رشد و توسعه اقتصادی با ظرفیت های مناطق آزاد

امروزه از مناطق آزاد و ویژه اقتصادی بعنوان محل تمرین رشد و پیشرفت اقتصادی کشور ها نام برده می شود اما آیا در ایران از تجربه موفق کشورهای پیشرو در این زمینه بدرستی استفاده شده است ؟ آیا مناطق آزاد ایران در رشد و توسعه اقتصادی کشورمان تاثیر گذار بوده اند ؟ و غیره

در گفتگوی اختصاصی اقتصاددان با مهندس مجید صفدری( معاون سابق توسعه مدیریت دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور و متخصص بانک و بیمه ) عملکرد مناطق آزاد ایران و کشورهای دیگر را بطور تطبیقی بررسی کرده ایم .

سوال : در ادبیات اقتصادی دنیا مناطق آزاد و ویژه اقتصادی دارای چه جایگاه و نقشی در رشد و توسعه و پیشرفت اقتصادی کشورها هستند ؟

پاسخ : از اواخر قرن ۱۴ میلادی اولین نسل از مناطق آزاد با رویکرد تجارت به دنیا معرفی شد و از اواسط قرن بیستم نیز نسل های بعدی بترتیب با رویکرد و موضوعات تولید محور ، خدمات محور و دانش محور به حوزه عمل مناطق آزاد اضافه شده اند و نسل پنجم این مناطق با رویکرد جامع ایجاد گردیده اند و مناطق آزاد بین مرزی و فرامرزی نیز بعنوان نسل های ششم و هفتم در حال مطرح شدن و ایجاد هستند .

بر اساس گزارش آنکتاد تعداد ۵۴۰۰ منطقه اعم از آزاد و ویژه اقتصادی در ۱۴۷ کشور جهان تاسیس شده است که بیش از هزار منطقه در ۷ سال اخیر ایجاد شده اند .

بعنوان مثال کشورهای هند ، چین ، ترکیه ، کره جنوبی، امارات ، مالزی ، آمریکا و روسیه بترتیب دارای ۳۷۳ ، ۲۵۴۳ ، ۱۰۲ ، ۴۷ ، ۴۷ ، ۴۵ ، ۲۶۲ و ۱۳۰ منطقه آزاد و ویژه اقتصادی هستند.

مناطق آزاد در ادبیات اقتصادی بعنوان ابزارهای توسعه ای هستند و همانطور که در آمار فوق عرض شد در کشورهای توسعه یافته ، کشورهای در حال توسعه و کشورهای در حال گذار مورد بهره‌برداری قرار گرفته و استفاده می شود.

مناطق آزاد دارای مشوق‌های مالی ، مقرارت ویژه گمرکی ، تسهیلات سرمایه‌گذاری و تجاری هستند که مهترین ابزار جذب منابع و سرمایه گذاری داخلی و خارجی می باشند .

بنابراین مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با داشتن انواع مشوق ها و جذب منابع و سرمایه باعث ایجاد اشتغال، افزایش GDP و رشد و توسعه اقتصادی کشورها می شوند .

سوال : آیا تجربه موفق کشورهای دنیا در تاسیس و راه اندازی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در ج . ا . ایران بکار گرفته شده است و آیا می تواند به رشد و توسعه اقتصاد ایران مساعدت کند ؟

پاسخ: با یک مقدمه به سؤال شما پاسخ خواهم داد.

اقتصاد ایران با داشتن بیش از ۱۰ درصد ذخایر نفتی و ۱۸ درصد از ذخایر گازی جهان و همچنین برخورداری از منابع سرشار معدنی به اقتصادی تقریبا وابسته به ذخایر نفتی و معدنی تبدیل شده است که البته طی سالیان گذشته این وابستگی در حال کاهش می باشد و همانطور که می دانید به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران و اساتید حوزه اقتصاد و مدیریت ، ایجاد اقتصاد پایدار در ایران یعنی بدون اتکا به نفت و بکارگیری روش ها و راهبردهای جدیدی جهت رشد و توسعه اقتصادی است که یکی از این روش های تجربه شده در دنیا ، مدل اقتصاد پیرامونی و ایجاد و استفاده از ظرفیت‌های مناطق آزاد و ویژه اقتصادی است که در هند ، کره جنوبی ، امارات متحده عربی، چین و مالزی و ترکیه و غیره توانست رشد و توسعه و پیشرفت اقتصادی ایجاد کند.

مستحضرید که کشور هند به جایگاه پنجم و کشور چین به رتبه دوم و کره جنوبی دارای رتبه یازدهم اقتصادی دنیا است .

اما بنظرم عدم بکارگیری تجربه موفق کشورهای دنیا در احداث و راه اندازی مناطق آزاد در ایران وجود دارد .

سوال : چرا مناطق آزاد ایران بگونه ای شایسته و خوب نتوانستند در رشد و توسعه اقتصادی کشورمان مساعدت نماید ؟

پاسخ :دلایل مختلف و متعددی وجود دارد اما بازهم با یک مقدمه سه نکته ای پاسخ خواهم داد .

اولا در تمام کشورهای دنیا ابتدا زیر ساخت های لازم اعم از جاده ، بندر ، فرودگاه ، آب ، برق ، گاز ، نیروگاه ، بانک ، شرکت های بیمه و غیره را در یک محدوده و منطقه سرزمینی ایجاد می کنند و سپس آن محدوده را منطقه آزاد اعلام می نمایند و سپس سرمایه گذار داخلی و خارجی جذب می نمایند اما در ایران این سازوکار وجودنداشته و دقیقا برعکس عمل شده است و قبل از ایجاد زیرساخت و شرایط لازم به ایجاد منطقه آزاد اقدام شده .

ثانیا دولت ها از ابتدای تاسیس مناطق آزاد هیچ بودجه ای از خزانه کشور به سازمان‌های مناطق آزاد جهت ایجاد زیر ساخت ها اختصاص نداده اند و این عامل باعث اتلاف برخی منابع شده شده است .

ثالثا طی سالیان گذشته و با تغییرات دولت ها و نمایندگان مجالس شورای اسلامی و به دلایل مختلف ، مشوق ها و ظرفیت

های مالی و گمرکی و تجاری با چالش ها و موانع مواجه شده اند که نتایج آن دلزدگی و رویگردانی سرمایه گذاران و فعالین اقتصادی بوده است .

بنابراین مهمترین دلایل عدم کارآیی یا کم اثرکذاری مناطق آزاد در رشد و توسعه اقتصاد ایران عبارتند از :

۱- عدم استمرار پایبندی دولت ها وبرخی نمایندگان مجالس به روح قانون چگونگی اداره مناطق آزاد و فلسفه ایجاد مناطق آزاد

۲- عدم ایجاد زیر ساخت‌های سخت و نرم در برخی مناطق آزاد

۳- برتری رویکرد سیاسی – اجتماعی- حمایتی مناطق بر رویکرد فنی و اقتصادی در فرآیندهای ایجاد مناطق آزاد کشور

۴- عدم‌ بکارگیری مدیران کارآمد و دارای تخصص و سوابق مالی ، سرمایه گذاری و اقتصادی مناسب و شایسته در هیأت مدیره و ساختار سازمانی برخی سازمان های مناطق آزاد و دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی

۵- عدم وجود یکپارچگی مدیریت در مناطق آزاد یعنی علیرغم تاکید قانون که اشعار می دارد ((( هیات مدیره و مدیر عامل سازمان های مناطق آزاد بالاترین مقام تصمیم گیری در کلیه امور اقتصادی، فرهنگی ، اجتماعی منطقه آزاد می باشند ))) در مناطق آزاد کشور شهردار ، فرماندار ، شورای شهر و برخی مدیران دستگاه های اجرایی وجود دارند .

۶- عدم مفاهمه ملی و اجماع در سطوح تصمیم سازی و تصمیم گیری در خصوص نقش و فلسفه مناطق آزاد در اقتصاد کشور

۷- عدم استفاده از مدل های جدید تامین منابع مالی در مناطق آزاد کشور

۸- عدم اجرای بودجه ریزی عملیاتی در سازمان‌های مناطق آزاد کشور

۹- عدم بهره‌برداری از نمونه‌های موفق مناطق آزاد جهان بعنوان بنچ مارک