گزارش ایلنا از نارضایتی حاکم بر مطبوعات ایران در دولت یازدهم و دولتهای گذشته؛
آیا روزنامه‌نگاران امروز آسوده‌ترند؟
روزنامه‌نگاران نگاه مثبتری به دولت دارند اما تعامل دولت با روزنامه‌نگاران مطلوب نیست / مهم‌ترین مسئله‌ای مورد انتظار از دولت بازگشایی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران است / در گذشته فشار به مطبوعات از دو جناح وارد می‌شد از یک طرف قوه قضاییه و دستگاه قضایی از طرف دیگر هیات نظارت بر مطبوعات.
با روی کار آمدن دولت یازدهم که با شعار تدبیر و امید کار خود را آغاز کرد، بسیاری از روزنامه‌نگاران و خبرنگاران انتظار داشتند تا فضای مطبوعات و فعالیت کار روزنامه‌نگاری بهبود پیدا کند. این فضا درنهایت هرچند بهتر شد اما تا نقطه‌ی مطلوب هنوز فاصله‌ی زیادی وجود دارد.
کسری نوری، سردبیر روزنامه شهرونددر گفتگو با خبرنگار ایلنا، معتقد است اگر به اجمال بخواهیم وضعیت مطبوعات را در دولت یازدهم بررسی کنیم باید بگوییم که وضعیت بهتر شده و بی‌انصافی است اگر فکر کنیم که تغییری صورت نگرفته است.
وی افزود: امروز مطبوعات دیگر از ناحیه دولت احساس خطر نمی‌کنند زیرا دولت تلاش می‌کند فضای موردنیاز مطبوعات برای فعالیت را تامین کند هرچند عملکرد دولت خالی از اشکال و انتقاد نیست.
نوری با اشاره به اینکه انتقاداتی که به دولت وارد است را از دو زاویه می‌توان مورد بررسی قرار داد، گفت: بخشی از کاستی‌های امروز به درون دولت بازمی‌گردد و بعضی به سیاستهای اعمال شده از سوی دولت. بعضی هم به مسائلی که نهادهای دیگر به وجود می‌آورند و یا مشکلاتی که بر سر راه دولت قرار می‌دهند، مربوط است.
وی ادامه داد: در دولت مهم‌ترین مسئله‌ای که انتظار می‌رود با سیاستهای دولت یازدهم حل شده باشد، مسئله بازگشایی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران است. هرچند دولت شخص رئیس جمهور و وزیر ارشاد تمایل دارند که قفل انجمن صنفی را بردارند و این انجمن باز شود اما همچنان باموانعی از بیرون از دولت مواجه هستند.
نوری افزود: هرچند دولت تمام تلاش خود را برای حل این مشکل انجام می‌دهد اما باید این تلاش‌ها به سمتی حرکت کند که مشکل کاملا حل شود زیرا این بحثیکی از خواسته‌های جدی اهالی رسانه‌ها و مطبوعات است.
سردبیر سابق روزنامه ایران افزود: مشکلی دیگری که امروز وجود دارد و بخشی از آن به دولت بازمی‌گردد بحثتعامل دولت با نهادهایی است که در مسیر مطبوعات موثر و دارای منافع هستند. دولت امروز هرچند فشار خودش را از روی مطبوعات برداشته اما در بسیاری از حوزه‌هایی که خارج از کنترل دولت است این فشار‌ها وجود دارد و راهکارهای دولت نتوانسته برای این قضیه راهگشا باشد.
وی ادامه داد: هرچند دولت به دنبال تعامل با نهادهای مختلف است اما نباید فراموش کنیم که قطعا گروهی با فشار آوردن بر رسانه‌ها به دنبال تقابل دولت و رسانه‌ها هستند زیرا در کشور رقابت سیاسی به صورت جدی وجود دارد و بخشی از طرفین درگیر در این رقابت سیاسی خیلی خودشان را مقید به رعایت مسائل اخلاقی نمی‌دانند و همه‌گونه کارشکنی انجام می‌دهند.
بهروز بهزدای، جانشین مدیر مسئول و عضو شورای سیاستگذاری روزنامه اعتمادنیز اعتقاد دارد که امروز بیشتر مشکلات به دلیل رفتارهایی است که دولت قبل در حوزه یارانه‌ها انجام داده است.
بهزدای با اشاره به رفتار دولت دهم و یازدهم با مطبوعات گفت: رفتار دولت احمدی‌نژاد با مطبوعات به اندازه‌ای بد بود که اشکلات این رفتار را این روز‌ها کاملا به چشم می‌بینیم این رفتار حتی در ۴ ساله دوم دولت احمدی‌نژاد بسیار بیشتر شد و با انتصاب افرادی که سر سازگاری با مطبوعات نداشتند ضربه بزرگی به مطبوعات وارد شد.
وی ادامه داد: هر چند در۴ سال اول حساسیت‌ها بسیار بالا نبود اما در ۴ سال دوم فشار‌ها بر مطبوعات به حدی زیاد شد که ما حتی شاهد مشکلاتی همچون سانسور رسمی و دستوری بودیم و بسیاری از روزنامه‌ها مانند روزنامه اعتماد در همین دوران تعطیل شد عملکرد افرادی همچون محمدعلی رامین در این دروه بسیار بد بود و برای بسیاری از روزنامه‌نگاران بسیار غیرقابل تحمل بود.
بهزادی ضربه‌ای را که عملکرد دولت احمدی‌نژاد به مطبوعات وارد کرد، دامنه‌دار دانست و افزود: به دلیل آن رفتار‌ها ما امروز شاهد هستیم که نظم و نظام مطبوعات امروز از بین رفته و بخشی از فرهنگ مطبوعات ما دستخوش تغییر شده و از ریل خود خارج شده است.
وی ادامه داد: تعطیلی مطبوعات در دولت نهم و دهم نه تنها به بیکاری بسیاری از اهالی رسانه منجر شد بلکه انقطاع بزرگی در بحثانتقال تجربه روزنامه‌نگاران پیشکسوت به نیروهای دیگر به وجود آورد. به طور مثال خبرگزاری ایرنا(جمهوری اسلامی ایران) که یکی از مهم‌ترین خبرگزاری‌ها است در دولت احمدی‌نژاد اکثر نیروهای تخصصی خود را از دست داد و افراد غیرحرفه‌ای و غیرتخصصی در این خبرگزاری به روی کار آمدند یا در روزنامه ایران که تا دهه ۸۰ یکی از بهترین روزنامه‌ها بود، نیروهای حرفه‌ای با فشار زیادی روبرو بودند.
بهزادی با اشاره به اینکه بخشی از مشکلاتی که امروز دولت روحانی با آن مواجه است، ترک نیروهای حرفه‌ای از فضای مطبوعات است، گفت: در دولتهای گذشته فشار به مطبوعات از دو جناح وارد می‌شد از یک طرف قوه قضاییه و دستگاه قضایی بود و از طرف دیگر هیات نظارت بر مطبوعات و معاونت مطبوعاتی این فشار را وارد می‌کرد.
وی ادامه داد: در دولت یازدهم ارشاد و خود بدنه دولت تلاش دارد که این فشار حداقل از جانب وزارت ا رشاد و مجموعه دولت روی مطبوعات وارد نشود اما باید بدانیم که بخشی از فشارهایی که امروز بر مطبوعات وارد می‌شود خارج از بدنه دولت است.
بهزادی افزود: البته باید اذعان کرد که امروز دست مطبوعات در انتشار اخبار نگارش تحلیل‌ها باز‌تر شده و ترس ونگرانی نسبت به گذشته دربین اهالی مطبوعات کمتر شده است.
بهزادی با اشاره به اینکه بهترین راهکار برای کم کردن فشار بر مطبوعات استفاده از راهکارهای قانونی است که در دست دولت است، گفت: مهم‌ترین کاری که معاونت مطبوعاتی می‌تواند انجام دهد این است که نظام جامع رسانه‌ای و مطبوعاتی را با استفاده از اهرم‌های قانونی سریعا به مجلس و دولت ارائه و تصویب کند.
وی با اشاره به اینکه امروز مشاغلی همچون پزشکان و مهندسان با تاسیس نظام‌های مهندسی و پزشکی بسیاری از مشکلات را حل کرده‌اند، گفت: می‌توان با تصویب نظام جامع رسانه‌ای و مطبوعاتی تمام فعالیتهای حوزه رسانه را از صدر تا ذیل ساماندهی کرد و مطبوعات باید از گرفتن مجوز تا بررسی تخلفات در قالب این نظام فعالیت کند.
بهزادی با اشاره به اینکه تصویب این نظام و اجرایی شدن آن به امنیت شغلی مطبوعات کمک شایانی می‌کند، گفت: با این نظام می‌توان به سمتی حرکت کرد که اگر مشکلی در مطبوعات وجود دارد نمایندگانی از نظام صنفی به این مشکلات رسیدگی کنند و اینگونه نباشد که همه تخلفات به قوه قضاییه و بروکراسی‌های ادرای کشیده شود.
علیرضا خانی، سردبیر روزنامه اطلاعاتنیز معتقد است دولت قد کمک به مطبوعات را دارد اما دستش بسته است.
خانی با اشاره به اینکه بین دولت فعلی با دولت قبل تفاوتهای زیادی در رفتار با مطبوعات دیده می‌شود، افزود: دولت جدید همراهی بهتر و بیشتری با روزنامه و مطبوعات و رسانه‌ها دارد اما دستش در کمک به رسانه‌های نسبت به دولت قبل بسته‌تر است.
وی ادامه داد: فشار به مطبوعات در دولت قبل نسبت به دولتهای گذشته بسیار کمتر شده و قطعا فضای بازتری را برای مطبوعات شاهد هستیم.
کامبیز نوروزی، حقوقدان و استاد روزنامه‌نگارینیز معتقد است: در فرایند توسعه مطبوعات در کشور اعتقادی به حرکت سریع ندارم و اینکه یکباره اتفاق بزرگی بیفتد انتظار بجایی نیست. علت هم این است که توسعه مطبوعات مثل توسعه سایر پدیدهای دیگر اجتماعی و سیاسی و فرهنگی یک روند تدریجی است.
وی ادامه داد: ما در طول تاریخ مطبوعات ایران ۴دوره داشتیم که مطبوعات به یک رشد انفجاری رسیدند اما ناگهان برچیده شدند. رشد مطبوعات نیازمند زیرساخت‌هایی است که در این یک سال با وجود آنکه دولت تغییر کرده، رخ نداده است هرچند شخصا انتظار این را نداشتم که اتفاقات بزرگی بیفتد و در روند فعالیت مطبوعات از سوی دولت تغییر چندانی مشاهده نمی‌شود.
وی ادامه داد: اگرچه وزیر ارشاد و ریس جمهور با روزنامه‌نگاران خوب برخورد می‌کنند و روزنامه‌نگاران نیز از ایشان استقبال می‌کنند اما اتفاق برجسته‌ای وجود ندارد هرچند قدری تحرک فضای مطبوعاتی افزوده شده است.
وی درباره اینکه آیا فشار به مطبوعات کمتر شده یا خیر گفت: دستگاههای نظارتی مطبوعات منحصر به دولت نیست و قوه قضاییه هم جز دستگاههای نظارتی بر مطبوعات است. روابط بین دولت و مطبوعات و بخصوص روزنامه‌نگاران در دوره گذشته روابط گرمی نبود و روابط با حسن تفاهم همراه نبود و نه رئیس جمهور گذشته و نه دولت گذشته هیچکدام نظر مساعد روزنامه‌نگاران را جلب نکرده بودند و نگاه‌ها با تردید همراه بود.
وی ادامه داد: برای بررسی وضعیت روزنامه‌ها چند شاخص داریم که می‌توان آنها را بررسی کرد مانند تعداد پروانه‌هایی که صادر شده، تعداد مجوزهای که لغو شده است. هر چند در این چند شاخص چندان تفاوتی مشهود نیست اما در حال حاضر روزنامه‌نگاران نگاه مثبتی دارند البته این حسن تفاهم بیشتر از طرف روزنامه‌نگاران است.
نوروزی در پاسخ به این سوال که آیا باید مطبوعات از دولت حمایت کنند یا خبر گفت: اینکه دولت باید به نشریات موافق بیشتر برسد و یا به نشریات مخالفش حمله کند را قبول ندارم. فضای رسانه‌ای کشور محصول انواع رقابتهای سیاسی فرهنگی اجتماعی بین رسانه‌ها است. من هیچ ایرادی نمی‌بینم که یک روزنامه شدید‌ترین انتقادات را به دولت بکند یا شدید‌ترین طرفداری را از دولت بکند. هر دوی این‌ها حق اساسی دارند که آنچه را که دوست دارند و اعتقاد دارند بنویسند مشروط بر آنکه توهین و نشر اکاذیب نکنند و اخلاق رسانه‌ای را رعایت کنند.
وی حمایت دوبت را موثر دانست و افزود: کار رسانه بیش از انکه وابسته به حمایت دولتی باشد وابسته به توانایی خوب رسانه‌ها است پس دولت نمی‌تواند به صرف دادن پول نشریه خوبی راه‌اندازی کند.
نوروزی افزود: اگر فضای طبیعی رسانه‌ای در کشور وجود داشته باشد نیازی به این نیست که دولت رسانه برای خودش تاسیس کند و هرچند موفق هم نمی‌تواند باشد اصلا دولت نیازی ندارد که روزنامه داشته باشد و فقط باید یک ارگان اطلاع رسانی داشته باشد.
وی ادامه داد: دولت باید فضای ارتباطی خودش را با روزنامه‌نگاران برقرار و تقویت کند و اگر این کار را بکند قطعا موفق است اما متاسفانه دستگاههای اجرایی و وزارتخانه هنوز تابع همان فرهنگی هستند که با روزنامه‌نگاران با فاصله برخورد می‌کنند در حالی که اگر دولت گردش اطلاعلات را بیشتر و راحتر کند، فضای وفاق و همدلی بین روزنامه‌نگاران و دولت بیشتر می‌شود زیرا دولت برای گفتن حرف خودش نیاز دارد که از طریق روزنامه‌ها سخن بگوید.
وی با اشاره به اینکه نگاه کلی روزنامه‌نگاران و اهالی رسانه به دولت فعلی مثب‌تر از دولت قبل است، افزود: البته که روزنامه‌نگاران نیز نگاه مثبتی به دولت دارند و انتظار دارند که پاسخ متقابلی از دولت بگیرند و دفتر رسانه‌ای دولت باید با روزنامه‌نگاران تعامل و همدلی بیشتر انجام بدهد.
وی با ذکر بعضی بی‌سلیقگی‌ها در رفتار دولت با رسانه‌های افزود: مثلا این گردهمایی که با حضور رئیس جمهور و نمایندگان رسانه‌ها بود بسیار بد برگزار شد و بدنه روزنامه‌نگاری کشور در این مراسم غایب بودند.
وی با اشاره به نقش دولت در حل مشکلات اهالی مطبوعات گفت: مسئله اساسی که دولت باید مدنظر قرار دهد بیش از ۲۰مسئله است که یارانه‌ها در رده بیستم قرار دارد. مسائلی همچون امنیت شغلی خبرنگاران، مدیران مسئول و صاحبان امیتاز، تشکل صنفی روزنامه‌نگاران تفسیر قانون مطبوعات از جمله مسائل مهم است.
نوروزی نقش دولت را در تفسیر قانون مطبوعات مهم دانست و اضافه کرد: بخشی از قانون مطبوعات از سوی دولت با آیین‌نامه اجرای قابل تغییر و تعدیل است و این وظیفه قوه مجریه است که این کار را بکند مثلا تبصره ماده ۱۲ قانون مطبوعات درباره اختیارات هیات نظارت برای تعطیلی مطبوعات نیازمند آیین‌نامه اجرایی است و دولت می‌تواند این بند را به نفع روزنامه‌نگاران تفسیر و اجرا کند زیرا این تبصره امنیت شغلی مطبوعات را به خطر می‌اندازد.
وی ادامه داد: بحثبیمه‌ها و انواع بیمه‌های مربوط به حرفه روزنامه‌نگاری، شناسایی شغل روزنامه‌نگاری به عنوان سخت و زیان‌آور بودن، ارتقای سطح زیرساخت‌های انتشار و توزیع مطبوعات، تسهیل دسترسی همه مردم به روزنامه‌ها در کشور همگی بسیار مهم هستند. هنوز توزیع روزنامه در ایران بسیار ناقص است و سیستم توزیع و انتشار به شکلی است که شاید نیمی از جمعیت ایران از دایره توزیع خارج هستند و روزنامه نمی‌خواند و همین امر لطمه زیادی به اقتصاد مطبوعات می‌زند.
بیژن مقدم، مدیر مسئول و سردبیر روزنامه جام جمنیز می‌گوید: وضعیت مطبوعات در دولت جدید نسبت به دولت قبل در حوزه‌های زیرساختی هیچ تغییری نکرده و در حقیقت بخش‌هایی که مطبوعات دچار مشکل هستند مثلا در صنعت چاپ یا حل مشکل کاغذ یا رشد تیراژ مطبوعات اتفاق خاصی نیفتاده و شبکه‌های توزیع بهتر نشده است.
وی ادامه داد: فضای جدیدی برای مطبوعات بوجود نیامده و همیشه وضعیت اینگونه بوده است. اینکه می‌گویند فشار از روی مطبوعات برداشته شده درست نیست زیرا در دولت قبلی تعدادی مطبوعات تعطیل شدند و در این دولت نیز تعطیل شده است و رفتار هیات نظارت تغییری نکرده است و در همین یک سال تعدای از نشریات تعطیل شدند.
وی ادامه داد: خود فعالان رسانه و اهالی مطبوعات فقط کمی احساس راحتر دارند و تصور می‌کنند که فضا بهتر شده است.
مقدم افزود: اشکال کار اساسی دولتها در قبال مطبوعات این است که معمولا همه آنها می‌گویند که ما از انتقاد استقبال می‌کنیم و آزادی مطبوعات حتما باید باشد و در مقام بیان همه یک حرف می‌زنند در عمل اما شاهد هستیم که رفتار‌ها از ادعا متفاوت است حتی در قبال نقد‌ها هم این ناشکیبایی بروز پیدا می‌کند.
میر مسئول روزنامه جام افزود: دولت باید بگوید که نگاه من درقبال مطبوعات چیست بعد یک دفتر حقوقی تشکیل دهد و به زیرمجموعه‌های خود بگوید اکر کسی شکایتی از روزنامه‌ای دارد باید ابتدا این شکایت در دفتر حقوقی مطرح شود و بعد به مراکز قضایی در صورت نیاز ارسال شود.
وی تاکید کرد که دولت نباید خود رسانه تاسیس کند. او افزود: دولت رسانه‌های خوبی دارد به شرطی که از این رسانه‌ها حمایت کند و مشکلات ان را حل کند اگر این موارد درست استفاده شود دولت نیاز ندارد که ۱۰۰ روزنامه داشته باشد و یک روزنامه قوی بسیار بهتر از ۱۰۰ رسانه است.
مفدم افزود: اینکه دولت بخواهد با رفتارهای تبعیض‌آمیز فقط دوستانش را تقویت کند بعد دیگران را به حساب نیاورد یا آنها را زمین بزند درست نیست هرچند در دولتهای گذشته نیز همیشه این مسئله مطرح بوده است و همه دولتها اینگونه رفتار می‌کردند. این رفتار در دولت قبل هم بود و مثلا بحثآگهی‌های فقط به یک روزنامه به صورت تبعیض‌آمیز داده می‌شد هدف این بود که بقیه روزنامه‌ها رشد نکنند و سه سال طول کشید تا مسئله حل شد.
گزارش از: علی زادمهر
