آسیب‌شناسی چالش‌های مجلس؛
پای لنگان بعد نظارتی پارلمان
دولت باید مقتدرانه در برابر خواسته‌هایی که در چارچوب برنامه‌ها و چشم انداز نظام نیست، مقاومت کند و عملش براساس برنامه باشد.
مجلس شورای اسلامی همانند بسیاری از نهادهای دیگر، ایرادات و اشکالاتی دارد. ایراداتی که عمدتا از گذشته وجود داشته اما با افزایش دانش و براساس موضوعات روز این ایرادات یک به یک برطرف شده‌اند اما ساختار مجلس همچنان با برخی مشکلات و چالش‌ها مواجه است که لزوم آسیب‌شناسی جدی در این باره را می‌طلبد تا مجالس بعدی از این آسیب‌ها رنج نبرند.
به گزارش ایلنا، بر همین اساس برخی کار‌شناسان و منتقدان عملکرد مجلس شورای اسلامی، ضعف بنیه کار‌شناسی در مجلس را به ساختار غیر حزبی انتخابات مجلس و وجود بعضی ابهام‌ها و ضعف‌ها در آیین نامه داخلی مجلس ارتباط می‌دهند.
از جمله چالش‌های مهم ساختاری در مجلس را غالب بودن مطالبات منطقه‌ای و محلی بر دیدگاه‌های ملی، پیشی گرفتن طرح‌ها بر لوایح، تصویب قوانین جزئی به همراه تعدد قوانین، فقدان استفاده لازم از بدنه کار‌شناسی خارج از مجلس در تدوین طرح‌ها، نا هماهنگی‌ها و نبود همکاری‌های مناسب بین مجلس و دولت در تدوین طرح‌ها و… عنوان می‌کنند.
چارچوب معین
یکی از مهم‌ترین چالش‌های ساختاری مجلس که در مباحثآسیب‌شناسی مجلس شورای اسلامی بر آن تاکید می‌شود وجود مشکل در نحوه قانون گذاری و از سوی دیگر نظارت بر اجرای قوانین است. هر چند در این باره تیغ انتقاد بیشتر گردن ناکارآمدی مجلس در عرصه نظارت را می‌برد و بحثتدوین قوانین آنچنان که باید، مدنظر قرار نمی‌گیرد.
سید شریف حسینی، عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی که چندین دوره است به صورت مستمر در مجلس حضور دارد، در گفت‌و گو با خبرنگار «ایلنا»، موضوع نظارت بر قوانین را بیشتر دچار چالش می‌داند.
حسینی نیز با بیان اینکه مجلس شورای اسلامی به عنوان قوه مقننه از منتخبین مردم تشکیل می‌شود که ساختارش بر دو وظیفه مشخص قانونگذاری و نظارت بر قانون بنا شده است، می‌گوید: در بخش قانونگذاری با توجه به شرایطی که در مجلس هست، خللی وجود ندارد؛ زیرا لوایحی که دولت ارائه می‌کند، به موقع مورد بررسی قرار می‌گیرند و طرح‌هایی که توسط نمایندگان و شورای عالی استان‌ها ارسال می‌شود نیز روال جاری خود را دنبال می‌کنند. از سوی دیگر، درباره برنامه‌ریزی‌های سازمانی اصول کار مشخص و دارای چارچوب معینی است که در شرایط فعلی و گذشته، کار‌ها همچنان به خوبی دنبال می‌شود.
وی معتقد است که موضوع مهمی که در ساختار مجلس وجود دارد، کم‌رنگ به نظر می‌رسد و نیاز به اصلاح ساختاری دارد بحثنظارت بر اجرا و اعمال قوانینی است که در مجلس به تصویب می‌رسند.
تا چند سال گذشته با توجه به شرایط انتخاب معاون نظارت که توسط نواب رئیس بود و براساس مشغله‌های کاری که رئیس داشت، این بخش کم رنگ بود اما در دوره نهم مجلس شورای اسلامی با اعمال نظر ریاست مجلس که انتخاب معاونان را خارج از نواب انجام دادند، این مشکل مرتفع شد. در واقع، در این دوره معاون قوانین و نظارت به صورت جداگانه انتخاب شدند و خوشبختانه امور بهتر پیش می‌رود.
حسینی با اشاره به اینکه بحثنظارت در مجلس نیازمند ساختاری اساسی است که خود معاون نظارت نیز بر این موضوع اذعان دارد، می‌افزاید: بحثنظارت باید ساختار اساسی داشته باشد و همانند قانونگذاری جایگاه خود را در کشور به دست بیاورد.
هر چند در حال حاضر کارهای خوبی در حال انجام است به خصوص اینکه از اساتید دانشگاه دعوت شده که تحقیقاتی انجام دهند تا با مطالعه سایر کشور‌ها، بخش نظارتی مجلس بتواند جایگاه خود را پیدا کند؛ اما این موضوع زمان‌بر است.
ضعف در کار‌شناسی
یکی از ضعف‌های مجلس در بحث‌های کار‌شناسی و تخصصی است. این ضعف را عمدتا به سطح سواد در مجلس(عدم ارتباط یا ارتباط اندک میان رشته‌های تحصیلی نمایندگان با حوزه کاری مجلس و مسائلی که به طور عمده در مجلی با آن سروکار دارد) می‌دانند و همین موضوع را علت برخی اظهارنظرهای شخصی و غیرکار‌شناسی عنوان می‌کنند.
عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی نیز اذعان دارد که بنیه کار‌شناسی در مجلس قوی نیست و نیاز به تقویت دارد. سید شریف حسینی این موضوع را به شرایط انتخاب شوندگان در مجلس مرتبط می‌داند و می‌گوید: «شرایط انتخاب شوندگان عام است و در آن بر اینکه تحصیلات نمایندگان باید در چه رشته‌ای باشد، اشاره‌ای نشده است، به همین دلیل دیده می‌شود برخی نمایندگان مثلا در بحثانرژی تخصصی ندارد.
بررسی غیرتخصصی
یکی از ضعف‌های جدی نمایندگان در مباحثکار‌شناسی، بحثتدوین قانون بودجه است؛ این مبحثبه سبب اهمیت بسیار بالای آن، نیازمند تخصص است. از آنجایی که مهم‌ترین و موثر‌ترین اثر فعالیت‌های نمایندگان در جامعه، لایحه بودجه است؛ بنابراین تسلط نمایندگان بر سازوکار و ساختار این لایحه بسیار ضروری است. اما به دلیل نبود دانش تخصصی در این زمینه، در بسیاری از موارد لایحه بودجه بدون آنکه تغییرات قانونمند و چشمگیری داشته باشد، با تغییراتی جزئی تصویب می‌شود.
حسینی با بیان اینکه بحثتخصص نمایندگان برای ارائه لایحه بودجه نیز یکی از موضوعاتی است که همواره مدنظر بوده، می‌گوید: برای این موضوع برای اینکه کار‌ها دچار چالش نشود و نمایندگان بتوانند از این وضعیتی که هست خارج شوند، برای هر کدام از نمایندگان مشخص شده که چند مشاور داشته باشد.
در واقع نمایندگان باید در زمینه‌هایی از مشاور بهره بگیرند که نقاط ضعفشان هست. بنابراین، نمایندگان با کمک مشاورانی که از اصحاب دانشگاهی هستند، می‌توانند نیاز‌هایشان را برطرف کنند تا مبانی کاملتری را در شرایط امروز ایجاد کنند.
وی با اشاره به اینکه در هر صورت ما شرایط را ایجاد کردیم که نمایندگان بتوانند از تخصص و دانش دیگران بهره ببرند تا کار‌ها تخصصی دنبال شود، تاکید می‌کند: هر چند در بحثبودجه، کمیسیون تلفیق نیز هست که کار را به صورت کار‌شناسی و تخصصی دنبال می‌کند و این ساختار به منظور پیشبرد بهتر بحثبودجه در مجلس تعبیه شده است.
انتخابات مجلس
یکی دیگر از انتقاداتی که تاکنون بار‌ها در خصوص عملکرد مجلس شورای اسلامی بر آن تاکید شده پیگیری بیش از اندازه طالبات منطقه‌ای است به طوری که در بخری موارد منافع ملی فدای منافع منطقه‌ای می‌شود. این در حالی است که وظایف اصلی نمایندگان براساس قانون اساسی نظارت بر کلیه امور کشور و قانونگذاری است که هر دو معطوف به مسائل کلان کشور است. بنابراین تک تک نمایندگان، نمایندگان کل کشور هستند. به همین دلیل پیگیری مسائل کلان کشور باید اولویت نمایندگان باشد نه اینکه منافع منطقه‌ای اولویت نمایندگان در رای دادن به لوایح و طرح‌ها و شرکت در جلسات مجلس باشد.
عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی توجه نمایندگان به مناطق مورد نظر خود را نشات گرفته از نگاه و خواسته‌های مردم منطقه عنوان می‌کند و می‌گوید: خواسته‌های مردم در مناطق، نماینده را به سمت و سوی پیگیری یک سری مباحثسوق می‌دهد. در هر صورت نگاه منطقه‌ای جزو خواست مردم است و نمایندگان در یک بعد از کارهای خود باید آن را دنبال کنند اما نگاه منطقه‌ای نباید به ضرر منطقه‌ای دیگر باشد به صورتی که یک منطقه آباد شود اما منطقه‌ای دیگر از بین برود.
سیدشریف حسینی برای حل این مشکل از طرح استانی انتخابات مجلس خبر داد و گفت: این موضوع در دستور کار مجلس قرار دارد و با ۱۷۵ امضا تقدیم هیات رئیسه مجلس شده است. این طرح نوع نگاه نمایندگان به مباحثرا از حالت منطقه‌ای خارج می‌کند و نگاه آن‌ها به موضوعات را کلان‌تر می‌کند.
از سوی دیگر، در صورت قانونی شدن این طرح، نخبگان یک منطقه با توجه به رای کل استان، به مجلس وارد می‌شوند؛ ضمن اینکه در این طرح حفظ سهمیه هر شهرستان نیز محفوظ است. در هر صورت نگاه منطقه‌ای باید کم رنگ‌تر شود نه اینکه اصلا به منطقه خود نگاهی نداشته باشند اما باید میان نگاه ملی و منطقه‌ای، نگاه ملی ارجحیت داشته باشد.
وی درباره لابی‌های صورت گرفته در مجلس برای پیشبرد منافع منطقه‌ای نیز گفت: دولت باید مقتدرانه در برابر خواسته‌هایی که در چارچوب برنامه‌ها و چشم انداز نظام نیست، مقاومت کند و عملش براساس برنامه باشد.
عمل به برنامه چشم انداز کشور، برنامه پنج ساله، سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری و… براساس این موارد دولت باید در مقابله لابی یا هجوم یک سری بایستد تا توسعه متوازن در سطح کشور صورت بگیرد.
