اظهار تاسف معاون فرهنگی ارشاد از جای خالی کتاب‌های ادبی در کتاب سال؛
از عدم حضور آثار ادبی در میان برگزیدگان جایزه کتاب سال متاسفم
ما مسوول اتفاق‌های گذشته نیستیم، بلکه مسوول اعمالی هستیم که آغاز کرده‌ایم / کوشش داوران این بوده تا داوری‌ها براساس معیارهای مشخص پیش برود / من هم از عدم حضور آثار ادبی در میان برگزیدگان این جایزه متاسفم. باید دید آیا مشکل از ما و داوران است و یا در کتاب‌های ادبی اتفاق خوب و شایسته‌ی توجهی رخ نداد!؟
ایلنا: سیدعباس صالحی؛ معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد، صبح امروز(سه‌شنبه ۱۵ بهمن‌ماه) در نشست خبری کتاب سال، ضمن بیان این مطلب که تنها دو ماه زمان داشته تا تغییراتی هرچند جزئی را در ساختار این جایزه ایجاد کند، گفت: هدف ما این است که گام‌هایی رو به اعتمادسازی برداریم و در برگزاری این جایزه از افرادی استفاده کنیم که مورد تایید اکثریت نخبه‌گان جامعه‌ی علمی و فرهنگی باشند.
به گزارش خبرنگار ایلنا؛ صالحی با اشاره به گذشته‌ی این جایزه و ضمن بیان این مطلب که " ما مسوول اتفاق‌های گذشته نیستیم، بلکه مسوول اعمالی هستیم که آغاز کرده‌ایم "، گفت: ما برای ایجاد تغییرات در جایزه‌ی کتاب سال، تنها دو ماه وقت داشتیم که بر این اساس موفق به تاثیرگذاری روی تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد از روند اجرایش بودیم و منطقی این بود که به کارشناسانی که در این حوزه فعالیت‌شان را پیشتر آغاز کرده بودند، احترام بگذاریم.
وی ادامه داد: تغییر برخی از داوران و انتخاب آقای حبیبی به عنوان دبیر، ازجمله‌ی تغییراتی بود که در این دو ماه اعمال شد و همچنین اعضای هیات علمی نیز در این مدت مشخص شدند.
معاون امورفرهنگی در مورد بودن و یا نبودن جوایز دولتی، گفت: معتقدم این جوایز را نمی‌توان حذف کرد اما باید در مسیری آن‌ها را پیش برد که مورد تایید بخش اعظمی از جامعه‌ی علمی کشور باشد. البته در این مسیر اختلال‌ةایی هست که باید اصلاح شوند. از جمله‌ی اقداماتی که باید صورت بگیرد، اعتمادسازی است، حالا شاید معرفی داوران، شرط اعتمادسازی نباشد.
صالحی در پاسخ به سوالی مبنی بر این مساله که شعر و داستان چند سالی‌ست که برگزیده‌ای در جایزه‌ی کتاب سال نداردة اظهار داشت: من هم از عدم حضور آثار ادبی در میان برگزیدگان این جایزه متاسفم. باید دید آیا مشکل از ما و داوران است و یا در کتاب‌های ادبی اتفاق خوب و شایسته‌ی توجهی رخ نداد!؟ اما مطمئن‌ام قرارنگرفتن هیچ اثری در میان برگزیدگان شعر و داستان، از بغض هیت داوران نبوده، بلکه از حب آن‌ها به ادبیات است.
دیگر سخنگوی این نشست؛ نجفقلی حبیبی(دیبر علمی جایزه کتاب سال) با اشاره به سابقه‌ی جایزه‌ی کتاب سال و انتظارات بالای هیت‌داوران عنوان کرد: سابقه‌ی جایزه‌ی کتاب فصل باعثمی‌شود که توقع‌ها نسبت به کتاب‌های منتشر شده بالا برود. بنابراین اگر تعداد کتاب‌های برگزیده کم است، به این خاطر بوده که داوران توقع بالایی از آن‌ها داشته‌اند تا این توقع، به نویسندگان، مترجمان و پژوهشگران جامعه منتقل شده و آن ها را برای تولید اثاری ماندگار در آینده تشویق کند.
وی درمورد برگزیدگان و شایستگان تقدیر سی‌یکمین دوره از کتاب سال گفت: در این دوره از جایزه‌ی کتاب سال، ۴ اثر در حوزه‌ی کلیات، ربان‌های باستانی، پزشکی و معماری برگزیده شدند و آثار زیادی در حوزه‌هایی نظیر فلسفه اسلامی، زیست شناسی، علوم پزشکی، علوم سیاسی، علوم نظامی، اقتصاد، زبان فارسی، زباه‌های باستانی، دام‌پزشکی، مهندسی صنایع، معماری، نمایشنامه، نقد ادبی، تاریه، محیط زیست و… شایسته‌ی تقدیر شناخته شدند.
وی افزود: کوشش داوران این بوده تا داوری‌ها براساس معیارهای مشخص پیش برود. البته این معیارها نیازمند تغییر هستند که باید با حذف یا افزودن برخی موارد به فرم‌های ارزیابی همراه شود.
حبیبی با انتقاد از برخی کتاب‌ها که با معیارها و نیازهای جامعه هم‌سو نیستند، افزود: خیلی از کتاب‌ها، کیفیت لازم را ندارند؛ مثلا ممکن است شاعری، شعرهایی برای مردم نوشته باشد اما حایز معیارهای مورد نظر نباشد. خیلی از کتاب‌ها هم کتاب‌سازی شده‌اند. همچنین حروف‌چینی، آیین نگارش و کیفیت چاپ و صحافی نیز که البته به ناشران مربوط است، بخشی از معیارهای کتاب‌سال را شامل شده‌اند.
وی در پاسخ به این سوال که چرا هیات داوران را معرفی نمی‌کنید؟، گفت: همانطور که می‌دانید هنوز در جامعه‌ی ما پارتی‌بازی وجود دارد و اگر نام داوران مشخص شود، احتمالا صاحبان آثار به سراغ‌شان می‌روند و از آن‌ها انتظاراتی خواهند داشت. از طرفی داوران نیز در مقابل دست‌مزد ناچیزی که می‌گیرند، راضی نمی‌شوند که تحت فشار باشند.
وی گفت: اگر شما به ما اعتماد دارید و می‌دانید که اهل پارتی بازی نیستیم، با معرفی نام داوران چه مشکلی حل خواهد شد؟ اگر انتقادی هم هست باید آن را متوجه نتایج این جایزه و کتاب‌هایی که آن‌ها را برگزیده‌ایم کنید.
مساله‌ی معرفی نکردن داوران جایزه‌ی کتاب سال و چرایی‌اش، البته جدید نیست. اما چه منطقی پشت پاسخ آقای حبیبی که در این جلسه گفته‌اند: " داوران به این دلیل که مبادا دچار فشارهای اجتماعی شوند، دوست ندارند اسم‌شان را بگوویم. همانطور که می‌دانید در جامعه‌ی ما فرایند‌های پارتی‌بازی، سفارش‌ها و انتظارات رواج دارد. "، وجود دارد.
آیا یک ناهنجاری اجتماعی، می‌تواند دست‌آویزی باشد برای چنین تصمیمی، آن هم از سوی یک مدیر دولتی؟ در ثانی؛ اگر داوران، شخصیت‌های شناخته شده و مورد تاییدی از سوی اکثریت اهالی علم و فرهنگ در جامعه هستند، چه باکی از معرفی شدن دارند؟ حبیبی می‌گوید: " داوران این جایزه، پول کمی می‌گیرند؛ آنقدر که به ایاب و ذهاب‌شان نیز کفاف نمی‌کند. "
اگر داوران کتاب سال که به زعم مدیران جایزه؛ از نخبه‌گان کشورند، چرا حق‌الزحمه‌های قابل قبولی به آن‌ها داده نمی‌شود؟ حبیبی ادامه داده: " مگر معرفی داوران، چه مشکلی را حل می‌کند؟ " در پاسخ باید گفت؛ داوران در یک جایزه، اعتبار جایزه هستند. بنابراین برای صاحبان آثار مهم است که چه افرادی روی کارشان قضاوت کنند! و اینکه گفته‌اند: " اگر به ما اعتماد دارید که اهل پارتی‌بازی و این مسائل نیستیم، چه کار دارید که داوران چه کسانی هستند؟ " اتفاقا سوال اینجاست که چرا به چنین رویکرد مخفی‌کارانه‌ای باید اعتماد کرد؟ بی‌دلیل نیست که بی‌اعتمادی به این جایزه و جوایز دولتی دیگر از سوی جریان‌های فکری و فرهنگی مستقل، مساله‌ی ریشه‌داری‌ست!
مساله‌ی بعدی این است که جایزه‌ی کتاب سال، سال‌هاست که در بخش شعر برگزیده‌ای نداشته و در بخش ادبیات داستانی نیز چندسالی‌ست که این اتفاق رخ می‌دهد. جالب اینکه هیات داوران هیچ اثری را حتی در مقام شایسته‌ی تقدیر نمی‌دانند.
لازم به یادآوری است در هر جایزه‌ی ادبی معتبری(چه در داخل کشور و چه در خارج کشور) افرادی باید برای بررسی آثار انتخاب شوند که دست‌کم در حد و اندازه‌ی نویسندگان و شاعرانی که قرار است آثارشان داوری شوند، باشند! حالا چه در مقام نویسنده و شاعر و چه در مقام نقد ادبی. بنابراین، وقتی هیچ کتاب شعری حتی شایسته‌ی تقدیر این جایزه قرار نمی‌گیرد، یعنی داوران بخش شعر، یا از شاعران بزرگ معاصر و در قید حیات(نظیر سیدعلی صالحی، محمدعلی سپانلو، علی باباچاهی، شمس لنگرودی و…) شاعرترند و یا از منتقدان ادبی معتبری که این سو و آن سو آثار شاعران مذکور را مورد ارزیابی قرار داده و به جنبه‌های متعالی شعرشان اشاره کرده‌اند، منتقد‌تر هستند. جای دور نمی‌رویم؛ آیا عبدالعلی دستغیب که نقطه‌نظراتش را بارها درمورد شعر علی باباچاهی منتشر کرده، منتقد بی‌اعتباری در مقابل منتقدان ادبی حاضر در هیات داوران است؟ عنایت سمیعی، محمد بهارلو، حافظ موسوی چطور؟ البته در این حوزه، به چهر‌های متعددی می‌شود اشاره کرد که به هر حال مورد تایید بخش قابل توجهی از جامعه‌ی ادبی کشور هستند.
حبیبی در نشست امروز به مراحل متعدد داوری که در نهایت زیر نظر هیات علمی جایزه فعالیت کرده‌اند اشاره کرد. این اعضا را آقای علی شجاعی‌صائین(مدیر دفتر توسعه‌ی کتاب و کتاب‌خوانی) معرفی کرد که در این میان؛ ۲ شخصیت حقوقی(که همانا خود ایشان و مدیر کل دفتر مراجع هستند) و ۹ شخصیت حقیقی حضور دارند که عباتند از: " محمد باقر لاریجانی، مهدوی راد، رسول جعفریان، جبه‌دار، مطهری‌نیا، منوچهر اکبری، کامران فانی، مختاری، جواد محقق و منوچهر اکبری.
با تامل به گفته‌های آقای سیدعباس صالحی که تماما از حسن نیت برگزار‌کنندگان جایزه‌ی کتاب سال روایت داشته، طرح و تعمق بر چند مساله حایز اهمیت است! نخست اینکه این جایزه بیش از هرچیز به شفاف‌سازی نیاز دارد تا سطح اعتبارش، به وضوح توسط نخبه‌گان علمی و فرهنگی - ادبی کشور قابل تشخیص باشد؛ وگرنه این درخت، میوه‌ای جز شک، شبهه و بی‌اعتمادی به بار نخواهد آورد. بنابراین معرفی داوران، معیارهای داوری و مسائل دیگر، در دوره‌های آتی از ملزومات اعتبارسازی است.
مساله‌ی دوم این است که اگر ایشان قایل به دخالت دولتی بر این جایزه نیستند، چرا تمام گردانندگان این جایزه مستقیما یا با واسطه از بدنه‌ی دولت و سازمان‌ها و نهادهای وابسته انتخاب می‌شوند؟
ثالثا؛ همانطور که شخص ایشان بارها و بارها بر اهمیت حفظ شان مفاخر و نخبه‌گان فرهنگی و ادبی کشور تاکید کرده‌اند، جایزه‌ی کتاب سال نیز می‌بایست از این شعارها پیروی کند و رویکردی متضاد با آن نداشته باشد. از این منظر، رای هیات داوران بر آثار نویسندگان و شاعرانی که جایگاه و شان‌شان در چندین دهه مورد تایید منتقدان و تئوریسین‌های متعددی قرار گرفته بسیار تاثیر گذار است.
