ترور به عنوان محصولِ بنیادگرایی امروزه دامن جهان را گرفته است

شهریار احمدبیگی فعال اجتماعی، مدنی نوشت: دوشنبه پنجم شهریور 1403خبر اول بسیاری از رسانه ها به حمله ی تروریستی جدایی طلبان در ایالت بلوچستانِ پاکستان اختصاص یافت. حمله ای که بیش از ۴۰ نفر را به کام مرگ فرستاد. 

ترور به عنوان ابزار و محصولِ بنیادگرایی امروزه دامن جهان را گرفته است. براستی که بنیادگرایی موجودیت خود را با ترور فریاد می زند و به اثبات می رساند.

چندسال قبل تر از امروز، در سال ۱۳۹۹،  محمدراهد دانشجوی سال چهارم رشته ی پالیسی و اداره ی عامه ی دانشگاه کابل و تعدادی دیگر از دانشجویان  در حادثه ی تروریستی آن دانشگاه به دست بنیادگراها کشته شدند. محمد در ویدئویی که قبل از مرگش  انتشار داده بود، به همه توصیه میکرد؛ «لبحند بزنیم». میان گلوله و آتش ، میان بنیادگرایی و هراس، از زندگی دم می زد.

با حمله ی گروه‌های تروریستی، کشته شد و به شکل لبخندی  تبخیر گردید.  لبخند محمدها، توسط تروریسم، تحقیر، تهدید و تحدید می شود. بنیاد گرایی نمی گذارد، «لبخند» به بخشی از هویتِ انسان و بویژه انسانِ خاورمیانه تبدیل گردد.

به قول آنتونی گیدنز؛  گروهها و جنبشهای بنیادگرا هرجا که باورها و کنشهای سنتی رو به زوال هستند به وجود می آیند. بنیادگرایی چه مذهبی باشد، چه ملی و چه قومی، همیشه با امکان خشونت همراه است، چون بنیادگرایی ، آنتی تز تسامح است. در نظر بنیادگرایان، تنها یک روش صحیح و درست برای زندگی کردن وجود دارد و افرادی که به این روش معتقد نیستند، بهتر است از سر راه برداشته شود.

کارزار نظامی ایالات متحده و متحدانش در افغانستان شاید آسیب شدیدی به القاعده وارد کرده باشد، اما بخش اعظم شبکه القاعده دست نخورده باقی مانده است. القاعده چه حملات بیشتری را تدارک ببیند چه نبیند، روش شکل گیری اش تبدیل به الگویی  برای دیگران خواهد شد.

پیش بینی گیدنز دقیق بود، شکل گیری داعش، الگو گرفته از الگوی القاعده بود(با وجود تفاوتهایی متعدد). به تعبیری دیگر، حلقه ای دیگر از زنجیر تروریسم و بنیاد گرایی. سطح پیچیدگی، برنامه‌ریزی و هماهنگی حملات یازدهم سپتامبر 2001 طوری بوده است که بیشتر از یک دولت بر می‌آید تایک گروه شورشی. 

حادثه ی تروریستی سپتامبر، منجر به برخی پیامدهای ژئوپولتیک شده است. گویا  آمریکا و روسیه پس از آن حادثه، بدلیل تصور تهدیدِ مشترک، تا قبل از بحران اوکراین، به یکدیگر نزدیک تر شده بودند (علیرغم چالشهای کلاسیک مابین آن دو). شاید ظهور تروریسم جهانی مانند پولشویی، قاچاق موادمخدر و... سویه ی تاریک جهانی شدن است. بنیادگرایی در گسلِ جدال مدرنیته و سنت بوجود می آید. آنجا که باورهای سنتی روبه زوال می گذارند.

تروریسم، فریز می شود، کمین می کند و در موقع مناسب در گسل ها فعال میشود. تروریسم و بنیاد گرایی بخشی از جهان امروز  هستند. هویتهایی آشفته و ایدئولوژی محور و جستجوگر هویت.

فرانسیس فوکویاما ، بنیاد گرایی و سَلَفی گری را از منظر هویت یابی(با مفاهیمی چون؛ تقاضای رسمیت یابی برابر منزلت) مورد مداقه و بررسی قرار می دهد. لیبرال دموکراسی های معاصر، مشکل تایموس( Thymos) را به طور کامل حل نکرده اند. تایموس بخشی از روح است که تمایل دارد منزلت آن به رسمیت شناخته شود. ایزوتیمیا(isothymia) تقاضای محترم بودن برپایه ی برابری با سایر مردم است. در حالیکه مگالوتیمیا(megalothymia) تمایلی است که میخواهد به عنوان منزلت برتر شناخته شود.

فوکویاما، از منظر ایزوتیمیا به علل ریشه ی بنیادگرایی می پردازد، اینکه مسلمانان و بسیاری از گروههای دیگر(مهاجران، کارگران، زنان، سیاهپوستان و...) بدلیل بی عدالتی هایی که در حق آنان شده، خواهان رسمیت یابی برابر منزلت هستند. سیاستهای هویت ، اگر درست ابراز و هدف گذاری نشوند، منجر به سیاستهایِ خشم خواهند شد.

بنیادگرایی، پرسشها وتحلیلهای فراوانی را برانگیخته است. البته در گروههای مختلفی که ترور را به عنوان وسیله ی پیروزیِ خود انتخاب می نمایند، تفاوتهای فراوانی وجود دارد و  تحلیلگران ، بایستی عاملِ ظلم و مظلومیت را در معادلات تحلیلیِ خود پررنگ تر تبیین نمایند.

ضعف و بعضا فساد برخی دولتها و نهادهای بین المللی و عدم گسترش امنیتِ توام با عدالت در جهان، اتخاذ سیاستهای غلط در ارتباط با هویت یابی انسان از سوی دولتها و مراجع قدرت، همگی منجر به فعال شدن گسلهایِ بنیادگرایی شده است و خواهد شد. بنیادگراها در بسیاری مواقع و موارد در تلاش برای به دست گرفتن قدرت در جهت تشکیل دولت و حکومت هستند، چرا که معتقدند از والاترین اعتقاد برخوردارند و می توانند بشر و بویژه پیروان خود را به سعادت رهنمون سازند. و در این راه از هیچ نوع تروری ابایی ندارند.

تبارشناسی بنیادگرایی و ترور در ظرف زمانی و تحلیلی این نوشته ی مختصر نمی گنجد و می طلبد که در محتواها و متون تحلیلی و تاریخی فراخ تری بدان پرداخته شود.

براستی بنیادگرایی و ترور در مقیاس کوچک و بزرگ، همواره امکان وقوع دارد. دور است اما نزدیک