علت چپ دست یا راست دست شدن انسان‌ها چیست؟
یکی از موضوعاتی که از همان ابتدای دوران مدرسه، ذهن افراد را به خود مشغول می‌کند، علت چپ دست یا راست دست شدن انسان‌ها است.
از چه زمانی چپ دست یا راست دست بودن افراد مشخص می‌شود و علت این ویژگی متمایز کننده چیست؟ برای فهمیدن پاسخ علم به این سوال همراه ما باشید.
یکی از موضوعاتی که از همان ابتدای دوران مدرسه، ذهن افراد را به خود مشغول می‌کند، علت چپ دست یا راست دست شدن انسان‌ها است. آمار به‌دست آمده در جوامع مختلف نشان می‌دهد که حدود ۱۰ درصد افراد کره زمین ترجیح می‌دهند فعالیت‌های نیازمند قدرت و دقت را با دست چپ خود انجام دهند. این موضوع دلیلی بر عملکرد متفاوت ذهن این افراد است که هنوز علت آن مشخص نشده است.
بر اساس پژوهش‌های انجام شده در این زمینه، دانشمندان، ژنتیک و تصادف را عاملین ایجاد این ویژگی متمایز کننده بی‌ضرر در افراد می‌دانند.
اما چه زمانی چپ دست یا راست دست بودن انسان‌ها مشخص می‌شود؟
تشخیص دست غالب فرزندان برای والدین به‌صورت تجربی رقم می‌خورد؛ خانواده‌ها معمولا در انتظار می‌نشینند تا ببیند در دوران ۲ الی ۴ سالگی، فرزندشان کارها را با چه دستی انجام می‌دهند؛ اما تحقیقات عملی زمان تعیین دست غالب افراد را همان هفته‌های اول بارداری می‌داند. بر اساس تحقیقاتی که نتایج آن در مجلات آمریکایی منتشر شده، به‌نظر می‌رسد چند ژن نادر در بدن چپ دست‌ها حدود ۳ برابر بیشتر از بدن راست دست‌ها یافت شده است.
دانشمندان معتقدند که پی بردن به سازوکار این ژن‌های نادر می‌تواند بینش جدیدی درباره مکانیسم پشت این پدیده ایجاد کند. کلاید فرانک، یکی از مدیران موسسه ماکس پلانک در کشور هلند در خصوص تحقیقات انجام شده روی افراد چپ دست بیان کرد ما می‌دانیم که دو نیم‌کره مغز در جنین انسان‌های چپ دست و راست دست، به‌طور متفاوتی شروع به رشد می‌کنند که البته مکانیسم پشت این پدیده هنوز مشخص نیست. این احتمال وجود دارد که راست دست بودن، نتیجه پیش‌فرض رشد اولیه مغز باشد که توسط ژنوم کدگذاری شده به انجام می‌رسد.
علت چپ دست یا راست دست شدن چیست؟
سوالی که در این خصوص مطرح می‌شود این است که چه چیزی در جنین افراد چپ دست وجود دارد که باعث می‌شود بدن این نوزادان، تابع رشد اولیه مغز نباشد؟ پاسخ را احتمالا باید در ابزاری یافت که سلول برای مرتب‌سازی و مسیریابی پروتئین‌ها در اختیار دارد. دانشمندان در همین رابطه توانستند به دستاوردهای مفیدی برسند که بر اساس آن چندین توالی DNA که تنظیم‌کننده ساخت رشته‌های پروتئینی به‌نام میکروتوبول در ریبوزم بودند را تفاوت اصلی میان ژنتیک افراد چپ دست و راست می‌دانند.
مدیر موسسه ماکس پلانک در این‌باره می‌گوید این نوع گونه‌های ژنتیکی عموما تأثیرات کوچکی بر ویژگی‌های انسان دارند؛ مثلا تأثیرگذاری بر فعالیت یک ژن در یک بافت معین، مانند غالب بودن توانایی ذهن برای کنترل دست چپ.
بر همین اساس در تحقیق جدید، محققان روی گونه‌های ژنتیکی تمرکز کردند که به‌جای تنظیم توالی رشته‌های پروتئینی، مستقیما روی این توالی تأثیر می‌گذارند. دانشمندان در تلاش بودند تا بفهمند این تفاوت ژنتیکی بسیار جزئی که در حدود ۱ درصد ژنتیک انسان را شامل می‌شود، سبب بروز چه تغییرات دیگری می‌شود؟
پژوهشگران با برسی ژنوم نزدیک به ۳۵۰ هزار نفر از افرادی که در پایگاه داده‌های بانک اطلاعات پزشکی بریتانیا ثبت شده بود، توانستند جهشی را در ژنوم شناسایی کنند که اگرچه به وقوع پیوستن آن نادر است، اما اتفاق افتادن آن در افراد چپ دست حدود ۲.۷ برابر بیشتر اندازه‌گیری شده است. احتمال به‌وقوع پیوستن این جهش در افراد چپ دست یک هزارم است.
دومین عامل تعیین کننده علت چپ دست یا راست دست بودن افراد، انتخاب تصادفی است. پژوهشگران بر این باورند که عنصری نظیر تصادف، در چپ دست بودن انسان‌ها دارای نقش است. کلاید فرانک در این‌باره توضیح می‌دهد که ما معتقدیم در اکثر موارد، چپ دست شدن صرفاً به‌دلیل تغییرات تصادفی در طول رشد مغز جنین روی می‌دهد؛ آن هم بدون تأثیر ژنتیکی یا محیطی خاص. به‌عنوان مثال، نوسانات تصادفی در غلظت مولکول‌های خاص در طول مراحل کلیدی شکل‌گیری مغز، سبب غالب شدن توانایی کنترل بخش چپ بدن بر سمت دیگر می‌شود.
به‌عنوان مثال میکروتوبول‌های موجود در شاخک‌های ظریف سطح سلول‌ها می‌توانند منشا حرکات نامتقارن و جریان مایعاتی باشند که به ایجاد یک محور چپ-راست در جنین کمک می‌کند. همین موضوع سبب می‌شود که احتمال متفاوت بودن دست ترجیحی، حتی در دو قلوها که ژنتیک یکسانی دارند هم وجود داشته باشد.
به‌گفته کلاید فرانک، در میان افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نیز احتمال این‌که فرد بیمار چپ دست یا دو دست دارای توانایی کنترل یکسان روی هر دو قسمت بدن باشد، دو برابر بیشتر و در افراد مبتلا به اوتیسم تا سه برابر بیشتر است.
