ضرورت آسیب‌شناسی پروژه‌های فناوری اطلاعات در کشور

در عصر اطلاعات و ارتباطات، کشورها و سازمان‌ها به دنبال بهره‌گیری حداکثری از قدرت توانمندساز فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیکی برای موفقیت در اقتصاد دیجیتالی هستند. در این راستا، بسیاری از سازمان‌ها به طرق گوناگون اقدام به طراحی، ‌ توسعه و اجرای پروژه‌های مختلف در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات نموده‌اند. از جمله این سرمایه‌گذاری‌ها را می‌توان در حوزه‌های زیرساختی، ‌شبکه، تجارت الکترونیکی، مدیریت دانش و هوشمندی کسب و کار بر شمرد.
مسئله اساسی در خصوص همه این سرمایه‌گذاری‌ها این است که آیا نتیجه لازم از آنها حاصل شده است؟ به عبارت دیگر آیا این سرمایه‌گذاری‌ها در معیارهای عملکردی سازمان‌ها همچون کارایی، ‌بهره‌وری، سوددهی، رضایت مشتریان و کارکنان تاثیر گذار بوده‌اند؟
در کشورهای توسعه یافته، ‌ تا زمانی‌که سرمایه‌گذاری‌های فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیکی بر اساس ارزیابی میزان آمادگی سازمانی از یک سو و بر اساس یک مدل اقتصادی ارزش‌گذاری سرمایه‌گذاری از سوی دیگر صورت نمی‌گرفت، پاسخ به سوالات فوق در هاله‌ای از ابهام قرار داشت. یعنی رابطه بین میزان سرمایه‌گذاری فناوری اطلاعات و نتایج عملکردی آن برای سازمان مبهم و حتی گاهی اوقات این رابطه منفی بود.
امروزه، پیش از هرگونه سرمایه‌گذاری روی انواع پروژه‌های توسعه فناوری اطلاعات در سازمان‌های پیش‌رو، آمادگی سازمانی برای اجرا و استقرار آن از جنبه‌های مختلف فنی، زیرساختی، ساختاری، فرهنگی و غیره مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌گیرد. همچنین همراستایی بین پروژه‌های مورد نظر در حوزه فناوری اطلاعات و راهبردهای اصلی سازمان بررسی مهم دیگری است که مورد توجه قرار می‌گیرد. اقدام مهم دیگر، استفاده از یک مدل برنامه‌ریزی راهبردی و اقتصادی فناوری اطلاعات است که به سازمان کمک می‌کند در طول اجرای هر پروژه فناوری اطلاعات و نیز پس از استقرار آن در یک بازه زمانی مشخص نتایج راهبردی، اقتصادی و عملکردی آن پروژه را مورد سنجش و مدیریت قرار دهد.
این در حالی است که در کشورهای درحال توسعه و بخصوص ایران دولت و سازمان‌ها سرمایه‌گذاری‌های خود را بدون ارزیابی آمادگی سازمان، بدون هسوسازی راهبردهای فناوری اطلاعات با راهبردهای اصلی سازمان و نیز بدون یک مدل راهبردی و اقتصادی ارزیابی سرمایه‌گذاری انجام می‌دهند. بنابراین، اگر از مدیران نهادها و سازمان‌های کشور اعم از دولتی یا خصوصی سوال شود، شما چرا روی این حوزه از فناوری اطلاعات سرمایه‌گذاری کردید؟ هدف شما از این سرمایه‌گذاری چه بود و ‌نتایج عملکردی این سرمایه‌گذاری چه بوده است؟ پاسخی روشن ارائه نمی‌کنند و اگر هم داشته باشند، ‌ پاسخی ذهنی و شهودی است.
پیشنهاد روشن برای حل مسئله فوق این است که نهادها و سازمان‌های مختلف کشور پیش از هرگونه سرمایه‌گذاری در انواع زیرساخت‌ها و کاربردهای فناوری اطلاعات چند اقدام اساسی زیر را انجام دهند:
الف - ارزیابی آمادگی(فنی، ساختاری و فرهنگی) برای الکترونیکی شدن
ب - شناسایی پروژه‌های فناوری اطلاعات مناسب با میزان آمادگی و نیز همسو با راهبردهای اصلی نهاد / سازمان
ج – انتخاب مدل اقتصادسنجی(ارزش گذاری مالی، ‌اقتصادی و عملکردی) پروژه‌های انتخاب شده.

دکتر روح الله نوری؛

عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی