روحانی برای امیران قطر و کویت چه پیامی فرستاد؟

رضا زندی

" شما نفت کمتری بفروشید تا من نفت کشورم را به قیمت بهتری بفروشم. " اگر چه این جملات، ترجمه پیامهای " حسن روحانی " به امیران قطر و کویت نیست اما تفسیرمحتوای آن است. پیامیکه دوهفته مانده به اجلاس وزرای اوپک، توسط وزیر نفت ایران به دوحه و کویت برده شد. چرا " شیخ تمیم بن حمد آلثانی " و " شیخ صباح احمد جابر الصباح " مخاطب پبام روحانی بودند؟ چرا امیران عرب باید به درخواست رییس جمهور ایران روی خوش نشان دهند؟!

۱ - قیمت نفت برنت، هفته گذشته روند نزولی خود را حفظ کرد و به بشکه ایی ۸۱ دلار رسید. راه سریع جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت، کاستن فوری عرضه نفت است. کشوری که بودجه اش را بر اساس نفت ۱۰۰ دلاری تنظیم کرده است به این راه حل فوری نیاز مبرم دارد. بنابراین طبیعی است که ایران از کشورهای موثر اوپک(و در مرحله بعد از کشورهای غیر عضو اوپک از جمله روسیه) بخواهد تا به نفع افزایش قیمت ها از تولید نفت شان بکاهند. بغرنج ماجرا اینجاست که ایران نمی تواند عرضه نفت یک میلیون بشکه ایی تحت تحریم اش را به مخاطره بیاندازد و با دیگر اعضای اوپک در کاهش سقف تولیدش همراهی کند. ایران از اعضای مووسس اوپک است و خود را مستحق می داند تا رسیدن به سهیمه های اولیه اش در این سازمان، از هرگونه کاهش تولید مستثنی باشد. این مواضع با چنین صراحتی در پیام رییس جمهور روحانی نیامده است اما واضح است که می توان چنین تحلیلش کرد.

۲ - در نظام سهمیه بندی سالهای قبل سازمان کشورهای صادرکننده نفت، ایران و عراق هر یک ۱۴ درصد سقف تولید این سازمان را در اختیار داشتند. ایران به دلیل شرایط تحریم، چند سالی است که نمی تواند مطابق سهمیه های قبلی اش در اوپک، نفت تولید کند.(ظرفیت تولید روزانه نفت ایران قبل از اعمال تحریم ها حدود ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه و میزان صادراتش حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز بود.) عراق پس از جنگ، از نظام سهیمه بندی اوپک مستثنی شد تا از کاهش های احتمالی سقف تولید این سازمان تبعیت نکند. چرا؟ برای اینکه هم بتواند به سهیمه های قبل از جنگش(۱۴ درصد میزان تولید اوپک) برسد و هم بودجه بازسازی اش را بدست آورد. این تجربه در اوپک وجود دارد. حالا ایران می خواهد از این حق، همانند عراق برخوردار شود. لیبی هم چنین انتظاری دارد. مقامات نفتی ایران و لیبی از کشورهایی که در نبودنشان نفت بیشتری وارد بازار کرده اند خواهند خواست تا بشکه هایشان را از بازار جمع کنند. همان بشکه هایی که بعد از تحریم ایران و جنگ لیبی وارد بازار نفت شده است. معلوم است که مخاطب این درخواست، عربستان و شرکایش هستند.

۳ - " شیخ تمیم بن حمد آلثانی " همین هفته با تاکید بر اینکه بودجه کشورش بر اساس قیمت های بسیار محافظه کارانه قیمت نفت و گاز بسته شده گفته است که اقتصاد قطر تحت تاثیر کاهش قیمت های نفت قرار نمی گیرد. بانک ملی قطر هم عنوان کرده است تنها درصورتیکه قیمت نفت به بشکه ای ۶٧ دلار برسدوبرای مدت طولانی درهمین سطح بماند، قطراثرآن را احساس خواهدکرد. بنابراین منطق اقتصادی ندارد تا قطر بخواهد روی خوشی به پیام نفتی رییس جمهور ایران نشان دهد. قطر در ماه سپتامبر ۷۳۹ هزار بشکه نفت تولید کرده است.

۴ - وزیر نفت کویت در کنفرانس انرژی ابوظبی پیش بینی کرده است که هیچ‌گونه کاهشی درسقف تولیداوپک در اجلاس آینده رخ نخواهد داد. کویت هم مانند عربستان مایل به کاهش سقف تولید نفت اوپک نیست. بر اساس آخرین گزارش ماهانه اوپک، این کشور در ماه سپتامبر روزی ۲ میلیون و ۷۹۶ هزار بشکه، نفت تولید کرده است و می خواهد تولید نفت اش را تا سال ۲۰۲۰ به چهار میلیون بشکه در روز برساند. با چنین جاه طلبی هایی است که امیر جابر الصباح ترجیح می دهد بیشتر کنار موضع ملک عبدالله باشد تا درصدد پاسخ مثبت به نامه روحانی.

۵ - لیبی، ونزوئلا، اکوادور و ایران خواهان کاهش سقف تولید اوپک برای جلوگیری کاهش بیشتر قیمت نفت اند. لیبی و ایران نمی خواهند در این کاهش تولید سهیم باشند. کویت، عربستان و امارات هم به صراحت در مقابل کاهش تولید ایستاده اند. وزیر نفت امارات گفته است اوپک نقشی درعرضه بیش از تقاضای نفت دربازارهای جهانی ندارد. مفهوم سخنان وزیر نفت امارات اینست که با کاهش تولید اوپک مشکل مازاد عرضه نفت حل نخواهد شد.

۶ - رییس جمهور روحانی و مشاورانش پنج تحلیل بالا را به خوبی می دانند. سوال اینجاست که در چنین شرایطی حسن روحانی چرا وزیر نفتش را به دوحه و کویت فرستاده است؟! چه نکته ایی لابه لای جملات دیپلماتیک این پیامها گذاشته که باید با امضای خودش به دست شیوخ عرب می رسید؟ سخن روحانی را در دیدار با معاون رییس جمهوری عراق، درست مصادف با ارسال پیامهای جداگانه به امیران قطر و کویت بخوانید: " توطئه کاهش قیمت نفت ازجمله مشکلاتی است که دشمنان برای ملتهای منطقه ایجاد کرده‌اند. " به کلید واژه " توطئه " باید دقت بیشتری کرد. بعد از آن می توان نتیجه گرفت که پیام روحانی به شیوخ عرب، پرده ایی از یک سناریوی سیاسی را بالا زده است. پیامی که شاید تنها با استدلالهای اقتصادی و نفتی قابل تحلیل نباشد.

۷ - ایران اگر کاهش قیمت نفت را به مثابه یک توطئه برنامه ریزی شده می داند پس با آن مقابله خواهد کرد. تهران فعلا بخاطر تولید کم و صادرات کمتر نفت، نمی تواند با اهرم نفتی اش با این توطئه برخورد کند. پس ممکن است مولفه های دیگری را به بازی بیاورد. ابزارهای قدرت بالقوه ایی که احتمالا برخی هایش از دو هفته دیگر به فعلیت خواهند رسید. پس شاید تذکر رعایت شرایط حسن همجواری در همه ابعادش(از جمله در مقوله عدم کاهش توطئه آمیز قیمت نفت) در احوال فعلی، سطور پنهان پیام روحانی باشد.

۸ - سه روز مانده به جلسه وزرای اوپک، موعد مذاکرات ایران با ۱ + ۵ به اتمام می رسد. بعد از این مذاکرات یا ایران عصای اقتدارش را زیر بغل خواهد گرفت یا بازیگری منفعل خواهد بود. اگر پیش بینی هایی که ناشی از توافق ایران و غرب است واقعیت یابد آنوقت به لحاظ روانی،(تاکید می کنم فعلا فقط به لحاظ روانی) ایران می تواند نقش موثرتری در همگرایی اوپک به نفع کاهش سقف تولید و افزایش قیمت نفت ایجاد کند.

۹ - قطر در بازی های متعدد منطقه خاورمیانه، به لطف درآمد گازی وافرش تلاش کرده است تا در میان شیوخ عرب، بعنوان رهبری مستقل از سعودی ها جلوه کند. اگر پیام روحانی، این زاویه را نشانه رفته باشد بی راه به دوحه نرفته است. سیاست عربستان برای ادامه کسب سهم بازار به جای حمایت از قیمت های بالا، ممکن است باعثبروز تنش هایی در منطفه شود؛ اگر قیمت نفت آنچنان سقوط کند که اقتصاد برخی کشورها را به شدت فشار دهد. سیاستمداران زیرک به خوبی این بازی ها را می دانند. پس بعید نیست قطر پرچمدار نقطه مقابل عربستان شود؛ وقتی پای مناسبات سیاسی و لایه های پیچیده اش به میان آید.

۱۰ - کویت تنها به یک دلیل شاید در بهترین حالت در برابر درخواست ایران موضعی ممتنع بگیرد. " ارسال پیام دوستانه به ایران. " و این پیام ربط مستقیم به روند مذاکرات وین خواهد داشت. اگر مذاکرات ایران و ۱ + ۵ به سرانجام مثبت برسد، ممکن است تعداد کشورهای بیشتری پای پیام دوستانه کویت به ایران را امضاء کنند. به همان نسبت تعداد کشورهای کمتری پشت جبهه عربستان خواهند ماند. جبهه ایی که همه کار کرده است تا مذاکرات ایران و آمریکا و انگلیس و فرانسه و آلمان و روسیه و چین به نتیجه نرسد.

۱۱ - ایران در شرایط فعلی به دلیل عدم تاثیرگذاری در بازار نفت برگه حکمی در اجلاس یکصد و شصت و ششم وزرا روی میز نخواهد گذاشت. در اوپک نه وعظ و توصیه، که تعداد بشکه ها حرف می زند. حالا اوپکی ها می توانند در آستانه تفاهم ایران و شش قدرت جهان، پیام سیاسی مثبتی به تهران بفرستند. اگر اینطور شود یک روز ایران هم حسن نیت کشورهای موثر اوپک را جبران خواهد داد. روزی که با توجه به وضعیت مذاکرات هسته ایی، احتمالا دیر نیست…. وگرنه چرا باید به آنها گفته باشیم: " شما نفت کمتری بفروشید تا من نفت کشورم را به قیمت بهتری بفروشم. "؟!

منبع: مجله صدا