بازخوانی جرقه‌های اعتراضات دانشجویی
رویش خوشه‌های خشم در آذر ۳۲
درباره وابستگی سه دانشجوی کشته شده به گروه‌های مبارز هم بسیار گفته و نوشته شده است. از طرفی توده‌ای‌ها این سه نفر را منتسب به خود می‌دانند و از سوی دیگر جبهه ملی و فداییان اسلام هم معتقدند این سه دانشجو به آن‌ها وابسته بوده‌اند، اما سندی درباره این ادعا‌ها در دست نیست.
۲۴ آبان و با اعلام سفر نیکسون به ایران، زمینه به وقوع پیوستن یکی از مهم‌ترین اتفاقات تاریخ معاصر ایران فراهم می‌شود. معاون آیزنهاور، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده آمریکا قرار بود برای بررسی نتایج کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به کشورمان بیاید.
به گزارش ایلنا، انتشار این خبر بارقه‌های خشم را در خرمن افکار عمومی که پس از کودتای سیاه و اعلام حکومت نظامی، پهلوی دوم را فردی دست‌نشانده و بی‌اراده می‌دانستند، شعله‌ور کرد.
ژنرال آیزنهاور، رئیس‌جمهور آمریکا هم طی نطقی در کنگره ایالات متحده، از کودتای ۲۸ مرداد به پیروزی سیاسی امیدبخشی که نصیب قوای طرفدار تثبیت اوضاع و قوای آزادی شده است، یاد کرد. این اظهار نظر هم اذهان عمومی ایرانیان را بیش از پیش علیه سیاست‌های کاخ سفید تحریک کرد.
۱۴ آذر همان سال و ۲ روز پیش از اتفاقات دانشگاه تهران، ارتشبد اردشیر زاهدی(وزیر امور خارجه وقت) هم رسماً از سرگیری روابط ایران و انگلستان را اعلام کرد. به این ترتیب دنیس رایت، کاردار سفارت انگلستان هم مانند نیکسون، مسافر تهران شد.
این موضوع با واکنش مردم و برپایی تظاهراتی در تهران روبرو شد. در این اعتراضات که به پانزدهم آذر هم ادامه داشت، چند نفر در بازار پایتخت دستگیر شدند.
بامداد خونین
جرقه اعتراضات دانشگاه تهران در دانشکده‌های حقوق، علوم پزشکی و داروسازی زده شد. بامداد ۱۶ آذر دانشگاه تهران در محاصره نظامیان قرار گرفت. علی‌اکبر سیاسی(رئیس وقت دانشگاه تهران) سعی می‌کند ابتکار عمل را به دست بگیرد و پیش از وقوع حادثه‌ای، اوضاع را ختم به خیر کند. به دستور سیاسی دانشگاه نیمه تعطیل می‌شود اما این تازه آغاز ماجراست.
نظامیان که کنترل ورودی‌های دانشگاه را در دست گرفته‌اند، چند دانشجو را بازداشت می‌کنند. برخی سربازان هم برای بازداشت دو دانشجوی معترض، خود را به دانشکده فنی و کلاس مهندس شمس، استاد نقشه‌کشی این دانشکده می‌رسانند. این اقدام واکنش دیگر دانشجویان کلاس را در پی دارد تا دانشکده فنی متشنج شود و در محاصره کامل نظامیان قرار گیرد.
اوضاع هر لحظه وخیم‌تر می‌شود و با تعطیلی دانشکده فنی، درگیری دانشجویان و سربازان گارد به اوج خود می‌رسد. با صدور فرمان آتش از سوی فرمانده نظامیان، دانشجویان معترض غافلگیر می‌شوند.
طبق اسناد تاریخی و مطابق گزارش روزنامه اطلاعات مورخ ۱۷ آذر ۱۳۳۲ سه دانشجو به نام‌های احمد قندچی، مصطفی بزرگ‌نیا و مهدی شریعت رضوی(برادر همسر دکتر علی شریعتی) به ضرب گلوله سربازان رژیم کشته می‌شوند.
عوام‌فریبی محمدرضا
این اقدام چهره محمدرضا پهلوی را نزد مردم ایران منفور‌تر از گذشته کرد. محمدرضا برای عوام‌فریبی و موجح جلوه دادن خود، یک روز پس از این واقعه برای حفظ ظاهر، به سرتیپ علی‌اصغر مزینی دستور می‌دهد از خانواده‌های کشته شدگان دلجویی کند.
مزینی هم ضمن انجام این کار، با حضور در دانشگاه از استادان و روسای دانشکده‌های دانشگاه تهران دلجویی می‌کند. این اقدام اما باعثکاهش خشم نسبت به دستگاه حکومت پهلوی نمی‌شود و دکتر علی‌اکبر سیاسی هم روز بعد از این واقعه با حضور در دربار، نسبت به کشته شدن سه دانشجوی دانشگاه تهران اعتراض می‌کند.
به هر ترتیب ۱۸ آذر نیکسون با حضور در دانشگاه تهران، دکترای افتخاری حقوق دریافت می‌کند اما خاطره جنایت عاملان رژیم هیچ‌گاه از ذهن مردم ایران پاک نمی‌شود و با تعیین ۱۶ آذر به عنوان روز دانشجو، یاد سه دانشجوی کشته شده در اعتراضات این روز، در اذهان مردم جاودان می‌شود.
۱۶ آذر از دیدگاهی دیگر
خسرو معتضد، پژوهشگر تاریخ معاصر ایران درباره برخی ابهامات موجود در واقعه ۱۶ آذر به خبرنگار «ایلنا» می‌گوید: درباره کشته شدن سه دانشجوی معترض، باید اذعان کرد براساس اسناد به جامانده، دو نفر از دانشجویان در دم جان می‌سپارند و یک نفر از آن‌ها پس از اصابت گلوله زخم شدیدی برمی‌دارد و مدتی بعد کشته می‌شود.
همچنین روی پیکر یکی از دانشجویان کشته شده، زخم بزرگی که حاصل اصابت سرنیزه بوده، تشخیص داده شده که علت اصلی مرگ وی به حساب می‌آید. این موضوع نشان می‌دهد، درگیری دانشجویان و نظامیان بسیار نزدیک بوده است. به این ترتیب می‌توان این نظریه را هم تایید کرد که دانشجویان برای گرفتن اسلحه به سمت سربازان رژیم پهلوی یورش بردند.
درباره وابستگی سه دانشجوی کشته شده به گروه‌های مبارز هم بسیار گفته و نوشته شده است. از طرفی توده‌ای‌ها این سه نفر را منتسب به خود می‌دانند و از سوی دیگر جبهه ملی و فداییان اسلام هم معتقدند این سه دانشجو به آن‌ها وابسته بوده‌اند، اما سندی درباره این ادعا‌ها در دست نیست.
برخلاف برخی اظهار نظر‌ها باید گفت که دلیل اصلی اعتراض دانشجویان دانشگاه تهران، از سرگیری روابط ایران و انگلستان و بازگشایی سفارت این کشور بود. چرا که آیت‌الله کاشانی هم تاکید کرده بود تا زمانیکه قضیه نفت ایران حل نشود، نباید سفارت انگلستان(در تهران) باز شود.
