ارزیابی سامانه‌های شفافیت سازمان‌های دولتی و عمومی با تکیه بر نارسایی‌ها و ابهامات
برای حمایت و ایجاد هم‌افزایی در جهت تحقق هرچه سریع‌تر و بهتر شفافیت اطلاعات در موسسات عمومی و دولتی که عهده‌دار ارائه خدمات به مردم و حاکمیت می‌باشند نظیر دستگاه‌ها و سازمان‌های وابسته به قوای سه گانه، تعدادی از ابهامات و نارسایی‌های مشاهده شده در سامانه‌های اطلاعاتی آنها مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است.
به گزارش ایلنا از سیتنا، مهدی کرمی عضو هیات مدیره‌ی موسسه مردم‌نهاد توسعه فراگیر شفافیت در یادداشت ارسالی برای سیتنا تحت عنوان «ارزیابی سامانه‌های شفافیت سازمان‌های دولتی و عمومی» نوشت: آنچه مسلّم است در عصر اطلاعات و ارتباطات، داده‌ها نقش اصلی را در حکمرانی خوب داشته و دیگر هیچ حکومتی نمی‌تواند بدون اتکاء به داده‌ها و اطلاعات حجیمی که در هر لحظه در حال تولید و انتشار است، به اهداف استراتژیک و حتی عملیاتی خود دست یابد و مسئولیت اصلی خود را در قبال یک سرزمین و شهروندان آن ایفا کند. همانطور که می‌دانیم برخلاف گذشته دیگر حکومت‌ها به تنهایی و بدون مشارکت مردم - یعنی صاحبان اصلی منابع و منافع کشور - توانایی تولید و ارائه خدمات را ندارند و می‌بایست نقش آنها از جایگاه عملیاتی به جایگاه نظارت و سیاستگذاری ارتقاء یابد. لیکن تا زمانی که مردم به صورت حداکثری به همان داده و اطلاعات نزد حاکمیت دسترسی نداشته باشند – البته ضمن رعایت ضوابط مرتبط از جمله حفظ حریم خصوصی اشخاص و اسرار حاکمیتی و یا امنیتی کشور که می‌بایست طبق قانون حدود و ثغور آنها نیز مشخص شود - قطعاً نمی‌توانند نقش و مشارکت اثربخشی داشته باشند. این دسترسی حداکثری به اطلاعات که می‌بایست به صورت انتشار داده درست، با‌کیفیت و به موقع از طرف حاکمیت باشد - نه براساس درخواست مردم - را می‌توان تعریفی نزدیک به شفافیت اطلاعات قلمداد کرد.
با توجه به شرایط ویژه کشور در تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی و ... به نظر می‌رسد دستگاه‌ها و نهادهای کشور می‌بایست قبل از قرار گرفتن در شرایط بحرانی و تنگنای برون‌رفت از آن، اقدامی اساسی در خصوص تحقق شفافیت اطلاعات داشته باشند.
در این مقاله برای حمایت و ایجاد هم‌افزایی در جهت تحقق هرچه سریع‌تر و بهتر شفافیت اطلاعات در موسسات عمومی و دولتی که عهده دار ارائه خدمات به مردم و حاکمیت می‌باشند نظیر دستگاه ها و سازمان های وابسته به قوای سه گانه، تعدادی از ابهامات و نارسایی‌های مشاهده شده در سامانه های اطلاعاتی آنها مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است.
نارسایی‌ها:
1. به طور کلی سامانه‌ها برای جمع‌آوری اطلاعات و مدیریت فرآیندهای خود سازمان‌ها است؛ در واقع گردش کار‌های داخلی الکترونیکی شده‌است ولی برای شفافیت اقدامی صورت نگرفته‌است و نقشه راه شفافیت وجود ندارد.
2. پس از شفافیت و انتشار عمومی اطلاعات در هر سازمان، بازخورد‌های ارزشمندی در راستای بهبود فرآیندها و خدمات محقق می‌شود؛ در نتیجه باید در هر سامانه مکانیزمی برای ارزیابی بازخورد مردم لحاظ شود تا بتوان سطح و نوع خدمات آن را بهبود بخشید، که در اکثر سامانه‌ها پیاده‌سازی نشده‌است.
3. بعضی سامانه‌ها بیشتر برای استفاده داخلی کاربران خود مجموعه مناسب است و با توجه به تخصصی بودن محتوای برخی مطالب پیشنهاد می‌شود پیشخوان‌های تخصصی برای راهنمایی شهروندان در نظر گرفته شود.
4. با فرض مشخص بودن داده‌های قابل انتشار و منتشر شدن آنها، داده‌ها بایستی قابلیت خوانش توسط ماشین را دارا باشند و ساختار و شمای صحیح و قابل پردازشی داشته‌باشند. لازم به ذکر است انتشار فایل‌ها با فرمت PDF نمی‌تواند بیانگر شفافیت اطلاعات باشد. در واقع اصول و قواعد تولید داده باید در سامانه‌ها رعایت شود؛ به طور مثال داده‌های تجمیع‌شده و داده‌های صرفاً آماری قابل قبول نیستند و در برخی از اقلام اطلاعاتی می‌بایست به جای متن، از کدینگ استفاده شود.
5. انتشار حداکثری داده می‌بایست همراه با رعایت حریم خصوصی، اسرار حاکمیتی و اسرار شغلی صورت گیرد، لیکن اگر خود این محدودیت‌ها به صورت کامل تبیین و شفاف نشود خودداری از انتشار هر داده‌ای به دلیل حفظ محرمانگی نه تنها مفید نخواهد بود بلکه حساسیت عموم به نهادها و مؤسسات را نیز افزایش خواهد داد.
همواره یکی از دغدغه‌‌های بسیاری از موسسات دولتی و عمومی در اجرای شفافیت اطلاعات و دریافت داده از مجموعه های ذیربط در سطح فرآیندهای داخلی و فرآیندهای یکپارچه بین سازمانی، محدودیت‌های اعلام شده در ارائه داده نظیر محرمانگی اطلاعات است. پیشنهاد می‌شود حتی خود این محدودیت‌ها که برخی جنبه قانونی و برخی صرفاً ناشی از تعارض منافع می‌باشد نیز به صورت شفاف در سامانه‌ها اطلاع رسانی شود. این اقدام باعث می‌شود هم مطالبه‌گری مردم در مسیر درست قرار‌گیرد و هم مانعی برای رانت خواری افراد عهده دار یا مجری فرآیندها باشد که متاسفانه از همین ابهامات به نفع خود بهره می‌برند.
ابهامات:
1. هر سامانه‌ای برای جمع‌آوری داده، فرآیندهای خاص خود را دارد. فرآیندهای هر سامانه باید شفاف باشند. آیا این فرآیندها برای اینکه اطلاعات غیر لازم جمع‌آوری نشود و اطلاعات لازم نادیده گرفته نشود، جامعیت و مانعیت لازم و کافی را دارند؟ به عنوان مثال بر اساس مأموریت سازمان چه داده‌هایی باید جمع‌آوری شود؟
1. مکانیزم صحت سنجی داده‌ها و اعتبارِ اطلاعات جمع‌آوری‌شده مشخص نیست. چگونه می‌توان میزان صحت داده را پس از انتشار متوجه شد؟
اگر داده نادرست باشد، نتیجه‌گیری و تصمیم‌گیری مبتنی بر آن ممکن است انحراف از واقعیت ایجاد کند و نتوان بر اساس آن سیاستگذاری درستی انجام داد. برای صحت‌سنجی و درستی‌آزمایی داده‌ها، روش‌های گوناگونی وجود دارد. به عنوان مثال می‌توان از API برای انتقال داده و به‌روزرسانی آن به صورت سیستماتیک استفاده کرد.
2. در این سامانه ها مکانیزم رویداد نگاری و ثبت سوابق اطلاعات چگونه است؟ آیا سوابق صرفاً در اختیار سازمان است یا در جایی برای بررسی و نظارت ارائه می‌شود؟
3. آیا در موسسات مذکور تحلیل داده و داده‌کاوی روی داده‌ها صورت می‌گیرد؟
4. آیا در موسسات مذکور تاکنون به اثر دستاوردهای شفافیت بر چالش‌های اقتصادی و سیاسی و اجتماعی کشور پرداخته شده است؟ بدون شک سیاست‌گذاری‌های برخی این موسسات جریان‌ساز است و به نوعی زندگی مردم با تصمیماتشان گره‌خورده‌است. پیشنهاد می‌شود دستاوردهای حاصل از حرکت هر سازمان در جهت شفافیت اطلاعات نیز شفاف شود.
