کلیدواژه‌های تربیت کودک در سیره باقرالعلوم (ع)
در تفکر شیعه، امام (ع) رهبر و هدایتگری الهی است که انسان را به سوی خوشبختی در دو سرا راهنمایی می‌کند.
به گزارش ایلنا، سیره امام (ع) دستورالعملی است که هر مؤمنی می‌تواند با تمسک به آن، راه دشوار زندگی را طی کند و بر سختی‌ها و خطرات آن غالب شود. یکی از مسائلی که برای هر خانواده، امری خطیر و اساسی محسوب می‌شود، فرزندآوری و تربیت فرزندان برای ساخت جامعه‌ای پویا و پیشرو است. امروزه بسیاری از خانواده‌ها، با موضوع تربیت فرزند و چگونه برخوردکردن با او، آن هم در این دنیای بلبشو که در آن مرزی برای جابه‌جایی اطلاعات وجود ندارد، دست به گریبان هستند و به دنبال دستورالعملی برای عبور از این شرایط بحرانی می‌گردند؛ غافل از این‌که ۱۳ قرن قبل، امامان (ع)، با سیره و سخن خود، راهکار‌هایی بنیادین برای عبور خانواده‌ها از این پیچ تند و خطرناک ارائه کرده‌اند که دانستن آن‌ها، در این گیر و دار، هم مغتنم است و هم مؤثر. امروز، به مناسبت ولادت باسعادت حضرت امام محمدباقر (ع)، قصد داریم تا گوشه‌ای از دستورالعمل الهی آن امام همام را در حوزه تربیت فرزندان و چگونه برخوردکردن با آن‌ها، با هم مرور کنیم.
تکریم فرزند و راهکار‌های آن
در سیره اهل‌بیت (ع) و از جمله امام باقر (ع)، فرایند تربیت از والدین آغاز می‌شود. آن حضرت در حدیثی می‌فرماید: «یُحفَظُ الْاطفالُ بِصَلاحِ آبائِهِم» (بحارالانوار، ج ۶۸، ص ۲۳۶) کودکان در سایه صلاحیت و شایستگی پدرانشان از انحرافات مصون می‌مانند. در واقع پدر یا مادری که خود از تربیت مناسب برخوردار نباشد و در مسیر اصلاح شخصیتش نیز، گامی برندارد، نمی‌تواند در تربیت فرزندان مؤثر عمل کند. از این موضوع که بگذریم، مسئله تکریم فرزند برای تربیت صحیح او نیز، در سیره باقرالعلوم (ع) جایگاهی ویژه دارد؛ آن حضرت درباره تکریم فرزندان، مسائل مختلفی را بیان فرموده‌است؛ از آن‌جمله می‌توان به گذاشتن نام نیکو برای او، اشاره کرد. امام باقر (ع) می‌فرماید: «سَمّوهُم بِاَحْسَنِ اَسمائِهِم» (کشف الغمة، ج ۲، ص ۳۶۳) کودکان را با نیکوترین نام آن‌ها صدا بزنید. بخش دیگری از این تکریم، مربوط به روابط والدین با فرزندان است که حساسیتی ویژه دارد؛ گفت‌وگوی صمیمانه با آن‌ها و حفظ احترام در این فرایند، توصیه‌ای است که پیشوای پنجم (ع) به والدین می‌کند؛ «قولوا ... أحسَنَ ما تُحِبّونَ اَنْ یُقالَ لَکُم» (امالی صدوق، ص ۳۲۶)، با آن‌ها به زیباترین شکل‌ممکن که دوست دارید با شما سخن بگویند، سخن بگویید. این آموزه تربیتی در سیره و کلام امام باقر (ع) همان دستور تربیتی رسول‌خدا (ص) است که همواره، پیش‌قدم‌شدن در سلام‌کردن به کودکان را به عنوان رفتاری متعالی، به مسلمانان سفارش می‌فرمود. (الخصال، ج ۱، ص ۲۷۱)
اندازه نگه داشتن در محبت
یکی از راه‌های تکریم فرزندان که نقشی اساسی در تربیت صحیح آن‌ها دارد، محبت‌کردن است. ابراز محبت و تکمیل نیاز عاطفی فرزندان توسط پدر و مادر، می‌تواند مانع از بروز بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی شود. در سیره امام باقر (ع)، محبت به فرزند هم به صورت شخصی و هم در مقابل دیگران مورد توجه قرار گرفته‌است. محمد بن مسلم نقل می‌کند که یک‌بار در محضر امام (ع) حاضر بود که فرزند خردسال ایشان، امام صادق (ع) وارد شد؛ امام باقر (ع) در حضور یارانش، آن حضرت را در آغوش کشید و به سینه چسباند تا به این شکل، محبتش را به فرزند نشان دهد، آن‌گاه این حرکت توام با محبت را، با گفت‌وگویی سراسر مهر و عطوفت درآمیخت و شیوه صحیح برخورد با فرزند در مقابل جمع را به یارانش آموزش داد. (کفایةالاثر، ص ۲۵۳) با این حال، امام باقر (ع) در شیوه ابراز محبت، چنان‌که برخی والدین گرفتار آن هستند، جانب اعتدال را رها نمی‌کرد. برخی از پدر و مادرها، عادت دارند که ابراز محبت و عطوفت را چنان به اوج برسانند که کودک، به اصطلاح «لوس» و از کنترل خارج شود؛ فرزندی که با این رویکرد پرورش می‌یابد، بی‌تردید فردی با تربیت صحیح و محبوب اطرافیانش نخواهد بود. امام باقر (ع) در این‌باره می‌فرمایند: «شَرُّ الْاباءِ مَنْ دَعاهُ البِرُّ اِلَی الْاِفراطِ» (تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۳۲۰) بدترین پدران، آن‌هایی هستند که در نیکی و محبت به فرزندانشان زیاده‌روی می‌کنند.
گام به گام در مسیر خدا
آشنا کردن فرزندان با مفاهیم دینی و آموزش دادن واجبات و محرمات به آن‌ها، از وظایف مهم هر پدر و مادری است. با این حال، شیوه‌های آموزشی برخی از ما، به جای جاذبه، دافعه دارد! امام باقر (ع)، در سیره و کلام گهربارش، شیوه‌نامه‌ای دقیق برای این مسئله ارائه فرموده؛ شیوه‌نامه‌ای که کاملاً منطبق با توانایی، نیاز و فهم کودکان است. آن حضرت، برخلاف برخی از ما، به دنبال آموزش گام به گام معارف الهی بود و می‌کوشید عبادت فرزندانش، با شناخت پروردگار و علاقه پیدا کردن به ذات مقدس او همراه باشد تا در جان آن‌ها پایدار بماند. باقرالعلوم (ع) به یکی از فرزندانش می‌فرماید: «یا بُنَی إذا انْعَمَ ا... عَلَیک بِنِعْمَةٍ فَقُلْ الْحَمْدُ للَّه وَإذا حَزَنَک امْرٌ فَقُلْ لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ الَّا بِاللَّه وَإذا ابْطَأَ عَنْک الرِّزْقُ فَقُلْ اسْتَغْفِرُا...» (کشف‌الغمة، ج ۲، ص ۳۶۳) فرزندم، هرگاه خداوند به تو نعمتی ارزانی داشت، بگو «الحمدلله» (سپاس مخصوص خداست) و هرگاه امری تو را غمگین کرد، بگو «لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ الَّا بِاللَّه» (هیچ قدرتی فراتر از قدرت کردگار نیست) و زمانی که احساس کردی روزی تو به کُندی و سختی می‌رسد، بگو «اسْتَغْفِرُا...».
حدیثی اخلاقی از امام محمدباقر (ع)
شناخت متواضع، با ۳ نشانه
حجت الاسلام محمدرضا جواهری - امام محمد باقر علیه‌السلام، در تعریف تواضع فرموده‌اند: «التَّواضُعُ الرِّضا بالمَجلس دُونَ شَرَفِهِ، و أن تُسَلِّمَ علی مَن لَقِیتَ، و أن تَترُکَ المِراءَ و إن کُنتَ مُحِقّا» (بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۱۷۶)؛ تواضع آن است که به نشستن در جایی پایین‌تر از موقعیت خود راضی باشی و به هرکسی برمی‌خوری سلام کنی و جدال را، هر چند حق با تو باشد، کنار بگذاری. در این حدیث اخلاقی، ترک سه کار زشت تواضع نامیده شده‌است؛ اولاً متواضع، هیچ‌وقت اجازه نمی‌دهد دیگری از جایی که نشسته است، بلند شود یا او را بلند کنند تا وی بنشیند. ثانیاً، متواضع در سلام‌کردن سبقت می‌گیرد و منتظر سلام دیگران نیست. ثالثاً، متواضع در گفتگو با دیگران، تنها به سخن خود اکتفا می‌کند و به دیگران حمله نمی‌کند و به اصطلاح، اهل مجادله نیست.
منبع: خراسان
