شب چله جشنی به گستردگی اندیشه ایرانشهری/ برای جاودانگی ایران، جشن های ملی را باشکوه برگزار کنیم

به گزارش خبرنگار ایلنا از اهواز، در ابتدای این همایش هانیه فلاطون پور عضو ۷ ساله انجمن ایران زمین شوشتر به اجرای برنامه پرداخت و پس از او مژگان امیری، مدیر مرکز حافظ شناسی خوزستان ضمن خواندن غزلی از حافظ تفالی به دیوان این شاعر زد.

در ادامه امیری، عضو هیأت مدیره انجمن مثنوی خوانی اهواز، توضیحاتی در خصوص شعر مولانا داد. سپس گروه موسیقی پرند به سرپرستی اقبال ناصر و با آواز مشعل پور و دف نوازی داود شوشتری قطعاتی از موسیقی اصیل ایرانی را به زیبایی برای حاضرین اجرا کردند.

محمد هنرور سنتور نواز جوان اهوازی دیگر اجرا کننده این همایش بود که قطعاتی برای علاقه مندان نواخت، پس از آن ندا عزیزیه مجری این مراسم، با فال حافظ، فال کوزه که از سنت های کهن شب چله ایرانی است، را اجرا کرد. در پایان نیز علی یار زارعی، نویسنده و کارگردان پیشکسوت صدا و سیمای مرکز خوزستان، قصه ای قدیمی را برای حاضرین تعریف کرد.

در بخشی دیگر از این همایش، اشکان زارعی، نویسنده، پژوهشگر و دانشجوی دکترای تاریخ و رئیس کارگروه تاریخ انجمن تاریانا، اظهار کرد: ایرانیان در تاریخ دیرینه خود همواره با برگزاری جشن‌های بی‌شمار، باهم بودن و شاد زیستن را آزموده و امیدوارانه چشم به آینده‌ایی روشن داشته‌اند. بی گمان جشن شب چله نیز تلاشی برای رسیدن به آغازی بهتر و آرمانی‌تر بوده است.

وی با بیان اینکه به باور نیاکان‌مان از پس روزهای سرد و تاریک، روشنایی و سپیدی فرا می‌رسد، افزود: چرایی و پیدایی جشن شب چله را باید در باورهای مهری جستجو کرد، آن هنگام که پیش از برآمدن زرتشت از آمیختگی اندیشه‌های ناب ایرانی درباره چگونگی آفرینش جهان، باروری زمین و ارج‌گذاری روشنایی، آیینی پدید آمد که آن را مهرپرستی نامیدند.

مهر، نماد پیمان دوستی، مهربانی، فروغ و روشنایی است

این دانشجوی دکترای تاریخ ادامه داد: با پدیداری دین زرتشت، مهر درجرگه‌ی ایزدان آیین مزدیسنی درآمد چنان‌که مهریشت اوستا در ستایش اوست.

زارعی ادامه داد: ایرانیان باستان به دانش اختر شناسی آگاه بوده، به درستی سال، ماه و جابجایی موسم های چهارگانه را می شناختند و در آغاز هر موسمی، جشنی را قرار دادند، چنان‌که نوروز در بهار، تیرگان در تابستان، مهرگان در پاییز و جشن شب چله را در آغاز زمستان برگزار می‌کردند.

وی با اشاره به اینکه ایرانیان دریافتند نخستین شب زمستان در یکم دی، بلندترین شب سال نیز است، عنوان کرد: مردم باور داشتند خورشید از این پس، دوباره زاده می‌شود؛ زیرا آرام، آرام در آسمان بیشتر پدیدار شده، روشنایی افزون‌تر می‌شود. از این‌ رو در چنین شبی خرد و کلان همراه با شادی و پایکوبی تا بامدادان به نیایش خداوند پرداخته، روشنایی را ارج می گذاردند.

رئیس کارگروه تاریخ انجمن تاریانا تصریح کرد: خورشید از یک سو نقشی بسزا در زندگی کشاورزی و شبانی مردم آن روزگار داشت و از سوی دیگر بر پایه باورهای مهری، نماد روشنایی در چشم زمینیان به شمار می‌آمد چون از یکم دی تا دهم بهمن سرما بیشتر و سخت تر می شد آن را چله بزرگ و از دهم بهمن تا بیست اسفند چله کوچک می گفتند. از این‌ رو آیین بلندترین شب سال را جشن شب چله نام نهادند.

زایش کلمه یلدا با کوچ ترسایان سریانی به ایران

زارعی یاد آور شد: با کوچ ترسایان سریانی به ایران هنگام پادشاهی اشکانیان واژه «یلدا» به معنای تولد که همانا زایش خورشید است درکنار نام شب چله ماندگار شد.

وی عنوان کرد: در برهان قاطع درباره واژه یلدا چنین آمده: «یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز است و آن درازترین شب هاست». ایرانیان در این شب خوانچه‌یی را آماده کرده، بدان «میزد» می گفتند که واژه میزبان از آن گرفته شده است.

رئیس کارگروه تاریخ انجمن تاریانا خاطرنشان کرد: در این خوانچه که بارنگ سرخ آراسته شده بود، آجیل لرک به همراه میوه های سرخ رنگ به نماد سرخی خورشید، مانند انار، لبو، هندوانه، سیب و انگور قرمز قرار می دادند. هم‌چنین آتشدانی به نماد پایداری روشنایی، درخت سرو نماد ایستادگی و بلندی خورشید می‌گذاشتند و در نوک آن ستاره‌یی درخشان قرار می‌گرفت که یادآور پرتوافشانی خورشید بود، دو رشته سیمین و زرین نیز نشانگر کهکشان های دور و نزدیک خورشید از آن آویزان بود.

خورشید، نماد دیرینگی و زندگی بخشی

این دکترای تاریخ معتقد است؛ از آن‌جا که خورشید در نگاه ایرانیان نماد کهنسالی، دیرنیگی و زندگی بخشی است، در جشن شب چله این کارکرد در قامت پدر بزرگ و مادر بزرگ ها دیده شده که آنان را مایه یکپارچگی و همبستگی خانواده  می‌دانستند که با داستان‌گویی فرزندان را گرد هم می‌آوردند.

زارعی ادامه داد: ‌در این شب هیزم شکنی نیز با پوششی سرخ رنگ برای روشن نگهداشتن آتشدان شب چله به هر خانه هیزمی پیشکش می داد. فال چهل سرود یا چهل سرو، فال حافظ و شاهنامه خوانی بخش های دیگری از آیین شب چله بوده است.

وی اشاره کرد: در روزگار تیرداد اشکانی، جشن شب چله و مهرپرستی به باختر زمین رفته، هواداران بسیار یافت. به گونه‌یی که رومیان پس از آمدن آیین ترسایی نیز همچنان بر باوری مهری پافشاری کرده، بدان وفادار بودند.

کریسمس الگو برداری از چله ایرانی است

این دانشجوی دکترای تاریخ بیان کرد: در سده ی چهارم میلادی اگر چه به زور فرمان کنستانتین مردم روم مسیحیت را پذیرفتند، اما در دین تازه نیز هم‌چنان آیین های مهری را به جای می آوردند چنان‌که برخی خاستگاه دین ترسایی را آیین مهر و عیسی را مهر دانسته و بیش از ده زمینه همانندی میان آنها را برشمرده‌اند که می‌توان مهم ترین آن‌ها را یکی بودن جشن شب چله با زاد شب عیسی مسیح در بیست و پنجم دسامبر برابر با یکم دی ماه دانست که در سده چهارم میلادی با اشتباه در کبیسه سال در بیست و پنجم دسامبر جای گرفت. بدین گونه جشن کریسمس الگوی برداری از چله یک ایرانی است.

زارعی افزود: چنان‌که ابوریحان بیرونی در «اثارالباقیه» می گوید: «شب چله در مذهب رومیان عید یلداست و آن میلاد مسیح است» سنایی غزنوی نیز چکامه سرای سده پنجم چنین آورده است:

بصاحب دولتی پیونداگرنامی همی جویی

که از یک چاکری عیسی چنان معروف شد یلدا.

به باور پژوهندگان تاریخ، عروسک‌هایی که در شب نوئل با نام«سه مغ» در کنار درخت کاج می‌گذارند یادآور داستانی زیبا از کتاب انجیل متی است که سه تن از مغان به فرمان شاه اشکانی به دیدار مسیح کودک شتافتند، زایش او را شادباش گفتند.

راز پیدایی شب چله در آموزه های اخلاقی است

وی با اشاره به اینکه راز پیدایی و ماندگاری جشن شب چله را باید در آموزه های اخلاقی و انسانی آن جستجو کرد، گفت: هزاران سال است که همه خانواده‌های ایرانی از پیر و جوان و زن و مرد از شامگاهان تا بامدادان دور هم نشسته، شاد بودن و امید به زندگی را ممارست کرده و آمدن روشنایی را به نماد چیرگی خوبی بر بدی جشن می گیرند.

شب چله، نماد جاودانگی اندیشه ایرانشهری

زارعی ادامه داد: آنان هم‌چنین سپاسگزاری و نیایش آفریدگار را همراه با بزرگداشت سالخوردگان به فرزندان خویش می‌آموزند. از این‌ رو این جشن در هزارتوی تاریخ ایران، هم‌چنان از شمال هند و پاکستان گرفته تا عراق و از قفقاز و فرارود گرفته تا کرانه‌های دریای پارس برگزار می‌شود که این نشان از جاودانگی اندیشه ایرانشهری و گستردگی ایران بزرگ فرهنگی دارد.

رئیس کارگروه تاریخ تاریانا خوزستان در پایان گفت: شب چله و همه جشن های ایرانی بخشی از فرهنگ ما هستند. فرهنگ شناسه ملی ما بوده و همواره مهم‌ترین جایگاه را در همبستگی ملی داشته است. برای ماندگاری ایران و یکپارچگی ملی، جشن های ایرانی را با شکوه برگزار کنیم.

یاری نامه:

گاهشماری وجشن های ایران باستان، هاشم رضی.

ایین مهر، هاشم رضی.

بغ مهر، احمد حامی.

فرهنگ و اساطیر ایران، رحیم عفیفی.

آیین یلدا، فریدون جنیدی.

جشن ها و آیین های کهن در ایرا امروز، محمود روح الامینی.

جشن های ایرانی، بهرام عسگری.

اندیشه های فلسفی ایرانی، ابوالقاسم پرتو.

جهان فروری، بهرام فره وشی.