حلال توریسم برند اصلی مسلمانان جهان

کشورمان با وجود سابقه تاریخی طولانی و فرهنگ ها و آداب و رسوم متنوع اقوام مختلف، از دیرباز به عنوان یکی از مقاصد جذاب گردشگری به شمار می رود، به طوری که از این مسیر می توان درآمدهای ارزی کشور را چندین برابر نمود، اما عدم حمایت های دولت ها و بی اعتنایی به فعالیت های بخش خصوصی در این حوزه موجب شده تا از ظرفیت های این بخش به خوبی استفاده نشده و در دوران بحران کرونا نیز شاهد تعطیلی گسترده بخش گردشگری باشیم. برای بررسی این موضوع به سراغ پروفسور محمد شریف ملک زاده بنیانگذار وپدر علم نوین گردشگری جهان و فارغ التحصیل مقطع دکتری تخصصی در رشته مدیریت صنعتی رفته و با وی به گفت و گویی نشستیم. ملک زاده سمت های دیگری مانند معاونت رئیس جمهور، رئیس سازمان میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی، رئیس موسسه عالی آموزش، پژوهش، مدیریت و برنامه ریزی کشور و رئیس کمیته گردشگری مجمع تشخیص مصلحت نظام را نیز در کارنامه خود دارد. مشروح این مصاحبه در ادامه می آید.

در ابتدا مختصری از فعالیت های خود بفرمایید

با توجه به فعالیت های بنده در بخش های مختلف گردشگری و اختراع تئوری MFT(چارچوب گردشگری ملک زاده) به لطف حضرت حق در سال گذشته از طرف اتحادیه بین المللی روسای دانشگاه های جهان در مقر سازمان ملل به عنوان پدر علم نوین مدیریت گردشگری جهان انتخاب شده و پس از آن این تئوری در دبیرخانه دانشگاه پریزیدنت اندونزی توسط هیات امنا و مدیران دانشگاه ارائه شد تا جایزه‌ای را تحت عنوان جایزه MFT هر دو سال یکبار در جهان برگزار شود. از طرفی، دانشگاه هایی مثل جورج واشنگتن، سوربن، دانشگاه گردشگری هنگ کنگ،  دانشگاه سیاس چین، دانشگاه کاکاکوس گرجستان، اتحادیه بین المللی روسای دانشگاه های جهان، دانشگاه استنفورد و همچنین جناب آقای دکتر وارما از مدیران فنی و اساتید برجسته سازمان جهان گردشگری ملل متحد ، تئوری MFT راه نجات گردشگری جهان در دوران پساکرونا نام گذاری کرده و سازمان  جهانی جهانگردی گردشگری ملل متحد این تئوری را به عنوان تحولی در صنعت گردشگری جهان در قرن بیست و یکم معرفی نمود. علاوه بر این، بنده در سال ۱۳۹۵ به عنوان مفاخر علمی و فرهنگی ایران انتخاب شدم.

سازمان گردشگری حلال با تمرکز بر انجام چه فعالیت هایی تاسیس گردید؟

ماموریت اصلی این سازمان انجام فعالیت های گردشگری حلال با تکیه بر نیروهای مجرب، کارشناس و متخصص است و در سطح ملی و بین المللی به عنوان اولین سازمان این حوزه فعالیت خود را در دفتر لندن، مالزی و ایران شروع کرده است. به عبارتی دیگر سازمان گردشگری حلال با تمرکز بر چهار حوزه حلیت، کیفیت، اصالت و سلامت در حوزه کالا و خدمات فعالیت داشته و برند آن در بخش های مختلف مانند خدمات مسافرتی و جهانگردی، رستوران ها، کافی شاپ ها، فروشگا های زنجیره ای، جاده ها، حمل و نقل دریایی، هوایی و جاده ای، کشتارگاه ها و لوازم بهداشتی و آرایشی، رستوران های زنجیره ای و .... بر کالاها و خدمات درج می شود. در سایت رسمی سازمان ملل یو ان آکادمیک نیز  اعلام شده که حلال توریسم به عنوان برند اصلی مسلمانان جهان شناخته می شود و این امر افتخار بزرگی برای ایران و مسلمانان جهان خواهد بود. نکته دیگر این است که برند سازمان گردشگری حلال با تمام طبقات آن در همه کشورهای اروپایی مانند فرانسه، آلمان، سوئیس، اتریش و.. ثبت شده و در نوع خود بی نظیر است. از سوی دیگر، علاوه بر ۵۸ کشور جهان اسلام، هر کشوری به طور جداگانه این برند را ثبت کرده و آن را به رسمیت می شناسد. علاوه بر این، برند گردشگری حلال در سازمان مالیکت معنوی کشورهایی مانند هندوستان، چین و ژاپن ثبت رسمی شده و با رجوع به WIPO می توان کل خدمات آن را ملاحظه نمود. در حال حاضر نیز این برند در ۲۲ شاخه از جمله حوزه های پولی، بانکی و مواد غذایی فعالیت داشته و به عنوان انحصاری‌ترین برند در بخش استانداردهای حلال شناخته می شود.

چه ضرورتی برای تاسیس این سازمان وجود داشت؟

اگر این ضرورت وجود نداشت، قطعا شاهد این حجم از فعالیت های سازمان گردشگری حلال در دنیا نبودیم. اگر به درستی دقت کنیم در کشوری مانند مالزی برند حلال فود سالانه چندین میلیارد دلار سودآوری دارد. با توجه به این امر و اهمیت استفاده از برند حلال در کشورهای اسلامی، محصولات و خدمات این سازمان می تواند طیف وسیعی از بخش ها را مانند مواد غذایی، نوشیدنی، آرایشی و بهداشتی، در بر بگیرد، به طوری که مجوز جهانی WIPO نیز سازمان گردشگری حلال را به عنوان اولین سازمان رسمی با برند گردشگری حلال و در بردارنده طبقات متنوع در حوزه کالا و خدمات گردشگری، به رسمیت می شناسد.

با توجه به این امر آیا به اهداف خود دست پیدا کرده اید؟

خوشبختانه همه اهداف سازمان گردشگری حلال تا کنون محقق شده است، به طوری که سازمان گردشگری حلال یکی از انحصاری ترین و موفق ترین سازمان های گردشگری حلال در دنیا به شمار رفته و سازمان جهانی جهانگردی ملل متحد نیز آن را به عنوان یکی از اعضای وابسته به رسمیت می شناسد، همچنین همانطور که ذکر شد، اتحادیه بین المللی روسای دانشگاه های جهان این سازمان را به عنوان عضو شورای اجرایی اتحادیه بین المللی روسای دانشگاه های جهان پذیرفته است. یعنی این سازمان تنها سازمان علمی و پژوهشی است که مدارک کوتاه مدت و بلندمدت را در حوزه پی اچ دی مهارتی در بخش گردشگری حلال با همکاری IAUP و دانشگاه کاکوس گرجستان  صادر می کند.

در روند انجام فعالیت های این سازمان با چه موانع و چالش هایی مواجه شده اید؟

متاسفانه طی ۷ سال گذشته سازمان های دولتی به جای حمایت در مسیر این فعالیت موانع زیادی ایجاد کرده اند. برای مثال علاوه بر عدم حمایت های دولت سابق، سازمان ملی استاندارد تلاش زیادی برای جلوگیری از فعالیت های سازمان گردشگری حلال انجام داد، در حالی که کشوری مثل امریکا بیش از ۲۶ نوع استاندارد گردشگری حلال داشته و در کشور امارات نیز بیش از ۱۵ هلدینگ در زمینه ارائه خدمات و کالای حلال فعالیت دارد. مسئله دیگر به عدم تخصص و تدبر مسئولان مرتبط بر می گردد. برای نمونه خیلی از مسئولین در وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اعتقاد داشتند که ایران یک کشور اسلامی است و نیازی به سازمان گردشگری حلال ندارد، در حالی که این موضوع  هم از نظر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی برای کشورمان بسیار حائز اهمیت است. با وجود همه این موانع سازمان گردشگری حلال مورد تایید مسلمان جهان واز بزرگان اهل سنت و ادیان و گروه های مختلف مراجع بزرگ دینی قرار گرفت. همچنین بر اساس منویات مقام معظم رهبری در سازمان گردشگری حلال یک سیستمی تعریف شده که بر اساس نظرات فقهی مراجع و علما در تمام دنیا جایگاه خود را پیدا کرده است.

دلیل عدم حمایت دولت از بخش گردشگری چیست؟

در دولت گذشته اعتقادی به سرمایه گذاری در حوزه گردشگری وجود نداشت، به همین دلیل بعد از انتخاب بنده به عنوان پدر مدیریت گردشگری نوین هیچ یک از مسئولان در بخش دولتی به این موضوع توجه نکرد. به اعتقاد بنده مشکلات این حوزه ریشه در بی تجربگی و بی کفایتی افراد در حوزه گردشگری و در راس آن مدیران وزارتخانه ها و مهمتر از آن، بی اعتنایی دولت به موفقیت‌های بخش خصوصی دارد.

چه موضوعی موجب شده که کشورمان با وجود سابقه تاریخی طولانی سهم شایسته ای از درآمدهای گردشگری نداشته باشد؟

کشور ایران تمام ظرفیت های گردشگری، هنری و صنایع دستی را در خود جا داده و با ثبت ۲۹ اثر رتبه دهم آثار ملی را در سازمان میراث جهانی در اختیار دارد، از این‌رو برای گردشگران و افراد علاقه مند به تاریخ و تمدن این مرز و بوم، بهترین مقصد گردشگری به شمار می رود، اما به دلیل عدم همکاری های دولت با بخش خصوصی، زیرساخت های های لازم برای رشد این حوزه ایجاد نشده است.

برند گردشگری حلال چه کمکی به تقویت این بخش خواهد کرد؟

این برند بهترین ظرفیت را برای معرفی مواد غذایی و کالاهای ایرانی در بازار جهانی دارد. به عبارتی دیگر برند گردشگری حلال می تواند بزرگترین فرصت را برای سرمایه گذاری در حوزه صادرات مواد غذایی ایرانی، فرش ایرانی، کالاها و خدمات فراهم سازد. برای مثال با توجه به قرارداد این سازمان با فروشگاه زنجیره ای کرفور، این فروشگاه می تواند به مدت ۱۰ سال محصولات ایرانی را در بازار خارجی عرضه کند.

کرونا چه صدمه ای به بخش گردشگری وارد کرد؟

ویروس کرونا موجب از دست رفتن ۴ و نیم تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی کشورها و ۶۲ میلیون شغل در سال ۲۰۲۰ میلادی در جهان شده و سرمایه گذاری در بخش سفر و گردشگری را تا ۹۷۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ کاهش داد که به طور کل ۴/۴ درصد سهم سرمایه گذاری را به خود اختصاص می دهد. در سال ۲۰۲۰ میلادی نیز سرمایه گذاری جهانی به  ۶۹۳ میلیارد دلار آمریکا رسید که ۲/۳ درصد از کل سرمایه گذاری جهانی را شامل می شد و این نشان از کاهش۷/۲۹ درصدی سرمایه گذاری این بخش است. از آنجایی که بخش گردشگری به بازاریابی و جذب بازدید‌کنندگان بین المللی و سرمایه گذارس ثابت می اندیشد، درک روند های کلیدی اولویت ها و فرصت های مرتبط برای باز کردن پتانسیل رشد آن در حال و آینده ضروری است. در ضمن همانطور که اشاره شد، در این خصوص سازمان های جدیدی مانند سازمان های نوآور و توسعه ای که قادر به اشتغالزایی باشند، می توانند بازار خوبی برای محصولات و خدمات این حوزه فراهم سازند. متاسفانه گردشگری در ایران با توجه به وضعیت پساکرونا روبه تعطیل است و زیرساخت های آن هنوز فراهم نشده است.

طی یکسال اخیر دولت جدید چه اقداماتی برای حمایت از این فعالیت انجام داده است؟

بنده با وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی وقت جناب آقای دکتر ضرغامی چندین جلسه داشتم که حاکی از توافق نظر وی برای توسعه این فعالیت داشت. چنین به نظر می رسد که سایر مدیران در این حوزه نیز به اهمیت این بخش واقف بوده و از آن حمایت می کنند. سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری مستلزم مشارکت همه ذی نفعان از مراحل اولیه یعنی فرآیند برنامه ریزی تا سایر بخش ها مانند توسعه، سرمایه گذاری، قانون گذاری و سیاست گذاری بوده و به این منظور دولت باید مشکلات و موانع را از میان بردارد، وگرنه اگر مشوق های سرمایه گذاری در این مرحله به بخش خصوصی داده نشود، شاهد بخش خصوصی فعال، پویا و پرحرکتی  در سال های آینده نخواهیم دید.

چرا سازمان استاندارد در مسیر این فعالیت مانع تراشی کرد؟

سازمان ملی استاندارد کشور به دلیل حضور افراد غیرمتخصص و ناآگاه مدعی بود که متولی اصلی برند حلال به شمار رفته و لزومی برای تاسیس سازمانی موازی وجود ندارد، در حالی که سازمان گردشگری حلال طی جلسات مکرر و همچنین شکایت از این سازمان در دیوان عدالت اداری ادعای این سازمان را باطل و پرده از غیرقانونی بودن مخالفت های آن برداشت، بر همین اساس بعد از ۷ سال گواهینامه استاندارد را دریافت کرد، در حالی که اگر این سنگ اندازی ها به طور دقیق در سیتسم های نظارتی بررسی شود، خیلی از خطاها و مشکلات واضح کشف خواهد شد. به اعتقاد بنده این مانع تراشی ها تفاوتی با اختلاس و دزدی ندارد و باید به طور جدی با آن مقابله کرد.

این فعالیت چه ارزش افزوده مهمی برای کشور به همراه داشته است؟

امروز برند گردشگری حلال در کشورهایی مانند مالزی، اندونزی، تمام کشورهای اسلامی و همچنین  سازمان مالیکت معنوی به ثبت رسیده که ارزش افزوده مهمی برای آن محسوب می شود، به طوری که با صادرات محصولات تحت پوشش این برند می توان تولید، اشتغالزایی و مهمتر از آن صادرات را افزایش داد، در حالی که هم اکنون خبری از کالاهای ایرانی با تحت پوشش برندهای ایرانی در حوزه گردشگری نیست. با توجه به این امر باید تاکید کرد که سازمان گردشگری حلال فرصت خوبی برای بازارسازی و بازاریابی محصولات و خدمات ایرانی در این حوزه فراهم کرده و این امر به عنوان بزرگترین موفقیت و دستاورد در صنعت گردشگری به شمار می رود.

و سخن آخر...

باید به جای سنگ اندازی، قوانین و مقررات را تسهیل کرد و با حمایت از بخش خصوصی مانع از بی انگیزه شدن آن شود، در غیر این صورت خیلی از فعالیت ها، تولیدات فکری و اندیشه ای در داخل کشور به محاق خواهد رفت.