چگونه سوانح هوایی سرنوشت سیاسی کشورها را تغییر داد؟

بررسی بیست سانحه هوایی در کشورهای مختلف جهان در فاصله سال های دهه نود میلادی نشان داده در فردای غالب این سوانح که در آن روسای جمهور یا نخست وزیران کشورها کشته شدند، تغییرات عمیقی در سیاست این کشورها رخ داده است. دهه نود میلادی که کشورها تحت تاثیر پیامدهای جنگ جهانی دوم و جنگ سرد بودند بستر خدعه و نیرنگ سیاستمداران برای از میدان به در کردن رقبای سیاسی بوده و کشته شدن در یک سانحه هوایی طبیعی ترین مسیر برای حذف افراد از مسیر به قدرت رسیدن سایر سیاستمداران در این کشورها بوده است.

آنچه به عنوان نقطه اشتراک این حوادث می توان ارزیابی کرد، کشته شدن روسای جمهور و نخست وزیرانی بوده که عالی ترین مقام اجرایی این کشورها محسوب می شدند و تمام قدرت اجرایی را در اختیار داشتند. بنابراین رقابت های سیاسی داخلی یا همسو نبودن سیاست خارجی این افراد با سایر کشورها یا منابع و مراکز قدرت سیاسی منجر به حذف آنها شده است. البته اندک سوانح هوایی در بررسی بیست کشور بودند که سقوط هواپیما یا هلیکوپتر آنها متاثر از علل طبیعی بوده اما تغییر ریل سیاست این کشورها بعد از کشته شدن آن مقام اجرایی، رخدادی بوده که مردم این جوامع تجربه کردند.

اما این افراد چه کسانی و متعلق به کدام کشورها بودند و مسیر سیاسی بعد از آنها چگونه پیگیری شده است؟

۱- خوزه فلیکس استیگاریبیا، رئیس جمهور پاراگوئه – ۱۹۴۰

خوزه فلیکس استیگاریبیا، سی و چهارمین رئیس جمهور پاراگوئه، در یک سقوط هواپیما در ۷ سپتامبر ۱۹۴۰ در التوس، پاراگوئه درگذشت. او پاراگوئه را به پیروزی در جنگ علیه بولیوی رساند. از این رو به عنوان یک قهرمان جنگ محسوب می شد. در اواخر دهه ۱۹۳۰، استیگاریبیا توسط احزاب لیبرال برای ریاست جمهوری مورد توجه قرار گرفت. او تصمیم گرفت به لیبرالها بپیوندد از این رو به عنوان رئیس جمهور، قانون اساسی را به حالت تعلیق درآورد و آن را با قانون جدیدی جایگزین کرد که به او قدرت دیکتاتوری می داد. وزیر جنگ او هیگینیو مورینیگو، که از قانون اساسی استیگاریبیا برای ایجاد دیکتاتوری خود استفاده کرد و جانشین او شد.

۲- رامون مگسیسی، رئیس جمهور فیلیپین - ۱۹۵۷

رامون مگسیسی به عنوان "قهرمان توده ها" و "مدافع دموکراسی"، محبوب ترین رهبر در فیلیپین مدرن بود. دولت او سطح بالایی از اعتماد مردم را به دست آورده بود. مگسیسی در ۱۶ مارس ۱۹۵۷ مدرک دکترای افتخاری دریافت کرد. با این حال، روز بعد از دریافت دکتری، در راه بازگشت به مانیل، هواپیمای او در کوه مانونگگال فیلیپین - Manunggal - سقوط کرد. در ساعات اولیه صبح روز ۱۷ مارس، مفقود شدن هواپیما گزارش شد اما در اواخر بعد از ظهر، روزنامه ها گزارش دادند که هواپیما در کوه مانونگگال سقوط کرده است و ۳۶ نفر از ۵۶ سرنشین آن کشته شده اند. معاون رئیس جمهور کارلوس پی گارسیا، که در آن زمان در یک سفر رسمی به استرالیا بود، به مانیل بازگشت و به ریاست جمهوری پیوست تا هشت ماه باقی مانده از دوره مگسیسی را خدمت کند.

۳- داگ هامرشولد دبیرکل پیشین سازمان ملل متحد - ۱۹۶۱

داگ هامارشولد سوئدی دومین دبیرکل سازمان ملل متحد بود درست در زمانی که جان اف کندی رئیس جمهور بود. در اوج جنگ سرد، نام او به عنوان نامزدی برای رهبری سازمان ملل متحد به عنوان یک اقتصاددان و بروکرات مطرح شد، انتخابی که برای ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی هم قابل قبول بود. او نقش مهمی به عنوان میانجی بین اسرائیل و کشورهای عربی، همچنین بین چین و ایالات متحده و از سوی دیگر نقش مهمی برای استعمار زدایی از افریقا ایفا کرد. با این حال زمانی که قرار بود مذاکرات اتش بس در بحران کنگو را در سفری با هواپیما پیگیری کند، هواپیمای او در ۱۸ سپتامبر ۱۹۶۱ در رودزیای شمالی (زامبیا امروزی) سقوط کرد. آن زمان برخی گمانه زنی ها از خطای خلبان مطرح شد، در حالی که امریکایی ها ادعا کردند که شوروی او را کشته است. مرگ داگ هامرشولد برای اولین بار به بحران جانشینی در سازمان ملل منجر شد اما سرانجام شورای امنیت به تعیین جانشین موقت رای داد.

۴- اروید لیندمن، نخست وزیر وقت سوئد - ۱۹۳۶

در ۹ دسامبر ۱۹۳۶، اروید لیندمن، نخست وزیر وقت سوئد، هنگامی که هواپیمای داگلاس DC-۲ که در ان بود، درست پس از برخاستن در مه غلیظ به خانه های نزدیک فرودگاه کرویدون سقوط کرد، درگذشت. هواپیمای او در نزدیکی فرودگاه کرویدون در بریتانیا، اندکی پس از برخاستن، در مه غلیظ به خانه‌ها برخورد کرد و او جان خود را از دست داد.لیندمن از طریق مهارت سیاسیش موفق به تصویب حق رای عمومی برای شهروندان مرد با توجه به اصل "تناسب دوگانه" - در هر دو مجلس پارلمان - در ۱۹۰۹-۱۹۰۷ شد. دولت شش ساله او بر تعدادی از اصلاحات در زمینه های صنعت، مدارس و سیاست های اجتماعی نظارت داشت.در زمان او موقعیت بین المللی سوئد در توافقنامه های نوردیک و دریای بالتیک تایید شد.

۵- ولادیمیر سیکورسکی نخست‌وزیر دولت در تبعید لهستان - ۱۹۴۳

سیکورسکی در طول جنگ جهانی دوم نخست وزیر دولت در تبعید لهستان، فرمانده کل نیروهای مسلح این کشور و مدافع سرسخت آرمان لهستان در حوزه دیپلماتیک بود. او از برقراری مجدد روابط دیپلماتیک بین لهستان و اتحاد جماهیر شوروی که پس از حمله شوروی به لهستان در سپتامبر ۱۹۳۹ قطع شده بود، حمایت کرد. اما در ۴ ژوئیه ۱۹۴۳، در حالی که سیکورسکی در حال بازگشت از بازدید نیروهای لهستانی در خاورمیانه بود هواپیمایش سقوط کرد و به همراه دخترش و هفت نفر دیگر کشته شدند. تنها چهار ماه پس از مرگ سیکورسکی، در نوامبر ۱۹۴۳، در تهران، چرچیل و روزولت با استالین توافق کردند که کل لهستان در شرق خط کورزون (یک خط مرزی پیشنهادی بین جمهوری دوم لهستان و اتحاد جماهیر شوروی بود) به شوروی واگذار شود. در تهران، نه چرچیل و نه روزولت به پیشنهاد استالین مبنی بر اینکه دولت در تبعید لهستان در لندن نماینده منافع لهستان نیست، اعتراض نکردند.

۶- نرو راموس، رئیس جمهور موقت برزیل- ۱۹۵۸

او بعد از خودکشی وارگاس هجدهمین رئیس جمهور برزیل که با خودکشی به زندگیش پایان داده بود، تلاش کرد قدرت را در دست گیرد. راموس بین سالهای ۱۹۴۶ تا ۱۹۵۱ معاون رئیس جمهور بود. تا قبل از او انتخابات ریاست جمهوری ۱۹۴۵ تنها برای مقام ریاست جمهوری برگزار شد، اما به دلیل خودکشی رئیس جمهور، قانون اساسی در ۱۸ سپتامبر ۱۹۴۶ اصلاح شد و پست معاون رئیس جمهور را ایجاد کرد و مجلس مؤسسان معاون اول رئیس جمهور را به رسمیت شناختند. در ۱۶ ژوئن ۱۹۵۸، نرو راموس، رئیس جمهور موقت برزیل، در اثر سقوط هواپیما درگذشت. راموس اخرین رئیس جمهوری بود که در امپراتوری برزیل متولد شد.

۷- بارتلمی بوگاندا، رئیس جمهور جمهوری افریقای مرکزی - ۱۹۵۹

او سیاستمدار و فعال استقلال افریقای مرکزی بود. بوگاندا قبل از استقلال کشورش در دوره ای که این منطقه بخشی از افریقای استوایی فرانسه اداره می شد، زندگی می کرد. او به عنوان اولین نخست وزیر جمهوری افریقای مرکزی به عنوان فردی خودمختار حاکم بود. بارتلمی بوگاندا در ۲۹ مارس ۱۹۵۹، پس از سقوط هواپیمایش درگذشت. آن زمان به دلیل حضور یک تبعه فرانسوی در هواپیما، دبیرخانه عمومی هواپیمایی کشوری فرانسه دستور تحقیق داد و تیمی را برای بررسی محل سقوط فرستاد. گزارشی هرگز منتشر نشد، اما مدت کوتاهی پس از آن هفته نامه ای در پاریس فاش کرد که محققان اثار مواد منفجره را در لاشه هواپیما شناسایی کردند. پیروان او توانستند در ۱۳ اوت ۱۹۶۰ استقلال کامل جمهوری افریقای مرکزی را از فرانسه دریافت کنند.

۸- رئیس جمهور عبدالسلام عارف، عراق۱۹۶۶

عبدالسلام عارف، دومین رئیس جمهور عراق، نقش کلیدی در انقلاب ۱۹۵۸ عراق که سلطنت را سرنگون کرد، ایفا کرد. حکومت عبدالسلام عارف همزمان با تسلط سیاست جنگ سرد بین اردوگاه های شرق و غرب بود. او خواستار ایجاد گردهمایی کشورهای صادرکننده نفت برای مقابله با انحصارات خارجی شد و پس از تماس های مداوم با بسیاری از کشورها، موفق به تاسیس اوپک شد. عبدالسلام عارف پس از سقوط هلیکوپتر در شرایط مرموزی درگذشت. پس از مرگ او برادرش عبدالرحمان عارف جانشین او به عنوان رئیس جمهور شد.

۹- رئیس جمهور رنه بارینتوس اورتونو، بولیوی ۱۹۶۹

ژنرال بارینتوس پس از کودتای ۱۹۶۴ بولیوی که دولت ویکتور پاز استنسورو را سرنگون کرد، به قدرت رسید. بارینتوس و ارتش در طول سه سال حکومتش، مخالفان چپگرای رژیم او، از جمله یک گروه چریکی به رهبری چه گوارا در سال ۱۹۶۷ را سرکوب کردند. او از سوی افکارعمومی داخل کشور به عنوان یک دیکتاتور بی رحم دیده می شد، در حالی که خودش را به عنوان یک دموکرات معرفی می کرد. در ۲۷ اوریل ۱۹۶۹، یک هلیکوپتر هیلر OH-۲۳ نیروی هوایی بولیوی که او را حمل می کرد، به کابل های تلفن در نزدیکی شهری به نام ارک برخورد کرد و بارینتوس، دستیار او و خلبان را کشت. ترور یک احتمال در نظر گرفته شد اما هرگز ثابت نشده است.

۱۰- جمال بیجدیچ نخست وزیر یوگسلاوی - ۱۹۷۷

پس از استقلال یوگسلاوی، بیجدیچ نقش های سیاسی بسیاری از جمله معاون وزیر امور داخلی در دولت جمهوری سوسیالیستی بوسنی و هرزگوین داشت. او نقش کلیدی در تایید مسلمانان به عنوان یک کشور تشکیل دهنده یوگسلاوی ایفا کرد. در ۱۸ ژانویه ۱۹۷۷، بیجدیچ، همسرش رازیجا و شش نفر دیگر هنگامی که هواپیمای آنها در نزدیکی، بوسنی و هرزگوین سقوط کرد، کشته شدند. این هواپیما از پایگاه هوایی در بلگراد برخاسته بود و ظاهرا به دلیل شرایط بد آب و هوایی در مسیر سارایوو بود.

۱۱- احمد اولد بوسیف رهبر سیاسی موریتانی - ۱۹۷۹

او یک افسر نظامی و رهبر سیاسی موریتانی بود که در ۶ آوریل ۱۹۷۹، او در یک کودتا به همراه افسران نظامی قدرت را به دست گرفت و سرهنگ مصطفی ولد سالک را از قدرت واقعی بیرون کرد، اما تا ۳ ژوئن در موقعیت نمادین خود بدون هیچ قدرت واقعی باقی ماند، سپس دومین نخست وزیر موریتانی در دولت جدید شد و ماه بعد در یک سانحه هوایی در سواحل داکار، سنگال جان باخت.

۱۲- فرانسیسکو کارنیرو سیاستمدار پرتغالی- ۱۹۸۰

این سیاستمدار پرتغالی بود که اولین رهبر دموکرات و یکی از بنیانگذاران حزب سوسیال بود، در سال ۱۹۸۰ به مدت یازده ماه نخست وزیر پرتغال بود تا اینکه در ۴ دسامبر ۱۹۸۰ در یک سانحه هوایی در کاماراته درگذشت. نتایج یک تحقیق در سال ۲۰۰۴ نشان داد که شواهدی از بمب‌گذاری در هواپیما وجود دارد. پس از آن در تحقیقی که در سال ۱۹۹۵ صورت گرفت، شواهدی از خرابکاری بدست آمد.

۱۳- جیمی رولدوس اگویلرا، رئیس جمهور اکوادور - ۱۹۸۱

او در زمان تصدی کوتاه مدت خود که منجر به درگیری دولت های امریکای لاتین با رونالد ریگان در ایالات متحده شد، شناخته شد. در ۲۴ مه ۱۹۸۱، جیمی رولدوس اگویلرا، رئیس جمهور اکوادور به همراه وزیر دفاع و همسرش و هر دو خلبان کشته شدند. این نکته اهمیت داشت که گزارش تحقیق سانحه نشان داد هواپیمایی که توسط نیروی هوایی خریداری شده بود فاقد تجهیزات جعبه سیاه بود.

۱۴- عمر تورجوس، رئیس جمهور پاناما - ۱۹۸۱

او دیکتاتور پاناما و همچنین فرمانده گارد ملی پاناما و رهبر نظامی پاناما از سال ۱۹۶۸ تا زمان مرگش در سال ۱۹۸۱ بود. توریجوس بیشتر به خاطر مذاکره با کارتر در سال ۱۹۷۷ شناخته شده است که در نهایت به پاناما حاکمیت کامل بر کانال پاناما داد. هواپیمای او در ۳۱ ژوئیه ۱۹۸۱ در نزدیکی پاناما سقوط کرد. در سال ۱۹۸۱، خبرگزاری شوروی تاس ادعا کرد که ایالات متحده باعث مرگ تورجوس شده است.

۱۵- سامورا ماشل نخستین رئیس جمهور موزامبیک - ۱۹۸۶

او فرمانده نظامی و رهبر سیاسی موزامبیک بود. یک سوسیالیست در سنت مارکسیسم و لنینیسم و به عنوان اولین رئیس جمهور موزامبیک که از استقلال کشورش در سال ۱۹۷۵ انتخاب شده بود. سامورا ماشل به عنوان نخستین رئیس جمهور موزامبیک سال ۱۹۸۶ به دلیل سقوط هواپیمای وی در شمال شرقی آفریقای جنوبی کشته شد. در سال ۲۰۰۷، جاسینتو وولوسو، یکی از حامیان سرسخت او در خاطرات خود ثابت کرده بود که مرگ ماچل به دلیل توطئه بین سرویس های مخفی افریقای جنوبی و شوروی بود که هر دو دلایلی برای خلاص شدن از شر او داشتند.

۱۶- رشید کرمی، نخست وزیر لبنان - ۱۹۸۷

رشید کرمی هشت بار به عنوان نخست وزیر انتخاب شد و یکی از مهمترین چهره های سیاسی در لبنان قرن بیستم و به طور کلی خاورمیانه به شمار می رود. او کسی بود که مسلمانان را به گروه جمعیت اکثریت در یک کشور غالب مسیحی تبدیل کرد. او برای نمایندگی بهتر مسلمانان در دولت لبنان جنگید و از آرمان های پان عربی و فلسطینی دفاع کرد و نقش مهمی در جنگ داخلی لبنان داشت. او در ۱ ژوئن ۱۹۸۷ در حالی که با یک هلیکوپتر حامل یک بمب کنترل از راه دور تجهیز شده بود در هوا منفجر شد. یک رهبر شبه نظامی مارونی که بخشی از گروه های مسلح مسیحی در طول جنگ داخلی لبنان را تشکیل می دادند، به ترور او متهم شد.

چگونه سوانح هوایی سرنوشت سیاسی کشورها را تغییر داد؟

۱۷- محمد ضیاء الحق، پاکستان- ۱۹۸۸

محمد ضیاء الحق، رهبر نظامی اسلام گرا و رئیس جمهور پاکستان بود. میراث او در تاریخ شبه قاره هند بسیار مورد بحث و اغلب بحث برانگیز است، زیرا او تلاش های پاکستان را برای پیگیری سلاح های هسته ای تثبیت کرد و برای خنثی کردن توازن قدرت ایجاد شده توسط هند پس از جنگ استقلال بنگلادش در سال ۱۹۷۱ تلاش کرد. در جریان سقوط هواپیمای او دیگر رهبران نظامی و سفیر امریکا در پاکستان نیز کشته شدند. دولت آمریکا گروهی از افسران نیروی هوایی خود را برای کمک به پاکستانی‌ها در انجام تحقیقات پیرامون سقوط هواپیما فرستاد. گروه آمریکایی و گروه پاکستانی به نتاجی کاملاً متفاوت نسبت به یکدیگر دست یافتند. گزارش آمریکایی‌ها سقوط هواپیما را مشکل فنی در هواپیما و بی تجربگی خلبان پاکستانی در مواجهه با این مشکل اعلام کرده بود. گروه پاکستانی علت سقوط هواپیما را خرابکاری معرفی کرد. آنها شواهد قاطع برای بروز انفجار در هواپیما نیافتند ولی اعلام کردند که مواد شیمیایی که می‌توانند برای انفجار به کار برده شوند در هسته‌های میوه انبه که در ساخت طناب به کار برده شده در هواپیما وجود داشته است.

۱۸- جووینال هابیاریمانا، رواندا - ۱۹۹۴

جنگ داخلی رواندا بین سالهای ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۴ و نسل کشی رواندا، نام ژوونال هابیاریمانا را برجسته می کند. او در چندین پست امنیتی از جمله وزیر دفاع خدمت کرده است. او که پس از سرنگونی کایباندا در یک کودتا در سال ۱۹۷۳، رئیس جمهور جدید کشور شده بود به یک دیکتاتور تبدیل شد. در ۶ اوریل ۱۹۹۴، هواپیمای او در نزدیکی فرودگاه بین المللی کاگالی سرنگون شد. از انجا که هواپیما یک خدمه فرانسوی داشت، تحقیقات فرانسوی انجام شد. در سال ۲۰۰۶ به این نتیجه رسید که جانشین او مسئول قتل است و خواستار محاکمه او شدند. اما پاسخ جانشینش این بود که فرانسوی ها فقط تلاش می کردند نقش خود را در نسل کشی آنها پنهان کنند.

۱۹- لخ کاچینسکی، رئیس جمهور لهستان - ۲۰۱۰

در ۱۰ اوریل ۲۰۱۰، لخ کاچینسکیو، رئیس جمهور لهستان که برای بزرگداشت قتل عام کاتین به روسیه سفر می کرد؛ در جریان سقوط هواپیما در نزدیکی اسمولنسک در روسیه کشته شد. در ادامه یک کمیته تحقیق به ریاست ولادیمیر پوتین نخست وزیر وقت روسیه تشکیل شد. والریا نوودورسکایا، سیاستمدار روسی، بعدها ادعا کرد که دولت روسیه کاچینسکی را به قتل رسانده است.

۲۰- سباستین پینه‌را رییس جمهور شیلی - ۲۰۲۴

سباستین پینه‌را که دو دوره (از ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ ) رئیس جمهوری شیلی بود. میراث او شامل بازسازی شیلی پس از زمین‌لرزه ۲۰۱۰، نجات ۳۳ معدنچی گرفتار شده در حادثه ۲۰۱۰ معدن سن خوزه، واکنش سریع به پاندمی کووید-۱۹، و قانونی شدن ازدواج همجنس گرایان در شیلی در سال‌های ۲۰۲۱–۲۰۲۲ می‌شود. او در ۶ فوریه ۲۰۲۴، چند دقیقه پس از برخاستن، هلیکوپتر، ابتدا به دریاچه رانکو سقوط کرد. او اگرچه از سقوط هلیکوپتر جان سالم به در برد، اما ضربه ای او را بیهوش کرد و قادر به رها شدن از کمربند ایمنی خود نبود در نتیجه غرق شد.