۶۰ درصد آب بخش کشاورزی هدر می رود / کاهش منابع آب تجدید شونده

ایران چند سال است که دوره خشکسالی را پشت سر می‌گذارد و بخش‌های زیادی از تالاب‌ها و دریاچه‌هایی مانند هامون و ارومیه خشک شده است. مسئولان دولتی ایران طی ماه‌های گذشته بارها نسبت به وضعیت کم‌آبی در ایران هشدار داده و خواستار صرفه‌جویی در مصرف آب شده‌اند. حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو اعلام کرد که خشکسالی ۵۰۰ شهر ایران را تهدید می‌کند و پنج کلانشهر از جمله تهران، در وضعیت نامطمئنی قرار دارند. یکی از مدیران شرکت آب ایران از جیره‌بندی آب در چند شهر بزرگ خبر داده است. شاهین پاک‌روح، معاون هماهنگی و پشتیبانی شرکت آب و فاضلاب ایران به خبرنگاران گفته آب در ۱۲ کلان شهر ایران جیره‌بندی می‌شود. خسرو ارتقایی، مدیر عامل شرکت آب منطقه تهران هم گفته اگر مردم در مصرف آب صرفه جویی نکنند مجبور خواهیم شد فشار آب را کاهش دهیم و قطع آب مشترکان پر مصرف هم جزو برنامه است.

آمارهای فاجعه بار

بر اساس آمار و ارقامی که خبرنگار پیام نو در پژوهش های خود به آن رسیده است؛ سرانه مصرف روزانه آب در ایران ۳۰۰ و در جهان ۱۵۰ لیتر است یعنی دو برابر میانگین جهان. میزان آب تجدیدشونده کشور یعنی آبی که از بارش‌ها حاصل می‌شد، کاهش پیدا کرده است. در تهران ۱۵ درصد نسبت به سال گذشته و در کل کشور، هشت درصد نسبت به میانگین درازمدت، کسری بارندگی داشته ایم. به سبب کاهش شدید بارش‌ها و افزایش دمای هوا که تبخیر آب‌های سطحی را به همراه داشته، در سال‌های گذشته بیش از ۷۰ درصد آب مصرفی تهران از طریق سدها تامین می‌شده اما استفاده از آب چاه ها ۱۰ درصد بیشتر شده. از ۹۰ درصد آب اختصاصی به بخش کشاورزی، ۶۰ درصد هدر می رود با این حال، تمرکز روی مصرف آب توسط مردم قرار گرفته که کل آب اختصاصی‌شان دو درصد است البته باید به این نکته هم اشاره کرد که این موضوع دلیلی نمی شود تا رفتار مصرف مردم را در بخش آب توجیه کند؛

ایران در مرحله بحران آبی قرار دارد

به گزارش پیام نو براساس یک شاخص جهانی، کشوری که تا ۲۰ درصد منابع آب تجدیدشونده خود را استفاده کند، وضعیت مطلوبی دارد. بین ۲۰ تا ۴۰ درصد وضعیت قابل قبول است؛ ۴۰ تا ۶۰ درصد در مرحله تنش آبی است و ۶۰ تا ۸۰ درصد مرحله بحران آبی. با این تعریف، ما دقیقا در مرحله بحرانی قرار داریم.

سرانه مصرف روزانه آب در کشور دو برابر میانگین جهان است

بر اساس آمار مصرف سرانه آب در هر شهر و کشور به عوامل مختلفی نظیر موقعیت جغرافیایی شهر، درجه حرارت، عادات و رسوم و فرهنگ، میزان صنعتی و پیشرفته بودن شهر و… بستگی دارد. سرانه مصرف روزانه آب در ایران ۳۰۰ و در جهان ۱۵۰ لیتر؛ یعنی دو برابر میانگین جهان است. این در حالی است که سازمان جهانی بهداشت مقدار متوسط سرانه ۱۵۰ لیتر را برای برآوردن نیازهای بهداشتی روزانه هر نفر تعیین کرده است.

کاهش سرانه آب شیرین از ۴۷ هزار به دو هزار متر مربع

همچنین بر اساس این آمار، سرانه آب شیرین کشورمان در سال ۱۹۷۰ حدود ۴۷ هزار و ۷۰ مترمربع بوده است که در سال ۲۰۰۱ به دو هزار و ۷۹ مترمربع کاهش یافته است و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۲۰۲۵ به ۱۵ هزار و ۵۵ مترمربع برسد.

کاهش آب تجدید شونده

ایران حدود یک درصد جمعیت جهان را در خود جای داده و ۱/۱ درصد از مساحت خشکی‌ها متعلق به ایران است، در حالی که منابع آب تجدیدشونده ما تنها ۳۶ صدم درصد منابع تجدیدشونده جهان است.

در گذشته‌های دورتر، میزان آب تجدیدشونده کشور یعنی آبی که از بارش‌ها حاصل می‌شد حدود ۱۳۰ میلیارد متر مکعب بود اما در دوره‌های بعد این رقم کاهش یافت و به حدود ۵/۱۲۲ میلیارد مترمکعب و در پنج سال اخیر به ۱۰۴ میلیارد مترمکعب رسید.

کسری بارندگی نسبت به دو سال گذشته

اعداد و ارقام می گویند، بارندگی ها در استان تهران نسبت به سال گذشته ۱۵ درصد و نسبت به میانگین درازمدت ۳۰ درصد کاهش داشته است؛ در دو سال گذشته در تهران میزان بارندگی ۴۲۰ میلی‌متر در سال ۹۱ و ۹۲ رسید و در حال حاضر تاکنون ۲۳۵ میلی‌متر بارندگی داشته‌ایم و در کل کشور ۲۱۲ میلی‌متر است که ۸ درصد نسبت به میانگین درازمدت کسری داریم.

۷۰ درصد از میزان بارندگی سالانه به ۲۵ درصد از سطح کشور اختصاص دارد

با توجه به آماری که در اختیار پیام نو قرار گرفته، میانگین وضعیت بارندگی در کشور حدود ۲۵۰ میلی‌متر در سال است که این عدد بین ۷۰ تا ۲۰۰۰ میلی‌متر در نقاط مختلف کشور به طور پراکنده وجود دارد؛ یعنی در یزد، زاهدان و بندرعباس ۷۰ میلی‌متر و در بندر انزلی ۱۹۲۰ میلی‌متر بارندگی است، این از نظر پراکنش بارندگی است، اما مشکل، بحثآمایش سرزمین و تمرکز جمعیت در جغرافیای کشور است.

بنابراین عمده میزان بارندگی در ایران به سطح محدودی از کشور اختصاص دارد، به طوری که ۷۰ درصد از میزان بارندگی سالانه به ۲۵ درصد از سطح کشور و ۳۰ درصد میزان بارندگی ها به ۷۵ درصد باقی مانده از سطح کشور تعلق دارد.

کاهش آب مصرفی تهران از سدها

آمار می گویند، در سال‌های گذشته بیش از ۷۰ درصد آب مصرفی تهران از طریق سدها تامین می‌شد و نزدیک به ۳۰ درصد هم از آب چاه‌ها اما به سبب کاهش شدید بارش‌ها و افزایش دمای هوا که تبخیر آب‌های سطحی را تشدید می‌کند، در حال حاضر این رقم به ۶۰ درصد آب سدها و ۴۰ درصد آب چاه‌ها رسیده است.

تجربه کالیفرنیا در مواجه با کم آبی

اما در کالیفرنیا با کمبود شدید آب، «پلیس آب» تشکیل شده تا جلو هدررفتن آب را بگیرد. براساس قوانینی که به‌دنبال کمبود شدید آب در این ایالت تصویب شده کسانی که بیش از اندازه آب را صرف چمن، محوطه‌سازی‌ اطراف خانه و شستن ماشین کنند، روزانه ۵۰۰ دلار جریمه می‌شوند. جریمه ۵۰۰ دلار در روز پس از آن تصویب شد که یک تحقیق نشان داد اقدام‌های گذشته برای حفظ آب نتوانسته است هدف کاهش ۲۰ درصدی مصرف آب که فرماندار ایالت کالیفرنیا تعیین کرده بود را برآورده کند.

همچنین برای جلوگیری از مصرف بیش از اندازه آب، مقام‌های ایالتی در اقدام دیگری قیمت آب را به‌ صورت جدی افزایش داده‌اند. براساس تصمیمِ گرفته شده در کالیفرنیا قیمت آب ۱۰ برابر شده است تا مردم حواس‌شان را بیشتر برای مصرف جمع کنند. به گفته مقام‌های آمریکا ۸۰ درصد کالیفرنیا با وضعیت به‌ شدت بحرانی خشکسالی روبه‌روست که احتمالاً تا سال دیگر هم ادامه پیدا می‌کند.

مدیریت آب کشور با کیست؟

آن چه مشخص است، مقوله آب در دو وزارت‌خانه مدیریت می‌شود: نیرو و جهاد کشاورزی. اما تولید، توزیع و تصفیه آن با وزارت نیروست. در خود وزارت نیرو دو شرکت مادرتخصصی وجود دارد: شرکت مدیریت منابع آب ایران و شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور. همه شرکت‌های آب منطقه‌ای زیرمجموعه شرکت مدیریت منابع آب هستند. این شرکت‌ها مسئولیت مدیریت منابع اصلی آب یعنی سدها، آب‌خوان‌ها، حوضه‌های آب‌ریز و رودها را در اختیار دارند که به صورت استانی عمل می‌کنند. همه شرکت‌های آب و فاضلاب نیز زیرمجموعه شرکت آب و فاضلاب کشور هستند. ما یعنی آبفایی‌ها آب خام را از شرکت‌های آب منطقه‌ای می‌خریم، تصفیه می‌کنیم و می‌فروشیم.

از ۹۰ درصد آب اختصاصی به بخش کشاورزی، ۶۰ درصد هدر می رود

بازدهی آبیاری در بخش کشاورزی در کشورمان حدود ۳۵ درصد است. افزون بر ۹۰ درصد آب استحصالی در کشور به بخش کشاورزی اختصاص می‌یابد. شش درصد در بخش صنعت و چیزی حدود دو تا چهار درصد در بخش مصارف خانگی(شرب) مصرف می‌شود.

از کل آب کشاورزی(همان ۹۰ درصد) افزون بر ۶۰ درصد هدر می رود. این یک فاجعه است. این امری است که متاسفانه رها شده و تمرکز روی مصرف آب توسط مردم قرار گرفته که کل آب اختصاصی‌شان دو درصد است. البته این به وزارت جهاد کشاورزی مربوط می‌شود نه نیرو.

به گزارش خبرنگار پیام نو الگوی مصرف ما در تهران برای هر نفر در شبانه‌روز ۱۵۰ تا ۱۷۰ لیتر است. در حالی که میزان مصرف متوسط هر فرد در تهران در طول شبانه‌روز بین ۳۲۰ تا ۳۴۰ لیتر است که البته این هم در نوع خودش یک فاجعه است.

پیام نو قصد دارد در آینده با توجه به آمار و مستنداتی که در دست دارد، در گزارش هایی که به تفصیل ارائه خواهد شد به بررسی میزان و علت هدر رفت آب در شبکه توزیع و خطوط انتقال، سوء مدیریت در تاسیس و ایجاد کارهای زیرساختی از جمله ایجاد کانال های آب زیرزمینی که مردم آن را نمی‌بینند و در عوض، هدر دادن آب در پروژه های شهری با ظاهرهایی فریبنده، وضعیت تصفیه خانه ها و وجود مواد مضر در آب و عواقب آن، بپردازد.