ایران و عربستان، ضرورت صلح تاجرانه!
ابراهیم رییسی به درستی اولویت دادن به همسایگان و اقتصاد در سیاست خارجی تاکید کرده است. تحقق این ایده تنها یک شرط دارد و آن پایبندی به الزومات و پیش نیازهای آن است. ایرانیان و اعراب شبه جزیره از قرون و اعصار دور به تجارت آزاد و تاجران‌شان شهره بوده‌‌اند. برای دوستی باید به سنت‌های تاریخی‌مان بازگردیم.
ایلنا، مهدی الیاسی: ابراهیم رییسی در نخستین نشست خبری با خبرنگاران پس از انتخابات ریاست جمهوری گفت: هیچ مانعی برای بازگشایی سفارت میان ایران و عربستان نیست. رابطه با همه کشورها و تعامل با آن‌ها و به ویژه با کشورهای همسایه جزء اولویت‌های ماست. برای بازگشایی سفارتخانه‌ها میان دو کشور مانعی از طرف جمهوری اسلامی نیست و این سیاست را قبلا اعلام کردیم. روابط با عربستان و دیگر کشورها هیچ منعی ندارد.
رییسی همچنین در جلسه رای اعتماد وزرای پیشنهادی در مجلس تاکید کرد: سیاست خارجی متوازن، توسعه روابط همسایگی، اولویت دادن به اقتصاد در تعاملات خارجی به ویژه با همسایگان و مسئله فعال کردن دیپلماسی اقتصادی باید در دستور کار وزارت خارجه قرار بگیرد. ایشان (امیرعبدالهیان) را به عنوان کسی که بتواند سکان‌دار این بخش باشد، پیشنهاد کردیم.
در این خصوص توجه به نکات زیر شایان توجه است:
1. ابراهیم رییسی تا کنون بارها بر اولویت دادن به اقتصاد در تعاملات خارجی به ویژه با همسایگان و فعال کردن دیپلماسی اقتصادی تاکید کرده است. این تاکید نشان می‌دهد وی این موضوع را یکی از وجوه تمایز سیاست خارجی دولت خویش نسبت به دولت حسن روحانی می‌داند. به هر روی این رویکرد در سیاست خارجی، امری عقلایی است و اگر تا کنون این گونه نبوده، جای انتقاد و پرسش دارد. امروزه در دنیا وزارت خارجه کشورها و دستگاه‌های دیپلماسی در عمل در نقش بازاریاب و کارگزار اقتصاد ملی خود به فعالیت مشغولند. از بازاریابی برای اسلحه‌سازان گرفته تا شرکت‌های نفتی و سایر کالاها و خدمات مصرفی.
2. اولویت بخشی به همسایگان و اقتصاد در سیاست خارجی، اگر شامل همه همسایگان و به خصوص به کشورهای جنوب خلیج فارس نباشد، پروژه‌ای ناقص و عقیم است چرا که روابط اقتصادی حداکثری هم اکنون میان ایران با همسایگانی همچون ترکیه، عراق و جمهوری آذربایجان برقرار است و حوزه مغفول مانده خاصی وجود ندارد که ظرفیت خلق تحول در سیاست خارجی ایران را داشته باشد. حداکثر می‌توان به همکاری‌های کنونی ژرفای بیشتری بخشید که البته این به معنای تغییر رویکرد نیست.
هرگونه اولویت بخشی به اقتصاد به ویژه با همسایگان بدون توجه به کشورهای جنوب خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی، ما را به مقصود هدایت نمی‌کند، دست کم این که نمی‌توان نام تغییر رویکرد بر آن نهاد. ایران و کشورهای جنوب خلیج فارس به صورت عام و ایران و عربستان به صورت خاص ظرفیت‌های همکاری گسترده‌ای دارند که فعال کردن آن، سود دسته جمعی را به دنبال دارد. البته شاید در ابتدا به نظر بیاید ایران و عربستان با این گستره و ژرفای اختلافات و منازعات ژئوپلتیک آیا امکان همگرایی و نزدیکی دارند؟ آیا ایده ابراهیم رییسی در خصوص تغییر رویکرد دستگاه دیپلماسی و اولویت دادن به همسایگان و روابط اقتصادی با همسایگان، در منطقه خاورمیانه، که سرشار از نبردها و تقابل‌های ژئوپلتیک است، قابل اجراست؟
3. خاورمیانه در طول تاریخ منطقه‌ای مملو از ستیزه جویی‌ها و منازعات مذهبی و نژادی و ژئوپلتیک بوده است. منطقه‌ای با قدرت‌های متخاصم. از این حیث این منطقه بسیار به اروپا شبیه است. اروپا نیز در طول تاریخ سرشار از جنگ‌ها و منازعات نژادی و مذهبی بوده است. به گونه‌ای که می توان تاریخ اروپا از قرون وسطی تا جنگ جهانی دوم را در این چند کلمه خلاصه کرد: جنگ‌های مستدام و صلح بی‌دوام.
اما آن اروپایی که روزگاری در آتش نبردهای بی فرجام کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها می سوخت. اروپایی که زمانی امپراطوری روم در پی سیطره بر تمامیت‌اش بود. اروپایی که تمامی قرون شانزده و هفده و هجده و نوزده و بیست را در جنگ‌های داخلی گذرانده بود و سرانجام دو جنگ مهیب و جهانی اول و دوم را بر خود و جهان تحمیل کرده بود، چگونه اینک به منطقه صلح، پیشرفت و همگرایی بدل شده است؟ چنان که گویی هیچگاه میان این کشورها و ملت‌ها خصومتی نبوده است؟ آیا وقوع چنین امری در خاورمیانه نیز ممکن است؟ یک تجربه تاریخی دیگر نشان می‌دهد می‌توان به تحقق این ایده امید داشت.
4. به نظر می رسد تحقق صلح تنها با تکیه بر اذهان صلح طلب ممکن نیست و در کنار آن به لوازمی عینی‌تر و مادی‌تر احتیاج است. نگاهی به تجربه اروپا می‌تواند راهگشا باشد:
از آنجا که در طول تاریخ اختلافات نژادی و مذهبی میان اروپاییان به نبردها و اشغال نظامی سرزمین‌های یکدیگر منتهی می‌شد، پس از جنگ جهانی دوم تصمیم برای از بین بردن احتمال جنگی دیگر به انگیزه‌ای برای همگرایی و تشکیل اتحادیه‌ای میان کشورهای اروپایی بدل شد. اما جالب اینجاست که این احساس و انگیزه در ابتدا نه از طریق تاسیس یک نهاد سیاسی بلکه با ایجاد «جامعه ذغال سنگ و فولاد» توسط آلمان غربی، فرانسه، ایتالیا، هلند، بلژیک و لوکزامبورگ و از طریق معاهده پاریس (1951) بروز و تجلی پیدا کرد.
پس از تجربه جامعه ذغال سنگ و فولاد ، «جامعه اقتصادی اروپا» در سال 1957 با توافق نامه رم بین همان شش کشور تشکیل دهنده جامعه ذغال سنگ و فولاد، ایجاد شد که به «بازار مشترک» موسوم شد. جامعه اقتصادی اروپا در واقع منشاء اتحادیه اروپا است. به تدریج سایر کشورهای اروپایی نیز به جامعه اقتصادی اروپا پیوستند. پس از آن به مرور جامعه اقتصادی اروپا متحول شد و از یک سازمان تجاری به نهادی سیاسی، اقتصادی مبدل گشت که با عملکردش صلح، همگرایی، رفاه و پیشرفت را در منطقه‌ای که همواره در آتش نبردهای مذهبی و نژادی می‌سوخت ، تضمین کرد.
5. گویا ژئوپلتیک ذاتا مخاصمه آمیز و آتش افروز است و تجربه نشان داده، تجارت همچون آبی بر این آتش است. انگاره‌های سخت و استوار ذهنی، تاریخی و ایدئولوژیک مانعی در جهت استقرار صلح و همگرایی در خاورمیانه است. اما تبدیل خلیج فارس به یک منطقه آزاد تجاری هر آنچه سخت است و استوار دود می کند و به هوا می فرستد.
پیوندهای اقتصادی چنان ملت‌ها و دولت‌ها را به هم نزدیک می‌سازد که بسیاری از اختلافات، ارزش مدیریت کردن داشته باشد و اتخاذ چنین رویکردی از سوی ایران در کنار ارزش‌های صلح‌جویانه، با توجه به ابزارها و پتانسیل‌های منطقه‌ای ایران، قطعا گامی در جهت منافع ملی و به سود ظرفیت‌های تولیدی و تجاری کشور است.
ایران و کشورهای جنوب خلیج فارس و ایران و عربستان به صورت ویژه، ظرفیت‌های همکاری گسترده‌ای دارند. در کنار همکاری‌های نفتی در اوپک که آثار آن همکاری‌ها بر افزایش قیمت نفت را در گذشته شاهد بودیم، گسترش گردشگری از مهم‌ترین حوزه‌هایی است که قابلیت پیگیری دارد. گردشگری حلال، گردشگری سلامت، گردشگری طبیعت و تورهای آفرود از جمله مواردی است که شهروندان طبقه متوسط کشورهای جنوب خلیج فارس بسیار متقاضی آن هستند و ایران می‌تواند میزبان خوبی برای آنان باشد. طبقه متوسط ایران نیز به سفر به کشورهای جنوب خلیج فارس بسیار علاقه دارند.
همچنین ایران هم اکنون بسیاری از کالاهای سرمایه‌ای، واسطه‌ای و مصرفی خود را از طریق امارات و عمان وارد می‌کند که عربستان نیز می‌تواند به این فهرست افزوده شود. از سوی دیگر بازار عربستان و سایر کشورهای جنوب خلیج فارس می‌تواند به سوی کالاهای ایرانی به خصوص در صنایع غذایی گشوده شود.
6. ابراهیم رییسی به درستی اولویت دادن به همسایگان و اقتصاد در سیاست خارجی تاکید کرده است. تحقق این ایده تنها یک شرط دارد و آن پایبندی به الزومات و پیش نیازهای آن است. ایرانیان و اعراب شبه جزیره از قرون و اعصار دور به تجارت آزاد و تاجران‌شان شهره بوده‌‌اند. برای دوستی باید به سنت‌های تاریخی‌مان بازگردیم.
