضمیمه قطعنامه ذکر شده، از مرزهای خود مطلع کنند. در این قطعنامه تحریمها درصورتی لغو میشدند که محمد البرادعی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی مشخص کند که ایران فعالیت اورانیوم خود را معلق و تلاشها برای تولید یک رآکتور انرژی هستهای آب سنگین را متوقف کرده و به مذاکرات بازگشته است. وی ظرف ۶۰ روز پس از تصویب قطعنامه، گزارش خود را ارایه خواهد داد. در بخش دیگری از این قطعنامه هم آمده بود که تحریمها درصورتی میتواند لغو شود که ایران به همه دستورات شورای امنیت و آژانس بینالمللی انرژی اتمی احترام بگذارد، اما اگر ایران این درخواست را اجرا نکند، تدابیر اضافی لحاظ خواهد شد. در پیوست این قطعنامه نام افراد و موسسههای تحت سر فصلهای نهادهای درگیر در برنامه هستهای، نهادهای درگیر در برنامه موشکهای بالستیک، افراد درگیر در برنامه هستهای، افراد درگیر در برنامه موشکهای بالستیک و افراد درگیر در هر دو برنامه موشکی و هستهای قید شده بود.
در حالی که در قطعنامه 1696 مسوولیت نظارت بر عمل ایران به درخواستهای داده شده مدیر کل آژانس بینالمللی انرژی اتمی بود در دومین قطعنامه، اعضای شورای امنیت مکانیسم نظارتی سنگینتری را برای راستیآزمایی اقدامهای ایران در نظر گرفتند. در پاراگراف 18 این قطعنامه کمیتهای با عنوان کمیته 1737 برای نظارت بر عمل کردن ایراد به مفاد اصلی قطعنامه تعیین شد. در پاراگراف بعدی هم از کشورهای عضو سازمان ملل درخواست شد که میزبان همراهی خود با این قطعنامه را به شکل گزارش در اختیار کمیته 1737 قرار دهند.
واکنشها به قطعنامه 1737:
با صدور دومین قطعنامه فصل هفتمی در خصوص برنامه هستهای ایران اندک اندک زنگهای خطر در داخل به صدا درآمده و واکنشها به این قطعنامه بیش از عکسالعملها به قطعنامه 1696 بود. مجلس شورای اسلامی و وزارت امور خارجه در دو بیانیه متفاوت صدور این قطعنامه را محکوم کردند. همچنین محمد جواد ظریف، سفیر و نماینده دایم وقت جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل با قرائت بیانیهای در صحن عمومی صدور قطعنامه دوم علیه ایران را بهشدت محکوم کرد. در بیانیه مجلس شورای اسلامی مورخ 3 دی ماه 1385 با محکوم کردن اقدامهای خودسرانه امریکا در شورای امنیت، تاکید شده بود که جامعه بینالمللی بازیچه دست امریکا است و در نهایت هم با اشاره به عضویت ایران در معاهده آن پی تی اعلام کرده بود که این قطعنامه برای ایران غیرقابل اجراست و از دولت خواسته شد که به برنامه هستهای بدون وقفه و توجه به این قطعنامه ادامه دهد. در بیانیه وزارت امور خارجه اقدام شورای امنیت فراقانونی، خارج از چارچوب و برخلاف مقررات صریح منشور ملل متحد عنوان شد. در بخش دیگری از این بیانیه آمده بود که قطعنامه جدید شورای امنیت نه تنها نمیتواند مانعی بر سر راه پیشرفت هستهای ایران باشد، بلکه ملت ایران با تکیه بر توان ملی خود و در چارچوب احقاق حقوق مسلم خود مطابق معاهده NPT، برنامههای صلحآمیز هستهای خود را براساس برنامههای از پیش تعیین شده، ادامه خواهد داد و به ویژه عملیاتی نمودن مرحله راهاندازی 3000 واحد سانتریفیوژ در نطنز را در اجرای ادامه فعالیتهای تحقیقاتی صلحآمیز خود تحت نظارت آژانس آغاز و با جدیت پیگیری و اجرا خواهد نمود.
دشمنان ملت ایران باید مطمئن باشند که انجام اینگونه اقدامات در شورای امنیت، موجب نادیده انگاشتن نقش، جایگاه، نفوذ و تاثیرگذاری جمهوری اسلامی ایران بر تحولات، ثبات و امنیت منطقهای نخواهد شد.
در همان تاریخ سعید جلیلی، معاون وقت اروپا و امریکای وزارت امور خارجه کشورمان که جهت انجام مذاکره با مقامات سوییسی به این کشور سفر کرده بود، در برن با میشاییل آمبول، قائممقام وزارت امور خارجه سوییس در خصوص پرونده هستهای ایران هم گفتوگوهایی داشت. در این ملاقات جلیلی با اشاره به مساله هستهای ضمن تشریح سابقه همکاریهای ایران با آژانس بینالملل انرژی اتمی و مذاکرات متعددی که با اروپا صورت پذیرفت، تاکید کرد که ایران بدون اعمال فشار و پیش شرط آماده مذاکره برای حل این مساله است. وی با اشاره به اظهارات خصمانه برخی مقامات غربی علیه نظام جمهوری اسلامی اظهار داشت: انجام مذاکره در فضایی که سخن از تغییر رژیم به میان میآید به هیچوجه معنی نداشته و این منطق اساسا دچار تناقض است.
کاندولیزا رایس، وزیر امور خارجه امریکا در واکنش به صدور قطعنامه شورای امنیت علیه ایران ضمن متهم کردن ایران به دنبال کردن تسلیحات هستهای در بیانیهای اعلام کرد که «این قطعنامه علامتی جدی برای دولت ایران است، مبنی بر اینکه باید الزامات بینالمللیاش را بپذیرد و شورای امنیت با این قطعنامه به طور یکپارچه به تهدیدی که دنبال کردن قابلیت تسلیحات هستهای در ایران را مطرح میسازد پاسخ داد. قطعنامه 1737 که محصول ماهها تلاش سخت امریکا و دیگر اعضای شوراست ایران را در میان کشورهای اندکی که با محکومیت بینالمللی از طریق فصل هفت منشور سازمان ملل روبهرو هستند قرار داد. از همه کشورها میخواهیم برای اجرای الزاماتشان تحت این قطعنامه اقدامی فوری اتخاذ کنند.»
همزمان با واکنش تند امریکا در حمایت از این قطعنامه، فیلیپ دوست بلازی، وزیر امور خارجه فرانسه با صدور بیانیهای اعلام کرد: امروز، بیش از همیشه، اهداف ما متقاعد کردن ایران برای پیروی از تعهدات بینالمللیاش است. این قطعنامه ایران را در مقابل یک گزینه قرار میدهد مبنی بر اینکه «با جامعه بینالمللی همکاری کند یا اینکه فعالیتهای غنیسازی و بازفرآوری را ادامه دهد و در خطر انزوای رو به رشدی قرار گیرد. فرانسه که برای قابل پذیرش ساختن قطعنامه برای دیگر اعضای شورا تلاش کرده است به اعمال فشار برای گفتوگو با تهران ادامه خواهد داد. »
محمود احمدینژاد، رییسجمهور وقت ایران یک روز پس از صدور این بیانیه در نخستین جشنواره ملی و دوسالانه کارآفرینان برتر شاهد و ایثارگران با محکوم کردن صدور این قطعنامه تاکید کرد که صادرکنندگان این قطعنامه فرصت دوستی با ایران را از دست دادند. وی با بیان اینکه کشورهای غربی به زودی از این اقدام خود در برابر ایران پشیمان خواهند شد تاکید کرد که دهه فجر امسال (سال 1385) دهه جشن هستهای ملت ایران خواهد بود. احمدینژاد در ادامه سخنانش با اشاره به اقدام برخی کشورها در تحریم قطعات تجهیزات هستهای و موشکهای دوربرد به ایران گفت: اگر ما این تجهیزات و فناوری را از شما گرفته بودیم که دیگر نیازی به هیاهو نداشت و به خوبی میتوانستید جلوی ورود آن به کشور ما را بگیرید. شما چیزی به ما ندادهاید و در 27 سال گذشته همواره مقابل ملت ما بودهاید و ما اصلا چیزهایی را که به قول خودتان تحریم کرده اید از شما نخواستیم. سلطهجویان فکر میکنند ملت ایران از این قطعنامه ناراحت میشود اما باید بدانند که ملت ایران نه تنها ناراحت نمیشود بلکه خوشحال نیز میشود.
3- قطعنامه شماره 1747 مصوب 24 مارس 2007 (4 فروردین 1386)
15 عضو دایم و غیردایم شورای امنیت به اتفاق آرا سومین قطعنامه در خصوص برنامه هستهای ایران را صادر کردند. قطعنامهای که مجددا ذیل فصل 7 بود و دومین قطعنامه که زیر سایه ماده 41 این فصل قرار داشت. در این قطعنامه از تمامی کشورها خواسته شده تا فعالیت خود با شرکتهای ایرانی را که در زمینه انرژی هستهای فعالیت دارند، محدود کنند. ممنوعیت صادرات و واردات سلاحهای سنگین به ایران نیز از دیگر موارد صادره در این قطعنامه بود.
قیود اصلی قطعنامه 1747:
در این قطعنامه تاکید شده بود که این قطعنامه به دلیل عدم توجه ایران به دو قطعنامه پیشین صادر شده است. از ایران خواسته شده بود که گامهای لازم مدنظر شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی را برداشته و با توجه به قطعنامه 1737 نشان دهد که برنامه هستهای این کشور صلح آمیز است. همچنین در قطعنامه 1747 از ایران خواسته شده بود که به طرح پیشنهادی 1+5 در ژوئن 2006 توجه کرده و اقدام به همراهی با این طرح برای مذاکرات جامع با 1+5 کند.
تحریمهای قطعنامه 1747:
در قطعنامه 1747، مفاد تحریمی قطعنامه پیشین یعنی 1737 حفظ شده و البته تحریمهای بیشتر و گستردهتری بر ایران اعمال میشود. در این قطعنامه نام 28 فرد و شرکت جدید بر لیست تحریمی قطعنامه پیشین اضافه میشود. در این قطعنامه همچنین لیست کالاهایی که صادرات و واردات آنها برای ایران ممنوع است گستردهتر از قبل میشود. این قطعنامه از همه کشورهای عضو نیز میخواهد تا در مورد ورود یا گذر افرادی که مستقیما در فعالیتهای اتمی حساس تولید و تکثیر یا توسعه سیستم تحویل تسلیحات اتمی ایران نقش دارند یا از آن حمایت میکنند، از خاک خود مراقب باشند. شورا همچنین از کشورها میخواهد تا کمیتهای را که بر اساس بند 18 قطعنامه 1737 تشکیل شده است (در این متن با عنوان کمیته از آن یاد می شود) از ورود یا گذر افراد مورد نظر از خاک خود مطلع کند، منظور افرادی است که در پیوست 1737 یا پیوست اول این قطعنامه نامشان ذکر شده است. آنها همینطور باید افرادی را که شورای امنیت یا کمیته اعلام کرده است مستقیما در پیشبرد یا حمایت از فناوری اتمی حساس تولید و تکثیر یا توسعه سیستمهای تحویل تسلیحات اتمی از جمله از طریق مشارکت در تامین قطعات، کالاها، تجهیزات، مواد و فناوریای که بر اساس پاراگرافهای سوم و چهارم قطعنامه 1737 ممنوع اعلام شدهاند، نقش دارند، زیرنظر بگیرند و ورود و گذر آنها را از خاک خود به اطلاع کمیته برسانند مگر در مواقعی که سفر آنها مستقیما مرتبط با بخشهای ب، قسمت اول و دوم پاراگراف سوم آن قطعنامه است. شورا تصمیم میگیرد که ایران نباید اقدام به تامین، فروش یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم مواد یا سلاح مربوطه از طریق خاک، اتباع، ناو یا هواپیمای خویش کند و همه کشورها باید تامین این قطعات را از ایران از طریق اتباع خود یا استفاده از کشتی یا ناو هواپیمابر خویش، در داخل یا خارج از ایران ممنوع اعلام کنند. از همه کشورها میخواهد در تامین، فروش یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم مواد یا سلاح مربوطه از خاک خود یا از طریق اتباع، کشتی، ناو هواپیمابر، خودرو جنگی، تانک، سیستمهای آتش بار سنگین، ناو جنگی، هلیکوپتر جنگی، کشتی جنگی، موشک، سیستمهای موشکی که در قالب هدف کنوانسیون مربوط به تسلیحات ایران مصوب سازمان ملل متحد قید شده و همچنین در مورد هرگونه کمک یا آموزش فنی، کمک مالی، سرمایهگذاری یا خدمات دیگر و انتقال منابع یا خدمات یا کمک مالی در زمینه تامین، فروش، انتقال، ساخت یا استفاده از این قطعنامه برای جلوگیری از انباشت ویرانگرانه تسلیحات مراقب باشند. از همه کشورها و موسسات مالی بینالمللی میخواهد تا زیر بار تعهد هیچ کمک مالی و وام جدید به جمهوری اسلامی ایران نروند مگر برای اهداف بشردوستانه و توسعه. از همه کشورها میخواهد تا در عرض 60 روز بعد از تصویب این قطعنامه گزارشی را درخصوص گامهای ایران در زمینه اجرای موثر بندهای دوم، چهارم، پنجم و ششم و هفتم بالا ارایه کند.
مفاد این قطعنامه هم مانند قطعنامه پیشین برای همه لازمالاجرا عنوان میشود و کشورها 60 روز پس از روز تصویب آن فرصت خواهند داشت تا گزارش عملکرد خود در قبال این قطعنامه را به کمیته 1737 تحویل دهند. همچنین این قطعنامه درخواست میکند در عرض 60 روز بعد، مدیر کل آژانس گزارشی را در مورد تعلیق کامل فعالیتهای مذکور در قطعنامه 1737 و همچنین روند همکاری ایران با شورای حکام آژانس در مورد مسائل مورد نظر و بندهای دیگر قطعنامه 1737 و این قطعنامه به شورای حکام آژانس و به موازات آن به شورای امنیت سازمان ملل ارایه کند. این شورا باید در صورتی که گزارش مورد نظر حاکی از آن باشد که ایران به قطعنامه 1737 عمل نکرده است، تدابیر مناسب دیگری را بر اساس بند 41 منشور هفتم سازمان ملل اتخاذ و ایران را متقاعد کند که به این قطعنامهها و درخواست های آژانس پاسخ مثبت بدهد و تاکید می کند که تصمیمات بعدی زمانی لازم خواهند شد که این تدابیر ضروری شوند.
واکنشها به قطعنامه 1747:
یک روز پس از صدور این قطعنامه محمود احمدینژاد، رییسجمهور وقت ایران در گفتوگو با کانال 24 فرانسه، ارسال پرونده هستهای ایران به شورای امنیت را غیرقانونی دانست و با بیان اینکه هرکس بخواهد ایران را تحریم کند، خودش بیشتر ضرر میکند، تصریح کرد: اروپاییها نباید در مسائل جهانی به ویژه در مساله هستهای ایران تابع تصمیمات غلط امریکا شوند.
ما قبلا نیز پیشنهادهای خوبی در مذاکرات خود با اروپاییها مطرح کردیم و سخاوتمندانه خواستار تشکیل کنسرسیوم شدیم تا در تولید سوخت هستهای ایران شریک شوند ولی آنها با بیتوجهی فکر کردند اگر فشار بیشتری وارد کنند ما عقبنشینی خواهیم کرد ولی ملت ایران تصمیم خود را گرفته بود و عقبنشینی نیز نکرد و در آینده هم عقبنشینی نخواهد کرد. رییسجمهور در پاسخ به این سوال که چرا قطار هستهای ایران توقف ندارد و چرا ایران به صورت موقت هم تعلیق را نمیپذیرد ضمن تاکید بر قانونی بودن فعالیتهای هستهای ایران گفت: سوال این است که چرا ما باید فعالیت هستهای خود را در ابتدای تولید سوخت متوقف کنیم در حالی که کارخانههای هستهای امریکا و انگلیس 24 ساعته فعالیت میکنند. رییسجمهور در پاسخ به این سوال که آیا نگران تحریم نیستید، گفت: سیاستمداران برخی کشورها باید متوجه شوند که دنیا عوض شده است و هیچکس ادبیات زور را نمیپذیرد زیرا این ادبیات غیرقانونی است و هر کس بخواهد کشور ما را تحریم کند خودش بیشتر ضرر خواهد کرد.
منوچهر متکی، وزیر امور خارجه وقت ایران نیز پس از صدور قطعنامه سوم علیه برنامه هستهای ایران در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد سخنرانی کرد. وی در این سخنرانی با محکوم کردن صدور این قطعنامه و غیرقانونی دانستن آن گفت: تحریمهای سیاسی و اقتصادی کوچکتر از آن هستند که ملت ایران را به کوتاه آمدن از خواستههای برحق و قانونی خویش وادار کنند. جمهوری اسلامی ایران با اطمینان از صلحآمیز بودن فعالیتهای خود همواره بر گزینه تعامل و همکاری تاکید دارد و تهران نه در پی تقابل است و نه چیزی فراتر از حقوق لاینفک خود را انتظار دارد. به شما اطمینان میدهم که فشار و ارعاب موجب تغییر سیاست ما نخواهد شد. اگر برخی کشورها امید بستهاند که صدور قطعنامههای پیدرپی موجب تزلزل در اراده ملت بزرگ ایران خواهد شد، تردید نکنند که یک بار دیگر در مقابل انقلاب اسلامی ملت ایران دچار شکست اطلاعاتی و تحلیلی شدهاند. تنها خاصیت این قطعنامه این است که ملتها و دولتهای آزادیخواه دنیا هرچه بیشتر اطمینان مییابند که برای احقاق حقوق خود هیچ اعتمادی به مسیرهای چندجانبه و سازوکارهای بینالمللی نیست.
خاویر سولانا، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از صدور سومین قطعنامه علیه ایران تاکید کرد که در جستوجوی راهی برای انجام مذاکرات فوری با علی لاریجانی، مذاکرهکننده ارشد ایران در امور هستهای است. وی در حاشیه کنفرانس اتحادیه اروپا اظهار داشت: درها برای مذاکرات بیشتر باز است، اجازه دهید با یکدیگر از این مسیر بگذریم. وی گفت که در گفتوگوهایش با لاریجانی در تلاش برای آماده کردن راهی است که منجر به ایجاد یک راهحل مذاکرهای برای این درگیری شود. سولانا در پاسخ به این سوال که تا کجا میتواند به مسیر مذاکرات ادامه دهد، گفت: من حاضرم تا آنجا که لازم باشد به این مسیر ادامه دهم. من از جانب خودم از هیچگونه تلاش سیاسی برای حل و فصل صلحآمیز این مساله اجتناب نخواهم کرد.
سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه وقت روسیه نیز در واکنش به این قطعنامه از ایران خواست تا برخورد واقعبینانهای با تصمیم اخیر شورای امنیت سازمان ملل درباره پرونده هستهایاش داشته باشد. لاوروف با بیان اینکه قطعنامه اخیر شورای امنیت ابزاری در جهت مجازات ایران نیست، گفت: روسیه روی تعامل برابر ایران با قطعنامه 1747 شورای امنیت سازمان ملل حساب کرده است و این قطعنامه ابزاری در جهت مجازات ایران نیست. روسیه با قطعنامه اول مخالفت کرد چرا که این قطعنامه دربردارنده مولفههای تحریم علیه ایران بود.
4- قطعنامه شماره 1803 مصوب 3 مارس 2008 (13 اسفند 86)
از 15 عضو شورای امنیت، 14 عضو به این قطعنامه رای منفی دادند. اندونزی با رای ممتنع خود اعلام کرد که هنوز متقاعد نشده است که تحریمها بهترین ابزار برای مواجهه با ایران هستند. این قطعنامه نیز ذیل ماده 41 فصل 7 صادر شده بود. در مقدمه این قطعنامه آمده بود: شورای امنیت مصمم است با اتخاذ اقدامات مناسب برای ترغیب ایران به پایبندی به قطعنامههای ١٦٩٦، ١٧٣٧، ١٧٤٧ و مطالبات آژانس، به تصمیماتش ترتیب اثر دهد و نیز توسعه فناوریهای حساس در ایران در حمایت از برنامههای هستهای و موشکی این کشور را تا زمانی که شورای امنیت تشخیص دهد اهداف این قطعنامهها برآورده شده، محدود کند. از خطرات اشاعه که برنامه هستهای ایران مطرح میکند و در این چارچوب از شکست مداوم ایران در بر آوردن مطالبات شورای حکام و پایبندی به مفاد قطعنامههای ١٦٩٦، ١٧٣٧ و ١٧٤٧ شورای امنیت نگران است و به ضرورت مسوولیت ابتداییاش تحت منشور سازمان ملل برای حفظ صلح و امنیت بینالمللی واقف است.
قیود اصلی قطعنامه 1803:
در این قطعنامه بار دیگر تاکید شده بود که ایران باید بدون تاخیر بیشتر گامهای مورد درخواست شورای حکام آژانس در قطعنامه را که برای اعتمادسازی نسبت به ماهیت منحصرا صلحآمیز برنامه هستهایاش و حل مسائل مهم باقیمانده ضروری است، بردارد.
در این قطعنامه از توافق میان ایران و آژانس برای حل همه مسائل باقیمانده مربوط به برنامه هستهای ایران و پیشرفت حاصله در این خصوص آن طور که در گزارش ٢٢ فوریه ٢٠٠٨ (4/Gov/ 2008) مطرح شده، استقبال میکند، آژانس را به تداوم کارش برای روشن ساختن همه مسائل مهم باقیمانده ترغیب میکند، تاکید میکند که این امر به ایجاد دوباره اعتماد بینالمللی نسبت به ماهیت منحصرا صلحآمیز برنامه هستهای ایران کمک میکند، و از آژانس در تقویت پادمانهایش در خصوص فعالیتهای هستهای ایران مطابق با توافقنامه پادمان میان ایران و آژانس حمایت میکند.
تحریمهای قطعنامه 1803:
در چهارمین قطعنامه هم نام افراد بیشتری به لیست تحریمها اضافه میشود و برای نخستین بار از کشورها میخواهد که مانع از ورود افرادی که در برنامه هستهای ایران دخالت دارند به خاک خود شوند. این قطعنامه از همه کشورها میخواهد در خصوص ورود یا عبور افرادی که در فعالیتهای هستهای حساس اشاعه یا توسعه سیستمهای پرتابی سلاح هستهای ایران دستاندرکار بوده، مستقیما همکاری یا از آن حمایت کردهاند، به و از قلمروشان هشیاری و محدودیت به خرج بدهند، و در این رابطه تصمیم میگیرد که همه کشورها باید به کمیته ایجاد شده درباره ورود یا عبور اشخاص معرفی شده در زمینه قطعنامه ١٧٣٧ و نیز اشخاص بیشتر معرفی شده به وسیله شورای امنیت یا کمیته به عنوان افرادی که در فعالیتهای هستهای حساس اشاعه در ایران یا توسعه سیستمهای پرتابی سلاح هستهای از جمله از طریق مشارکت در تهیه اقلام، کالاها، تجهیزات، مواد و فناوری ممنوعه دستاندرکار بوده، کمک مستقیم کردهاند یا از آن حمایت کردهاند، به قلمروشان یا از طریق آن اطلاع دهند. تصمیم میگیرد که همه کشورها باید اقدامات لازم را اتخاذ کنند تا از ورود یا عبور افراد معرفی شده در پیوست II این قطعنامه و نیز اشخاص بیشتری که شورای امنیت یا کمیته معرفی کردهاند، جلوگیری کنند، منظور افرادی است که در فعالیتهای هستهای حساس اشاعه در ایران یا توسعه سیستمهای پرتابی سلاح هستهای از جمله از طریق مشارکت در تهیه اقلام، کالاها، تجهیزات، مواد و فناوری ممنوعه مشخص شده در پاراگراف سه و چهار قطعنامه ١٧٣٧ و تحت تدابیر آن، دستاندرکار بوده، کمک مستقیم کردهاند یا از آن حمایت کردهاند. بر اساس این قطعنامه شورای امنیت تصمیم میگیرد که همه کشورها باید تدابیر ضروری را انجام دهند تا از تامین، فروش یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم آنچه در ضمیمه قطعنامه قید شده از طریق قلمروشان یا به وسیله اتباعشان یا با استفاده از قایقها یا هواپیماهای پرچمدارشان یا برای استفاده در ایران یا به نفع ایران، چه منشأ آن در قلمروشان باشد و چه نباشد، جلوگیری شود. از همه کشورها میخواهد نسبت به وارد شدن به تعهدات جدید برای ارایه حمایت مالی دولتی در خصوص تجارت با ایران از جمله اعطای اعتبار صادرات، ضمانتها یا بیمه، به اتباع یا شرکتهایشان که در چنین تجارتهایی شرکت دارند، هوشیاری به خرج دهند تا از چنین حمایت مالی جلوگیری شود که به اشاعه فعالیتهای هستهای حساس یا توسعه سیستمهای پرتابی تسلیحات هستهای همانطور که در قطعنامه ١٧٣٧ اشاره شده، منجر میشود. از همه کشورها میخواهد نسبت به فعالیتهای موسسات مالی در قلمروشان با تمامی بانکهایی که اقامتگاهشان در ایران است به ویژه بانک ملی و بانک صادرات و شعبات آنها و موسسات تابعه آنها در خارج در راستای جلوگیری از چنین فعالیتهایی که به اشاعه فعالیتهای حساس هستهای یا توسعه سیستمهای پرتابی سلاح هستهای منجر میشود، آنطور که در قطعنامه ١٧٣٧ اشاره شده، هشیاری به خرج دهند. از همه کشورها میخواهد مطابق با اختیارات حقوقی ملی و قانونگذاریشان و مطابق با حقوق بینالملل به ویژه حقوق دریاها و توافقات هواپیمایی غیرنظامی بینالمللی از محمولههای هواپیماها یا قایقهای تحت مالکیت یا فعالیت Iran Air Cargo و خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران که به ایران میرود یا از ایران خارج میشود، در فرودگاهها و بنادرشان بازرسی کنند؛ مشروط بر اینکه دلایل منطقی وجود داشته باشد که باور شود آن هواپیما یا کشتی اقلام ممنوعه تحت این قطعنامه یا قطعنامه ١٧٣٧ یا ١٧٤٧ را منتقل میکند. در پیوستهای این قطعنامه به اسامی ١٨ فرد و ١٢ شرکت به عنوان افراد و شرکتهایی که تحت تحریم قرار گرفتهاند اشاره شده است. در پایان این قطعنامه از همه کشورها میخواهد ظرف ٦٠ روز از تصویب این قطعنامه درباره گامهایی که آنها با نظر به اجرای موثر مفاد این قطعنامه برداشتهاند گزارشی را ارایه دهند. همچنین از مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی هم خواسته میشود که ظرف مدت 90 روز پس از تصویب این قطعنامه در خصوص میزان همکاری ایران گزارشی را به آژانس بینالمللی انرژی اتمی بدهد.
واکنشها به قطعنامه 1803:
یک روز پس از صدور چهارمین قطعنامه علیه ایران محمود احمدینژاد، رییسجمهور وقت در گفتوگوی اختصاصی با روزنامه ال پاییس اسپانیا گفت: هر قطعنامه جدید علیه برنامه هستهای صلحآمیز و قانونی ایران، شلیکی به شورای امنیت به عنوان بنیان سازمان ملل است و با این اقدام دیگر اعتباری برای شورای امنیت باقی نمیماند. احمدینژاد در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه «با قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل چه کار میکنید؟» تصریح کرد: همان کاری که با قطعنامه قبلی کردیم با قطعنامه جدید هم میکنیم. ما یاد گرفتهایم چگونه زندگی کنیم اما برای آنها متاسف هستیم، چرا که با ملت ایران نمیتوان اینگونه مقابله کرد. ایرانیان هر روز پیشرفت میکنند و آنها در آینده مجبور میشوند با ایران همکاری کنند اما آن روز شرایط ملت ایران با امروز متفاوت خواهد بود. رییسجمهور با بیان اینکه امریکاییها تصور میکردند قطع رابطه با ایران نوعی مجازات است، گفت: ما از آن استقبال کردیم زیرا به نفع ما شد و ایران پیشرفت و رشد کرد. در آن تاریخ برخی سایتها اقدام به انعکاس سخنان احمدینژاد در خصوص قطعنامهها در سالهای 85 و 86 که روند برخورد شورای امنیت با ایران تندتر شده بود، کردند. رییسجمهور وقت ایران در تاریخ 25 اسفند 1385 در بیست و ششمین سفر استانی خود در جمع مردم شهرستان میبد خطاب به قدرتهای بزرگ گفته بود: «شما فکر میکنید اگر جمع شوید و کاغذ پاره صادر کنید، میتوانید جلوی پیشرفت ملت ایران را بگیرید؟ شما در 28 سال گذشته ما را محاصره اقتصادی و تحریم کردید، اما امروز ملت ایران هستهای است.» در 16اردیبهشت 86 هم رییس دولت نهم در بیست و هشتمین سفر استانی خود به کرمان در جمع دانشجویان دنیاشهر در خصوص قطعنامههای شورای امنیت گفت: «این قطعنامهها بیتاثیر است. من به آنها میگویم آنقدر قطعنامه صادر کنید تا خسته شوید». در 16 اسفند همان سال هم یعنی سه روز پس از صدور قطعنامه چهارم رییس دولت وقت این قطعنامه را بستهای از «هدایا» توصیف کرد و گفت: «کسی برای تهدیدات هویج هم خرد نمیکند. از نظر ما این قطعنامه فاقد اعتبار حقوقی و فنی است و اهمیتی هم ندارد.»
در اسفند ماه 86 زمانی که چهارمین قطعنامه علیه برنامه هستهای ایران صادر شد، رسانههای منتقد دولت وقت به اظهارات محمود احمدینژاد در مهر ماه همان سال در گفتوگو با الجزیره استناد کردند که در آن پیشبینی کرده بود دیگر قطعنامه جدیدی علیه ایران صادر نخواهد شد. خبرگزاری مهر روز 5 مهر سال 86 اقدام به انتشار ترجمه گفتوگوی احمدینژاد با شبکه الجزیره انگلیسی کرده و نوشت: محمود احمدینژاد با اشاره به گزارش آژانس بینالمللی انرژی اتمی در خصوص عدم انحراف در برنامه هستهای ایران تصریح کرد: بر این باوریم که در آینده، قطعنامه دیگری علیه ایران تصویب نخواهد شد. قطعنامههای شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی ایران در خصوص پرونده هستهای را سیاسی میدانیم و اینگونه قطعنامهها برای ما اعتباری ندارد چرا که روند تصویب آن را غیرقانونی میدانیم.
در همان تاریخ صدور قطعنامه چهارم در شورای امنیت، شیخ عطار، قائممقام وزارت امور خارجه با بیان اینکه ما قطعنامه شورای امنیت را به رسمیت نمیشناسیم، گفت: رسیدگی به موضوع هستهای ایران به صلاحیت آژانس است و ما بارها گفتهایم همکاری ما با آژانس متمرکز است و رفتن پرونده ما به شورای امنیت غیرقانونی است و غیر متعارف بود. طرف ما با هیچ سازمان یا کسی در ارتباط با موضوع هستهای غیر از آژانس مذاکرهای صورت نمیگیرد چراکه طرف ما در این قضیه آژانس است. در قطعنامه جدید چیزهای خیلی متفاوتی از گذشته نیست. یک مقدار هشدارهایی دادهاند و برای چند نفر جهت سفر محدودیتهایی ایجاد کردهاند یا مثلا بازرسی کشتیها قید شده است که در گذشته نیز مزاحمتهایی ایجاد میکردند و ما چیز خیلی غیر سابقهداری در این اساسنامه نمیبینیم و ما همان روشهایی که در گذشته داشتیم پیش میبریم.
5- قطعنامه شماره 1835 مصوب 27 سپتامبر 2008 (6 مهر 1387)
این قطعنامه با اکثریت آرا اما با دو تفاوت با پنج قطعنامه پیشین تصویب شد. این قطعنامه ذیل فصل 7 منشور ملل متحد نبود و البته درخواستهای جدیدی را هم از ایران مطرح نکرده بود. در این قطعنامه از ایران خواسته شده بود که به مفاد چهار قطعنامه پیشین عمل کند و همچنین از استقبال شورا برای رسیدن به راهکار مذاکراتی هرچه سریعتر خبر داده بود.
تحریمهای قطعنامه 1835:
در سایه این قطعنامه تحریم جدید دیگری متفاوت از تحریمهای قطعنامههای پیشین بر ایران اعمال نشد و همچنین سیستم نظارتی جدید و فراتر از قطعنامههای پیشین هم به آن اضافه نشده بود. شورای امنیت در قطعنامه 1835خود ضمن اشاره به گزارش جدید محمد البرادعی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی که از عدم تعلیق غنیسازی اورانیوم ایران سخن گفته بود، از ایران خواست تا به صورت کامل و بدون هیچ تاخیری به قطعنامههای پیشین این شورا و نیز درخواستهای شورای حکام آژانس در تعلیق برنامه هستهای خود عمل کند. شورای امنیت ضمن تاکید مجدد بر قطعنامههای 1696، 1737، 1747 و 1803 که همگی آنها تحت فصل هفتم منشور ملل متحد صادر شده و در آنها از ایران درخواست شده که فعالیتهای غنیسازی اورانیوم و پروژه آب سنگین را تعلیق کند.
همزمان با این قطعنامه مجلس نمایندگان امریکا با تاکید بر لزوم تشدید فشار علیه ایران به خاطر آنچه قانونگذاران امریکایی برنامه هستهای تسلیحاتی تهران و حمایت ایران از تروریسم بینالمللی خواندند لایحهای را برای تشدید تحریمها علیه تهران تصویب کرد. این لایحه به دولتهای ایالتی و محلی امریکا این اختیار را داد که سرمایه خود را از شرکتهایی که بیش از 20 میلیون دلار در صنعت نفت ایران سرمایهگذاری کردهاند خارج کنند. در آن تاریخ هاوارد برمن، رییس کمیته امور خارجی سنای امریکا گفت در صورتی که ایران با وجود بسته مشوقهای اقتصادی و سیاسی که گروه 1+5 در ازای تعلیق فعالیتهای غنیسازی تهران به ایران پیشنهاد داد تغییری نکند نیاز به تحریمهای معنیدار بیشتری علیه ایران خواهد بود. وی مدعی شد که تحریمهای قبلی تا حدودی به اقتصاد ایران فشار آوردهاند، اما ظاهرا این فشار به اندازهای نبوده است که از سرعت برنامه هستهای تهران بکاهد.
واکنشها به قطعنامه 1835:
در تاریخ 6 مهر سال 87 وزارت امور خارجه کشورمان در واکنش به صدور قطعنامهای جدید علیه ایران اعلام کرد که شورای امنیت اقدام به تصویب قطعنامهای غیرقانونی درباره موضوعی میکند که تحت هیچ معیار منطقی و حقوقی در حیطه وظایف این شورا نبوده و نیست. در پایان این قطعنامه تاکید شده بود که ایران همچنان به پیگیری حقوق هستهای خود ادامه خواهد داد.
6- قطعنامه شماره 1929 مصوب 9 ژوئن 2010 (19 خرداد 1389)
شدیدترین قطعنامه تحریمی علیه ایران همین قطعنامه بود. قطعنامهای ذیل ماه 41 فصل 7 منشور ملل متحد. پیش از این قطعنامه نیز قطعنامه ۱۸۸۷ شورای امنیت سازمان ملل متحد که در تاریخ ۲۴ سپتامبر ۲۰۰۹ تصویب شد، سندی بینالمللی درباره حفظ صلح و امنیت بینالمللی عدم گسترش هستهای و خلع سلاح هستهای بود که به نوعی برنامه هستهای ایران را هم در خود جا داده بود. مفاد قطعنامه 1929 به گونهای بود که برای نخستین بار در تاریخ سیاسی صدور قطعنامهها برای ایران در حوزه هستهای، شکافی در میان اعضا به وجود آمد. از میان 15 عضو شورای امنیت 12 عضو به نفع آن، برزیل و ترکیه در مقام مخالفت با آن رای دادند و لبنان هم در رایگیری شرکت نکرد.
قیود اصلی قطعنامه 1929:
در این قطعنامه تاکید شده بود که ایران باید به درخواستهای شورای امنیت سازمان ملل برای متوقف کردن فوری برنامه غنیسازی و دیگر فعالیتهای مرتبط با برنامههای تسلیحاتی هستهای (مورد ادعای غرب) پاسخ دهد. این قطعنامه را شدیدترین قطعنامه اقتصادی علیه ایران میدانند. بسیاری این قطعنامه را آغاز ششمین دور تحریمها علیه ایران با دامنه وسیعتری از حوزههای دربرگیرنده میدانند. بر اساس این قطعنامه ایران نباید از هیچ فعالیت تجاری مرتبط با غنیسازی اورانیوم و دیگر مواد هستهای یا فناوری دیگر کشورها بهرهمند شود و تمامی کشورها میبایست از انتقال هرگونه تانک، خودروهای زرهی، هواپیماهای جنگی، هلیکوپترهای تهاجمی، توپخانه کالیبر بالا، کشتیهای نظامی، موشک و سیستمها و قطعات مرتبط با آنها به ایران خودداری کنند. اگر ایران تمام فعالیتهای مرتبط با غنیسازی و بازفرآوری خود را متوقف کند، این قطعنامه به حالت تعلیق در خواهد آمد.
در این قطعنامه شورای امنیت با تاکید بر اینکه ایران باید همکاری کاملی با آژانس بینالمللی انرژی اتمی در خصوص تمام مسائل باقیمانده داشته باشد، به ویژه در خصوص مسائلی که باعث نگرانی درباره ابعاد نظامی احتمالی برنامه هستهای ایران شده است، که شامل فراهم کردن دسترسی بدون تاخیر به تمام سایتها، تجهیزات، افراد و اسناد درخواست شده از سوی آژانس بینالمللی انرژی اتمی است و تاکید میکند بر اهمیت اطمینان یافتن از اینکه آژانس اتمی تمام منابع و اجازه لازم برای اجرای کارهای خود در ایران را داشته باشد. شورای امنیت تصمیم میگیرد که ایران باید بدون تعلل به طور کامل و بدون محدودیت از توافق پادمانی آژانس اتمی پیروی کند. شورای امنیت از ایران درخواست میکند تا به دقت مطابق با مفاد پروتکل الحاقی آژانس رفتار کند. شورای امنیت بار دیگر تصریح کرد که طبق وظایف ایران تحت قطعنامههای پیشین برای تعلیق همه فعالیتهای بازفرآوری، فعالیتهای مربوط به آبسنگین و غنیسازی، این کشور نمیبایست ساخت هیچگونه تاسیسات جدید غنیسازی اورانیوم، بازفرآوری و آب سنگین را آغاز کند و میبایست همه اقدامات عمرانی جاری در رابطه با تاسیسات غنیسازی اورانیوم، بازفرآوری و آب سنگین را متوقف سازد.
تحریمهای قطعنامه 1929:
متن و ضمیمههای قطعنامه 1929 طولانیترین و مفصلترین قطعنامهها در خصوص برنامه هستهای ایران بود. تحریمهای رنگارنگی که در سایه این قطعنامه به بهانه برنامه هستهای ایران بر کشورمان اعمال شد عملا بیسابقهترین تحریمها علیه یک کشور در تاریخ سیاسی شورای امنیت بود. بر اساس این قطعنامه:
شورای امنیت تصمیم میگیرد که ایران نمیبایست منفعتی را در فعالیت تجاری با دیگر کشورهای دخیل در امر استخراج اورانیوم، تولید و استفاده از مواد و فناوریهای هستهای که در گزارش INFCIRC/254/Revv. 9/Part1 فهرست آنها آمده، به خصوص فعالیتهای غنیسازی اورانیوم و بازفرآوری، همه فعالیتهای آب سنگین یا فناوریهای مرتبط با موشکهای بالستیک دارای قابلیت حمل و پرتاب سلاحهای هستهای کسب کند.
همه کشورها در قلمرو حاکمیت قضایی خود میباید مانع از چنین سرمایهگذاری با ایران، شهروندان ایرانی و نهادهایی که در ایران تشکیل شدهاند یا تحت حاکمیت این کشور قرار دارند، شوند؛ یا با افراد و نهادهایی که از جانب آنها و تحت هدایت آنها فعالیت دارند یا نهادهایی که مالکیت و کنترلشان در دست آنهاست.
شورای امنیت تصمیم میگیرد که همه کشورها میباید مانع از تامین و فروش مستقیم و غیرمستقیم هرگونه تانکهای جنگی، ماشینهای جنگی زرهی، سیستمهای دارای کالیبر سنگین، هواپیماهای جنگی، بالگردهای تهاجمی، ناوها، موشکها یا سیستمهای موشکی که در زمره سلاحهای متعارف [غیرهستهای] ثبت شده در سازمان ملل هستند، تجهیزات مرتبط با آنها از قبیل قطعات یدکی و اقلامی که توسط شورای امنیت یا کمیته پیگیری کننده قطعنامه 1737 (2006) [موسوم به «کمیته»] مشخص شدهاند، از خاک این کشورها یا توسط اتباع و شخصیتهایی تحت حاکمیت قضایی این کشورها یا تحت کشتیها یا هواپیماهای زیر لوای این کشورها حتی اگر در خاک این کشورها آغاز شده یا نشده باشد، به ایران شوند.
شورای امنیت همچنین تصمیم میگیرد که همه کشورها میبایست مانع از تامین آموزشهای فنی، منابع و خدمات مالی، رهنمود یا دیگر خدمات و کمکهایی که مرتبط با تامین، فروش، انتقال و تهیه، ساخت، نگهداری و استفاده از چنین تسلیحات و مواد مرتبط با آنها به ایران از طریق اتباع خود یا از طریق خاک خود شوند؛ شورای امنیت در این راستا از همه کشورها میخواهد تا هوشیاری و محدودیتها بر تامین، فروش، انتقال، تهیه، ساخت و استفاده از همه تسلیحات فوقالذکر و مواد مرتبط با آنها را به اجرا درآورند.
شورای امنیت تصمیم میگیرد که ایران نباید هیچ یک از فعالیتهای مربوط به موشکهای بالستیکی را انجام دهد. موشکهایی که قادر به حمل و پرتاب سلاحهای هستهای باشند و از جمله پرتابهایی که با استفاده از فناوری موشک بالستیک انجام میگیرد و اینکه کشورهای جهان باید همه تدابیر لازم برای ممانعت از انتقال فناوری یا کمکهای فنی به ایران در رابطه با این فعالیتها را اتخاذ کنند.
شورای امنیت از همه کشورها میخواهند که هوشیاری لازم درباره مبادلاتی ترتیب دهند که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در آن نقش دارد و میتواند در اشاعه فعالیتهای حساس هستهای یا توسعه سامانههای حمل و پرتاب سلاحهای هستهای سهم داشته باشد.
شورای امنیت از همه کشورها میخواهد تا همه محمولهها به سمت یا از طرف ایران را بر طبق اختیارات ملی و مقررات خود و مطابق با قوانین بینالمللی به خصوص قوانین دریایی و توافقات هواپیمایی بینالمللی، در خاک کشور خود از جمله بنادر و فرودگاهها مورد بازرسی قرار دهند.
شورای امنیت متذکر میشود، کشورها، در راستای قوانین بینالمللی به خصوص قوانین دریایی، میتوانند درخواست بازرسیها از شناورها در دریای آزاد را با کسب رضایت از کشوری باشند که شناور مذکور تحت لوای آن حرکت میکند، ارایه کنند. شورای امنیت تصمیم میگیرد تا به همه کشورها مجوز دهد، اینکه همه کشورها میبایست، اقلامی را که تامین، فروش، انتقال و صدور آنها بر اساس پاراگرافهای 3، 4 یا 7 قطعنامه 1737 (2006)، پاراگراف 5 از قطعنامه 1747 (2007)، پاراگراف 8 از قطعنامه 1803 (2008) و پاراگرافهای 8 و 9 قطعنامه حاضر ممنوع اعلام شدهاند و در بازرسیهای برحسب پاراگرافهای 14 و 15 قطعنامه حاضر مشخص شدهاند، توقیف کنند و از دست این اقلام خلاص شوند.
شورای امنیت هر یک از کشورها را ملزم میکند وقتی بر حسب پاراگرافهای 14 و 15 از این قطعنامه اقدام به بازرسی میکنند، گزارش کتبی مربوط به آن را ظرف پنج روز کاری از زمان بازرسی به «کمیته» ارایه دهند. این گزارش باید دربر دارنده توضیح کامل از دلایل بازرسی، نتایج بازرسی و همکاری کردن یا نکردن با بازرسی و این امر باشد که آیا اقلام یا موارد ممنوعهای در بازرسی یافت شده است یا خیر. شورای امنیت همچنین این کشورها را ملزم میکند در مراحل بعدی گزارشی کتبی به «کمیته» ارایه کنند که دربردارنده جزییات مربوط به بازرسی، توقیف و انهدام کالاها و جزییات دیگر از انتقال آنها باشد. از جمله توصیف کالاها، مبدا آن و مقصد آن، در صورتی که این اطلاعات در گزارش اول ذکر نشده باشند.
شورای امنیت تصمیم میگیرد که همه کشورها باید مانع از تامین خدمات ذخیرهای مانند ذخیره سوخت و مواد یا دیگر خدمات به کشتیها و شناورها توسط اتباع خود به شناورهای ایرانی یا دارای قرارداد با ایران از جمله شناورهای اجاره شده از سوی ایران شوند، در صورتی که آنها اطلاعاتی دال بر این امر دارند که این شناورها در حال حمل کالاهایی هستند که تامین، فروش، انتقال و صدور آنها بر اساس پاراگرافهای 3، 4 یا 7 قطعنامه 1737 (2006)، پاراگراف 5 از قطعنامه 1747 (2007)، پاراگراف 8 از قطعنامه 1803 (2008) و پاراگرافهای 8 و 9 قطعنامه حاضر ممنوع اعلام شدهاند.
شورای امنیت تصمیم میگیرد که همه کشورها باید اتباع خود، افرادی که تحت حاکمیت قضایی آنها قرار دارند، شرکتهایی که در این کشورها فعالیت دارند یا تحت حاکمیت قضایی آنها هستند را ملزم کند تا مراقب تجارت خود با نهادهایی باشند که در ایران فعالیت داشته یا تحت حاکمیت قضایی این کشور هستند از جمله شرکتهای وابسته به سپاه و خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، یا تجارت با اشخاص یا نهادهایی که از جانب یا در راستای آنها عمل میکنند و نهادهایی که تحت مالکیت یا کنترل آنها از جمله از طرق غیرقانونی هستند، در صورتی که اطلاعاتی دال بر این امر داشته باشند که اینگونه معاملات و داد و ستدها ممکن است در گسترش فعالیتهای حساس هستهای ایران، یا توسعه سیستمهای حمل و پرتاب آنها سهم داشته یا در نقض قطعنامههای 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008) یا همین قطعنامه سهیم باشند. شورای امنیت از کشورها میخواهد تا تدابیر مناسبی را اتخاذ کنند که مانع از افتتاح شعبهها، شرکتهای فرعی یا نمایندگیهای ادارات بانکهای ایرانی در خاک خود شوند، همچنین تدابیری اتخاذ کنند که مانع از سرمایهگذاری مشترک جدید، گرفتن مالکیت منافع در داخل یا حفظ یا ایجاد روابط میان بانکهای ایرانی و بانکهایی شوند که تحت حاکمیت قضایی این کشورها هستند تا از ارایه خدمات مالی ممانعت به عمل آید، در صورتی که اطلاعاتی در اختیار داشته باشند دال بر اینکه اینگونه فعالیتها میتواند در گسترش فعالیتهای حساس هستهای ایران یا توسعه سیستمهای حمل و پرتاب سلاحهای هستهای نقش داشته باشند.
شورای امنیت از کشورها میخواهد تا اقدامات مقتضی اتخاذ کنند که از نهادهای مالی ایران درون قلمروهای آنها جلوگیری به عمل آورد. شورای امنیت از کشورها درخواست میکند به وسیله محاکم قضایی خود از افتتاح دفاتر نمایندگی یا شرکتهای فرعی یا حسابهای بانکی در ایران جلوگیری کنند در صورتیکه آنها اطلاعاتی داشته باشند که شرایط معقولی فراهم کند که چنین خدمات مالی میتواند به فعالیتهای حساس-گسترش هستهای ایران کمک کند یا به توسعه سامانههای پرتاب تسلیحات هستهای کمک کند.
این قطعنامه شورای امنیت ایران را از هرگونه سرمایهگذاری در بخش تکنولوژی هستهای و موشکی در خارج از کشور بازمیدارد. این ممنوعیت سرمایهگذاری در بخش معادن اورانیوم را هم شامل میشد. قطعنامه 1929 در حقیقت ایران را در سایه تحریم کامل تسلیحاتی قرار داد. خطرناکترین بخش این قطعنامه به این عبارت انگلیسی بازمیگشت که در حقیقت مجوز حمله نظامی به ایران را صادر کرده بود:
The resolution requires states to take necessary measures to prevent technology relevant to ballistic missiles from reaching Iran
بر اساس این عبارت این قطعنامه از کشورهای عضو سازمان ملل متحد میخواهد که اقدامهای لازم را برای ممانعت از انتقال تکنولوژی مرتبط با موشکهای بالستیک به ایران انجام دهند. طبیعتا تعریف این اقدامهای لازم در دست کشورهای عضو است و همین مساله میتوانست دست کشورها را در توسل به گزینه نظامی علیه ایران باز کند.
بر اساس قطعنامه 1929، ۲۲ شرکت و موسسه متهم به ارتباط با فعالیتهای موشکی و هستهای از جمله دانشگاه صنعتی مالک اشتر در تهران، صنایع امین در مشهد، ابزار برش کاوه در تهران، «فرست ایست اگزپورت بانک» در مالزی (تحت کنترل بانک ملت)، صنایع شهید خرازی و مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هستهای کرج به همراه ۱۵ شرکت و موسسه وابسته به سپاه پاسداران از جمله قرارگاه سازندگی خاتمالانبیا، عمران ساحل، راه ساحل و سپانیر و همچنین سه نهاد زیر مجموعه خطوط کشتیرانی ایران از جمله «ایریسل بنلوکز» در بلژیک و خط کشتیرانی جنوب در فهرست تحریمها قرار گرفتند.
واکنشها به قطعنامه 1929:
واکنش مقامهای ایرانی به قطعنامه 1929 به دلیل گستره اقتصادی که در برمیگرفت به نسبت سایر قطعنامهها بیشتر بود. در شرایطی که چین و روسیه به هیچ کدام از این قطعنامهها حتی رای ممتنع هم ندادند و رای مثبت آنها پای تمام قطعنامههای تحریمی علیه ایران در شورای امنیت ثبت شده است. در جریان صدور قطعنامه 1929، نماینده چین در شورای امنیت نه تنها دست خود را به نشانه رای مثبت بالا برد بلکه در موضعی تعجببرانگیز خواستار اجرایی شدن کامل دور جدید تحریمها علیه ایران شد و از تهران خواست از درخواستهای بینالمللی درباره برنامه هستهایاش پیروی کند. لی بائودانگ، نماینده چین در سازمان ملل از همه اعضای آژانس بینالمللی خواست که قطعنامه را به طور جامع و با حسن نیت اعمال کنند. وی همچنین تاکید کرد که هدف تحریمهای جدید این است که ایران را به میز مذاکرات برگردانیم.
یک روز پس از صدور قطعنامه 1929 رامین مهمان پرست، سخنگوی وزارت امور خارجه صدور قطعنامه جدید علیه ایران را شکست بزرگی برای امریکا خواند و به چین و روسیه هم توصیه کرد منافع بلندمدت کشورها در نظر گرفته شود نه حوادث زودگذر. رامین مهمانپرست که به دعوت شورای بسیج دانشگاه شاهد در جمع دانشجویان این دانشگاه سخن میگفت، در پاسخ به سوالی در مورد صدور قطعنامه جدید علیه ایران در شورای امنیت گفت: رفتاری که امروز آنها انجام میدهند رفتار سیاسی خارج از چارچوب و منطق آژانس بینالمللی انرژی اتمی و صرفا بهانهجویی است تا ما را تحت فشار قرار دهند. در مذاکراتی که در ماههای گذشته داشتیم برزیل و ترکیه پیشنهاداتی دادند در نهایت اعلام کردیم که ما اورانیوم را در ترکیه امانت میگذاریم با شرایطی که ما و آژانس، نظارت دایم بر نوع نگهداری ایمن آن داشته باشیم. هر زمان که آنها توافقنامه 10بندی را رعایت نکنند به معنای فسخ طرح مبادله است و اورانیوم را از ترکیه برمیگردانیم، ترکیه و برزیل نیز در این مورد تعهد دادند.
وی در مورد رویکرد چین و روسیه نیز گفت: توصیهای که ما به کشورهایی چون روسیه و چین میکنیم این است که اینگونه حوادث را زودگذر میدانیم؛ پس توصیه میکنیم منافع بلندمدت کشورها باید بر چارچوب روابط دوجانبه حاکم باشد.
«ما قطعنامه را قبول نداریم و این نیز مثل قطعنامههای دیگر است.» این جمله واکنش اسفندیار رحیممشایی، مشاور و رییس دفتر رییسجمهور وقت به صدور قطعنامه 1929 بود. به گزارش ایسنا، اسفندیار رحیم مشایی در گفتوگو با خبرنگار این خبرگزاری در تاجیکستان گفت: آنها با این قطعنامه به بیانیه تهران عملا پاسخ منفی دادند و آن را نپذیرفتند. آنها به تعهدات و قولهایی که قبلا به ترکیه و برزیل داده بودند، عمل نکردند و زیرتعهدات خود زدند. ما این قطعنامه را قبول نداریم.
محمود احمدینژاد، رییسجمهور وقت ایران در روز 21 خرداد در حاشیه اجلاس شانگهای به صدور قطعنامه 1929 علیه کشورمان واکنش نشان داد. وی با بیان اینکه قطعنامه، تیر خلاصی به شورای امنیت و اعتبار باراک اوباما بود، گفت: از نظر ملت ایران این قطعنامه فاقد ارزش حقوقی و در واقع نشاندهنده ضعف بانیان صدور آن است نه قدرت آنها و صدور آن نشانه نه تنها ضعف سیاسی، بلکه ضعف منطق نیز هست. این قطعنامه، تیر خلاصی به شورای امنیت است. با این قطعنامه معلوم شد این شورا به درد ملتها نمیخورد و ساختار آن غیرمنطقی و غیردموکراتیک است و شورایی که اینقدر ساختارش غیرمنطقی و غیردموکراتیک است، اثری ندارد. اگر کسی خیال میکند این قطعنامه اثر دارد و عدهای باید از آن تبعیت کنند، اشتباه میکند؛ این یک کاغذ بدون ارزش است.
رییسجمهور وقت با بیان اینکه این قطعنامه تاثیری در محیط سیاسی ندارد، گفت: «الا اینکه امریکا خود را از دایره دوستی با ملت ایران به صورت کامل خارج کند و راهی برای خود باقی نگذارد. البته این قطعنامه بر ملت ایران تاثیر مثبت دارد و باعث میشود در زمینههای علمی و صنعتی پیشرفت بیشتری داشته باشد و سرعتش را زیاد کند.»
محمود احمدینژاد چهار روز پس از صدور قطعنامه 1929 در گفتوگو با شبکه تلویزیونی «الان» امارات به سوالهای بیشمار در خصوص قطعنامههای شورای امنیت پاسخ داد. وی در پاسخ به سوالی درباره روابط ضعیف ایران با کشورهایی مانند آلمان و فرانسه، گفت: زمانی آلمان و فرانسه جزو شرکای اصلی تجاری ایران بودند اما امروز چنین نیست. امروز روابط ایران با اکثر کشورهای دنیا، بسیار گستردهتر از کشورهای اروپایی است. امروز ایران هیچ نیازی به اروپا ندارد ضمن اینکه برای ادامه حیات خود نیاز به تکیه کردن به یک قدرت بیگانه نداریم چرا که ایران قدرتی بزرگ است و نیازی ندارد به کسی متکی باشد.
وی همچنین در پاسخ به سوالی در خصوص وضعیت اقتصادی ایران گفت: اقتصاد ایران در حال پیشرفت است. ما در ابتدای انقلاب، کشوری عقبمانده با اقتصادی کاملا وابسته و ضعیف بودیم. در آن زمان شش میلیون بشکه نفت تولید میشد که 600 هزار بشکه آن در داخل کشور مصرف و بیش از پنج میلیون بشکه صادر میشد اما امروز دو میلیون و 400 هزار بشکه صادر میشود و ایران در همه عرصههای سیاسی، اقتصادی، علمی و تکنولوژی در حال پیشرفت است البته سرعت پیشرفت در یک سال اخیر بیشتر شده و در سالهای آینده بیشتر هم خواهد شد به طوری که ایران به زودی به یک قدرت بزرگ اقتصادی در دنیا تبدیل خواهد شد.
از 1929 تا 2231
در فاصله قطعنامه 1929 که شدیدترین تحریمها را بر ایران اعمال کرد تا قطعنامه 2231 مصوب مرداد سال جاری که خط بطلانی بر قطعنامههای تحریمی کشید، یک قطعنامه ۱۹۸۴ در خصوص تمدید مدت تحریمها و تاکید بر قطعنامههای گذشته صادر شد. همانطور که در بالا ذکر شد غالب قطعنامههای صادر شده علیه ایران ذیل فصل هفت و ماده دردسرساز شماره 41 آن بودند. قید عبارت ذیل فصل هفت در ابتدای یک قطعنامه برای فصل هفتمی خواندن آن کفایت میکند و این در حالی است که در مقدمه قطعنامه جدید 2231 اسمی از فصل 7 یا ماده 41 آن برده نشده است. محمدجواد ظریف در جلسه کمیسیون ویژه در پاسخ به منتقدانی که قطعنامه 2231 را استثنا میدانند، گفت: برخی دوستان اعلام کردهاند که ایران در قطعنامه 2231 استثنا شده، اما به نظر من ایران هشت سال استثناء شده، در هشت سال گذشته ایران مدام در استثنا فروتر رفت، تا حدی که در قطعنامه اعلام کردند که کشورها مجبور نیستند علیه ایران از زور استفاده بکنند، این در حالی است که شورای امنیت به هیچ کشوری نمیگوید که «کشورها مجبور نیستند علیه آن از زور استفاده بکنند»، زیرا این موضوع خلاف مقررات حقوق بینالملل است، ببینید به چه میزان باید قطعنامه شورای امنیت شور شود که این عبارت مطرح شود.
در قطعنامه 2231، 10 مورد از بندها تحت ماده 41 است که 9 مورد آن به رفع تحریمها و یک مورد آن به بازگشتپذیری اختصاص دارد. ظریف در همان جلسه کمیسیون ویژه در توضیح قید ماده 41 در این 10 مورد گفت: برای خارج شدن کشور از ذیل فصل 7 قطعا باید یک روندی طی شود، یکی از اینها آن است که تحریمها طبق ماده 41 برداشته شود، زیرا تحریمی که طبق ماده 41 آمده، باید بر اساس آن ماده رفع شود، از طرف دیگر این موضوع را میدانید که در قطعنامه اخیر شورای امنیت نه ما شریک بوده، نه بانی آن بوده و نه به آن رای دادهایم، اما برای اولین بار در تاریخ شورای امنیت غربیها با کشور هدف قطعنامه مذاکره کردیم.
برش
بر اساس فصل 7 منشور سازمان ملل متحد شورای امنیت قدرت زیاد و گستره عملیاتی قابل توجهی برای ارزیابی تصمیمهای گرفته شده در وضعیتهای «تهدید صلح جهانی، تخطی از رویههای صلح، یا اعمال خشونت و زور» در سطح جهانی دارد. اگر در فصل 6 منشور ملل متحد از توصیه و تلاش برای حل مساله از طرق مسالمتآمیز سخن به میان آمده است در فصل 7 منشور کار شورا محدود به توصیه نمیشود و میتواند اقدامات جدی مانند استفاده از نیروهای مسلح نظامی برای نگهداری یا بازگرداندن صلح و امنیت جهانی انجام دهد. شورای امنیت پس از بیان دقیق کیفیت حقوقی یک وضعیت و قبول آن به عنوان تهدیدی برای صلح یا نقض صلح یا عملی تجاوزگرانه ابتدا تصمیمات موقتی اخذ میکند (تصمیمهایی که جنبه غیرنظامی دارد) تا از پیچیدهتر شدن اوضاع جلوگیری نماید. سپس در صورت نیاز، میتواند مجازاتهای شدیدتری را اعمال کند.
احمدینژاد، متکی و مشایی در مورد قطعنامهها چه گفتند؟
6 مرداد 1389، اسفندیار رحیممشایی در حاشیه نشست خبری همایش بزرگ ایرانیان خارج از کشور: قطعنامه تحریمی پنجم نیز تنها یک جوک است و کسی برای آن تره خرد نمیکند؛ ایرانیان ما امروز در دنیا بیدارند و افراد خبرهای هستند که دستی بر آتش دارند.
21 خرداد 1389، اسفندیار رحیم مشایی در واکنش به تصویب قطعنامه جدید شورای امنیت: ما قطعنامه را قبول نداریم و این نیز مثل قطعنامههای دیگر است.
2 خرداد 1389، اسفندیار رحیممشایی در شورای عالی ایرانیان مقیم خارج از کشور: اکنون دیگر قطعنامه برای ما نان صبحانه شده است. در واقع ما از قطعنامهها نمیترسیم.
30 اردیبهشت 1389؛ منوچهر متکی، وزیر امور خارجه وقت: با توجه به تلاش ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه برای تصویب یک قطعنامه تازه علیه ایران، باید بگویم که دیگر شانسی برای تصویب چنین قطعنامهای وجود ندارد. (19 روز پس از این اظهارات متکی، قطعنامه 1929 صادر شد).
3 تیر 1389، محمود احمدینژاد در همایش بزرگ ائمهجماعات و فعالان مساجد: ما برای تغییر نظام ناعادلانه جهان و استقرار نظام عادلانه نقشه و طراحی داریم که یکی از اجزای طرح ما این است که بگوییم شورای امنیت ناعادلانه است از همین رو باید عوض شود. اینها یک مشت آدمهای کوچک هستند و رشد نمیکنند. قطعنامه میدهند و میگویند بیایید گفتوگو و مذاکره کنید بسیار خوب بیایید گفتوگو کنیم اما طوری گفتوگو میکنیم که پشیمان شده و از این غلطها نکنید.
15 اردیبهشت 1392، محمود احمدینژاد در جمع مردم آذربایجان غربی: میگویند چرا دولت قطعنامهها را کاغذپاره خوانده است و الان هم میگویم قطعنامه مال سازمان ملل و شورای امنیت بود که خنثی شد و اثر نداشت. اما الان چند دولت غربی و امریکایی بدون قانون اقداماتی میکنند که باید برای مقابله با آن کنار هم بایستیم و با طرح اقتصادی و برنامهریزی توطئهها را بشکنیم و پیشرفت کنیم.
31 شهریور 1389، محمود احمدینژاد در مصاحبه با شبکه تلویزیونی پیبیاس امریکا: اینکه شرایط ایران به خصوص در دوره تحریمها رو به بهبود باشد یک واقعیت است. نه اینکه در ایران مشکلاتی وجود نداشته باشد در همه جا مشکلاتی وجود دارد. از روزی که تحریمها اعلام شده بورس ایران حدود20 درصد رشد داشته است و این علامت فعال بودن و نشاط اقتصادی و سرمایهگذاری است. اتحادیه بورس جهانی در گزارشی بورس ایران را فعالترین و موفقترین بورس دنیا اعلام کرده است.
12 آبان 1389؛ محمود احمدینژاد در جمع مردم در خراسان شمالی: پیش از صدور قطعنامه اول، به آنها اعلام کردیم که این تصور اشتباه است که با نوشتن روی کاغذپاره بتوانید اراده ملت ایران را بشکنید و بعدا پشیمان میشوید. این قطعنامه (1929) هم نهتنها سر سوزنی ملت ایران را به عقبنشینی مجبور نکرد، بلکه موجب ذلت و سرخوردگی خودشان شد. در تمام کشورها به این خواست آنها که رابطه اقتصادی خود را با ایران قطع کنند، پاسخ منفی دادهاند. ایران به کشورهای دیگر احتیاجی ندارد و میتواند تمامی نیازهای خود را در داخل کشور تولید کند.