آیین زیبای ترکمنان در ماه رمضان

وقتی به ماه رمضان می رسیم، مردم هر خطه ای دل ها را برای ورود به مهمانی خدا و پشت سر گذاشتن لحظه هایی معنوی آماده می کنند.

لحظه هایی که با آداب و رسوم خاصی در هر گوشه از ایران سپری می شود و هنوز برخی از اقوام اجازه پیوستن این رسوم را به خاطرات نداده اند.

منطقه مرزی جرگلان خراسان شمالی یکی از این نقاطی است که گذر زمان توان کمرنگ کردن آداب و رسوم آن را نداشته و با سفر به این منطقه به راحتی می توان آثار پیوند دیرینه اعیاد و مناسبت‌های اسلامی همانند ماه مبارک رمضان را با سنت‌ها، فرهنگ‌ها و آداب و رسوم مختلف مردم را دید و آن را احساس کرد.

گرچه زندگی ماشینی همواره تاثیرپذیری خود را بر روی سنت ها و آداب و رسوم در مناطق شهری خراسان شمالی داشته اما همچنان سنت‌های گذشته در آیین ها و برنامه‌های ویژه مبارک رمضان در بین خانواده های ترکمن جرگلانی دیده می شود.

آداب و رسوم ویژه ماه رمضان در این منطقه با آنچه که گذشتگان تعریف می کردند، فرقی نکرده است به گونه ای که «نماز تراویح»، «آی گورمک» و افطاری دادن با نان های سنتی زینت بخش ماه مهمانی خدا در منطقه ترکمن نشین جرگلان است.

هنوز اهالی ترکمن جرگلان حداقل یک هفته قبل از حلول ماه مبارک رمضان، مقدمات ورود به این ماه پر فیض را فراهم می‌کنند؛ زنان و مردان بیشتر از روزهای معمول به نظافت خانه می‌پردازند.

«آی گورمک» یا رویت هلال ماه

رویت هلال ماه (آی گورمک) در بین ترکمن‌ها با شور و هیجان خاصی انجام می‌شود زیرا که آنها بر این باورند که هر فردی زودتر هلال ماه را ببیند ثواب بیشتری می‌برد.

آنها در مناطق روستایی برای دیدن هلال ماه به بلندی‌ها مانند تپه‌ها و پشت بام‌ها می روند تا خبر خوش فرارسیدن ماه رمضان را به دیگران نیز بدهند.

ترکمن ها این منطقه بر این باور هستند که دیدن هلال ماه رمضان سبب بینایی بهتر چشم می شود.

«آغز آچ ماق» یا افطاری

در زبان ترکمنی به افطار «آغز آچ ماق» می گویند، این اهالی در ماه رمضان معمولا نمازهای پنجگانه روزانه را در مسجد می خوانند و از این رو هنگام غروب آفتاب روزه داران منتظر هستند تا صدای اذان را بشنوند تا نمازشان را به جماعت ادا کنند و سپس افطار کنند.

هر ساله در بین اهل سنت رسم بر این است که هر روز هر یک از اهالی، نان محلی قتلمه، بیشمه و آش درست می‌کنند و آن را به مسجد محله خود می‌فرستند تا نمازگزاران پس از اقامه نماز روزه خود را با آن افطار کنند.

نمازگزاران نیز بعد از افطار برای از دست رفتگان و برآورده شدن آرزو های کسانی که این افطار را تدارک دیده اند با خواندن سوره ای از قرآن حمد و سپاس خداوند متعال را می گویند.

تاراویح نامازی یا نماز تروایح

یکی از شاخص ترین آیین های اهل سنت منطقه جرگلان در ماه رمضان برپایی نماز تروایح است که بیشتر در مساجد با جماعت اقامه می شود.

نماز تراویح ۲۰ رکعتی است که در قالب ۱۰ ‬نماز دو رکعتی پس از اقامه نماز عشاء به جماعت خوانده می شود و در فاصله چهار رکعت دعای مخصوص آن قرائت می‌شود به این شکل که امام جماعت پس از خواندن حمد در هر رکعت، یک ‬سوره از سوره های کوتاه قرآن مجید را می خواند.

در این میان در برخی از مساجد نیز همراه با نماز تراویح، ختم قرآن نیز برپا می‌شود به این ترتیب که در طول یک هفته، نمازگزاران در قالب همان نماز تراویح، قرآن نیز ختم می کنند.

پرداخت فطریه

پرداخت فطریه از دیگر آیین های مذهبی این منطقه است که معمولا در چند روز آخر ماه رمضان و تا قبل از نماز عید انجام می‌شود.

بنا به اعتقاد اهل سنت این منطقه، پرداخت فطریه با آغاز ماه مبارک رمضان جایز است و وقت واجب برای پرداخت آن تا قبل از ادای نماز عید فطر است.

علمای ترکمن برای هر عضوی از خانواده مبلغی را تعیین می‌کنند و خانواده‌ها آن مبلغ را به مساکین و افراد نیازمند می‌رسانند.

عید نامازی یا نماز عید فطر

ترکمن‌ها در چند روز آخر ماه مبارک رمضان با انجام خانه تکانی و خرید لباس نو به استقبال عید فطر می‌روند و در روز عید فطر، مردم صبح زود از خواب بیدار می شوند، لباس های جدید و پاک می پوشند و به مسجد می روند و در آن جا همه به امامت امام مسجد نماز عید می خوانند.

پس از اقامه نماز نیز اهالی به دید و بازدید اقوام، خویشاوندان و دوستان رفته و عید را تبریک می‌گویند و هر یک از خانواده‌های ترکمن سفره‌ای رنگین پهن می‌کنند تا از مهمانان خود پذیرایی کنند و در پایان نیز برای اموات فاتحه و دعا می خوانند.

استان خراسان شمالی یک میلیون نفر جمعیت دارد که بیش از ۱۰ درصد از این جمعیت را اهل سنت و قوم ترکمن تشکیل می دهند که در شهرستان های راز و جرگلان، بجنورد و مانه و سملقان سکونت دارند.

شهرستان رازوجرگلان با 62 هزار نفر جمعیت هم مرز با کشور ترکمنستان بوده و دارای سه بخش مرکزی، جرگلان و غلامان است.