علیرضا نادری در جشن امضای نمایش‌نامه‌اش:
«کوکوی کبوتران حرم» حکایت شرایط ناگوار ممیزی است
نادری: اصلا خوب نیست در سرزمین مادری ۷ سال منتظر چاپ یک کتاب باشیم. / مهندس‌پور: بیش از چهل سال منتظر خلق نمایش‌نامه نادری بودیم. / عظیمی: عوض شدن جای ارزش و ضدارزش در این روزگار حیرت‌انگیز است.
جشن امضای نمایش‌نامه «کوکوی کبوتران حرم» نوشته علیرضا نادری عصر روز گذشته، یکشنبه(۲۶ بهمن ماه) با حضور این هنرمند به همراه صحبت‌های فرهاد مهندس‌پور و امین عظیمی درباره نادری و آثار او؛ در سالن مشاهیر مجموعه تئاتر شهر برگزار شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، نادری در ابتدای این جلسه صمیمی با هنرمندان و دوستداران خود به دشواری شش سال انتظار برای انتشار نمایش‌نامه «کوکوی کبوتران حرم» اشاره کرد. انتظاری که این هنرمند طی سالیان گذشته همواره در گفتگو با رسانه‌ها به آن اشاره کرده بود.
این هنرمند به معرفی انتشارات بوتیمار(ناشر نمایش‌نامه کوکوی کبوتران حرم) پرداخت و قبل از اینکه مدیر انتشارات را برای صحبت به جایگاه دعوت کند به عنوان میزبان از حاضران درخواست کرد تا اگر بعد از مطالعه نمایش‌نامه به مورد یا مواردی برخوردند که نیاز به اصلاح داشت؛ حتما گوش‌زد کنند.
مدیر انتشارات بوتیمار با حضور روی صحنه به ارائه گزارشی از عملکرد این مرکز پرداخت و گفت: انتشارات بوتیمار فعالیت خود را از سال ۸۵ آغاز کرد اما در ادامه کارها کمی کند پیش رفت. این اواخر به همت دوستان روند فعالیت‌ها سریعتر شده و یک سالی می‌شود که در زمینه چاپ نمایش‌نامه فعال شده‌ایم.
او سپس از هنرمندانی مانند شاهین سرکیسیان، اکبر رادی، بهرام بیضایی، آخوندزاده و غلامحسین ساعدی یاد کرد و صحبت‌های خود را با خواندن متنی از سرکیسیان درباره هنر نمایش و چیستی تئاتر به پایان رساند.
«کوکوی کبوتران حرم» حکایت شرایط ناگوار ممیزی است
علیرضا نادری که در این مدت کوتاه کمی با فاصله از میهمان خود نشسته بود و با دقت به گفته‌ها گوش می‌کرد، پیش آمد و ضمن خطاب قرار دادن فرهاد مهندس‌پور که به دعوت نادری در جلسه حضور داشت؛ گفت: ماجرای نمایش‌نامه «کوکوی کبوتران حرم» برای ما(اشاره به گروه اجرایی که نمایش را به صحنه بردند) حکایت شرایط ناگوار ممیزی است.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: من این نمایش‌نامه را پیش از راه‌اندازی جشنواره تئاتر رضوی نوشته بودم. زمانی که مسئولان بحثاجرای یکی از نمایش‌نامه هایم در این رویداد را پیش کشیدند من عنوان کردم متنی دارم که با این فضا متناسب است و از آنها خواستم شرایط اجرای «کوکوی کبوتران حرم» را فراهم کنند.
این کارگردان با ارائه توضیحاتی درباره دشواری‌های ایجاد شده برای اجرای نمایش‌نامه خود بیان کرد: بعداز مطالعه متن به ما گفته شد نمی‌توانیم چنین چیزی را بپذیریم. از طرفی من چند جلسه وقت دوازده بازیگر نمایش را گرفتم تا بعداز مدتی تمرین فیلم ضبط شده را برای مدیران بفرستیم که بگوییم این نمایش‌نامه چه چیزی نیست!
نادری با بیان اینکه بعضی اظهارنظرها درباره این متن برایش تعجب آور بود؛ گفت: به همین شکل جلو رفتیم تا اینکه ماجرای سکته قلبی من پیش آمد و این قلب پاره پاره کار را برای دریافت مجوز اجرا ساده‌تر کرد. اما باور نمی‌کنید وقتی متن به دستم رسید؛ دیدم فقط تا صفحه ۴۵،۱۳۶ مورد ایراد گرفته بودند.
صحبت‌های این نمایش‌نامه نویس درباره مشکلاتی که بر سر راه اجرای صحنه‌ای «کوکوی کبوتران حرم» بوجود آمده بود در نهایت به جملاتی کوتاه و خواندن بیتی از حکیم فردوسی ختم شد.
نادری گفت: تنها راه ما برای تعیین آنچه در پیش رو قرار دارد، رفتن به ریشه‌های خودمان است. چراکه معتقدم انسان بیشتر از آنکه به حیوان شبیه باشد به درخت شباهت دارد و برای ماندگار شدن باید ریشه در خاک بدواند.
او سپس به حاضران تاکید کرد که به کنه شعر فردوسی بزرگ توجه کنند و بیان کرد: فردوسی می‌گوید: سحرگه نگه کن تا بشنوی ز بلبل سخن گفتن پهلوی
بیش از چهل سال منتظر خلق نمایش‌نامه نادری بودیم
فرهاد مهندس‌پور در ادامه جلسه به بیان تحلیل خود از نمایش‌نامه‌های علیرضا نادری در سیر جریان نمایش‌نامه‌نویسی ایران پرداخت و اظهار کرد: وقتی قرار شد برای صحبت به اینجا بیایم نمایش‌نامه را بار دیگر خواندم و درحالیکه کمتر پیش می‌آید برای صحبت یادداشت بردارم، ناچار به این کار شدم. من ایراد متن را خواهم گفت اما چون ایراد بزرگی است در پایان مطرح می‌کنم.
کارگردان و مدرس دانشگاه سپس اظهار کرد: فعلا ترجیح می‌دهم بگویم قصد ندارم درباره چند موضوع حرف بزنم. نخست اینکه نمی‌خواهم بگویم «کوکوی کبوتران حرم» یکی از سیاسی‌ترین نمایش‌نامه‌های نوشته شده به زبان فارسی است. همچنین نمی‌خواهم بگویم این متن یکی از مذهبی‌ترین نمایش‌نامه‌های نوشته شده است.
او ادامه داد: نمی‌خواهم بگویم ما بیش از چهار دهه منتظر نگارش این نمایش‌نامه بودیم و نمی‌گویم در چه زمینه‌های اجتماعی نوشته شده است.
مهندس‌پور سپس به یادآوری خاطرات سال‌های دور پرداخت و گفت: چند سال قبل در دانشگاه تهران جلسه‌ای با موضوع بررسی آثار نادری برگزار شد که آنجا گفتم باید او را در خیل بزرگ نویسندگان هم‌نسل خودش بررسی کنیم. نمایش‌نامه‌نویسانی مثل محمد چرمشیر و جمشید فانیان که این سه با تمایزاتی به درام ایرانی شکل می‌دهند که این پردازش بیرون از تصور تاریخی از نمایش‌نامه ایرانی اتفاق می‌افتد.
این کارگردان افزود: بعداز حسن مقدم ما نمایش‌نامه‌های زیادی نوشتیم که ایدئولوژیک بودند. منظورم این است که نویسنده در مقام ایدئولوگ ظاهر شده، متنی نوشته و محتوایی در مرتبه دوم اهمیت را با ظرفی پر ارزش و درجه یک آمیخته تا حرف بزند که به نظر من این نمایش‌نامه‌ها پیش حسن مقدمی هستند.
مهندس‌پور تصریح کرد: از سویی در نامه فتحعلی آخوندزاده به میرزا آقا تبریزی شاهد جریان دیگری از نمایش‌نامه‌نویسی هستیم که بیشتر می‌آموزد نویسنده برای بیان آنچه درنظر دارد؛ بهتر است مکان را از تهران به اصفهان انتقال دهد و…؛ جریانی که نمایش‌نامه را در حد یک رسانه می‌داند و معتقد است ظرفی وجود دارد و فقط کافی است محتوای مورد نظر را در این ظرف بریزیم و متن تنها یک ابزار است.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه همه این نگرش‌ها غافل بودند که نمایش‌نامه قالبی برای ملاقات ما با یکدیگر فراهم می‌کنند به جریان سوم نمایش‌نامه‌نویسی اشاره کرد و گفت: در این شیوه با متونی مواجه هستیم که به استفاده از کنایه و بیان نمادین گرایش زیادی دارند. آثاری که به قول خود قصد دارند چیزی را بیان کنند که امکان طرح آن وجود ندارد.
نادری راه جریان‌های نمایش‌نامه‌نویسی پیش از خود را دنبال نکرد
مهندس‌پور خاطرنشان کرد: علیرضا نادری در آثار خود مشخصا هیچکدام از این کارها را انجام نمی‌دهد. یعنی بیرون از این پشتوانه می‌ایستد و با مفهوم مکان و زمان بازی می‌کند. مانند نمایش‌نامه «پچ پچه‌های پشت خط نبرد» که کاملا با «کوکوی کبوتران حرم» قابل مقایسه است چون سربازها پشت جبهه و در شرایط آتش‌بس مجالی برای جراحی یکدیگر پیدا می‌کنند و به جان هم می‌افتند؛ امکانی که در «کوکو…» برای زنان بوجود می‌آید و این جراحی به شکلی بی‌رحمانه اتفاق می‌افتد.
این هنرمند تصریح کرد: یعنی در آثار نادری با شکل نمادینی که قبلا گفته شد مواجه نیستیم و به همین دلیل می‌گویم بیش از چهار دهه منتظر نوشته شدن «کوکوی کبوتران حرم» بودیم.
مهندس‌پور در بخش دیگری از صحبت‌هایش به آنچه ابتدای جلسه از آن به‌عنوان ایراد نمایش‌نامه نادری یاد کرده بود؛ پرداخت و گفت: وقتی متن را دوباره خواندم اجرا مقابل چشمم زنده شد در فضای کار غرق شدم. اما وقتی به پایان می‌رسیم چنان درگیر ماجراها هستیم که نمی‌فهمیم نادری چطور می‌آید و همه چیز را قیچی می‌کند.
او افزود: وقتی زن‌ها از اتاق بیرون می‌روند و کار تمام می‌شود همه جهانی که ساخته شده فرو می‌ریزد؛ و من دلم می‌خواست همه چیز ادامه داشته باشد.
موجب افتخار است که در زمانه نادری زندگی می‌کنیم
این هنرمند همچنین به ستایش از نویسندگانی مانند چرمشیر و نادری پرداخت و اظهار کرد: در آن دوران دو نمایش «شکار روباه» و «کوکوی کبوتران حرم» اجرا شد که بسیار تکان دهنده بودند اما طوری با این اجراها برخورد شد که انگار نه انگار چنین آثاری روی صحنه رفته‌اند. چون جریان رسمی می‌خواد به ما بگوید چطور بنویسیم، چطور نقد کنیم یا چطور نمایش روی صحنه ببریم.
مهندس‌پور گفت: برای ما باعثافتخار است در زمانهای زندگی می‌کنیم که نادری در آن حضور دارد و گرچه امروز به سادگی از کنار این ماجرا می‌گذریم اما آیندگان قطعا بیشتر از او و کاری که انجام داد؛ خواهند گفت.
این کارگردان بیان کرد: ای کاش این نمایش‌نامه تمام نمی‌شد. متن نادری زمان را متوقف می‌کند و ما را هم با خود به فضای صفر می‌برد. کاش تعداد این لحظه‌های ناب بیشتر شود و خداوند به نادری و چرمشیر و فانیان عمر دهد.
آثار نادری ما را با درد مواجه می‌کند
امین عظیمی، مدرس دانشگاه و منتقد تئاتر و سینما صحبت‌های خود را با عنوان درس‌هایی که نمایش‌نامه‌های نادری برای تئاتر ایران دارد؛ آغاز کرد و گفت: شاید بسیاری از ما روزگاری علاقه داشتیم به عنوان هنرمند تئاتر فعالیت کنیم اما سختی راه و موانع به حدی بود که چنین امکانی را به هر فردی نمی‌داد اما بسیاری در این راه باقی ماندند. افرادی که گروهی از آنها سیاهی لشگری بیش نیستند. سیاهی لشگرهایی که طی این چند سال اکثر صحنه‌ها را اشغال کردند و متاسفانه ذهن مخاطب مسموم شد.
عظیمی ادامه داد: نادری به ما می‌گوید چه تئاترهایی را باید ببینیم و چه کارهایی را خیر. آثار نادری می‌گویند هدف تئاتر لذت بخشیدن به گروه کثیر و تعداد فراوان تماشاگران نیست. بلکه وقتی نمایش بتواند در دل مخاطب اضطراب ایجاد کند درست است.
عوض شدن جای ارزش و ضدارزش در این روزگار حیرت‌انگیز است
این منتقد تصریح کرد: اکثر آثار بزرگ در پی ایجاد رضایت در مخاطب نیستند. رضایتی که با گره گشایی پایانی اتفاق می‌افتد و فرهاد مهندس‌پور نیز به آن اشاره کرد. پایان‌بندی نمایش‌نامه علیرضا نادری که به هیچ وجه نمی‌خواهد رضایت ایجاد کند.
عظیمی گفت: نمی‌توانم به تعداد زیادی از آثار نمایشی که این روزها به صورت گردهمایی اجرا شدند؛ اشاره نکنم. نمایش‌هایی که در پی تخدیر ذهن ما هستند و عوض شدن جای ارزش با ضدارزش در این روزگار حیرت‌انگیز است.
این مترجم ادامه داد: کار گردهمایی‌ها به جایی رسید که «دورهمی زنان شکسپیر» روی صحنه رفت یا عده‌ای به دنبال دریافت جایزه پولیتزر هستند.
او با بیان اینکه متن نادری ما را با درد مواجه می‌کند؛ اظهار کرد: نمایش‌نامه خوب در بهترین حالت ما را در برابر خود قرار می‌دهد و در پی عریان کردن آن چیزی است که واقعا هستیم. آن هم در جامعه‌ای که به شدت در برابر چنین تصویری مقاومت می‌کند و آن را نمی‌پذیرد. آنچه نمایش‌نامه «کوکوی کبوتران حرم» در خود دارد و شرایطی را فراهم می‌کند که تروما و زخم بزرگ زن بودن در این جامعه را ببینیم.
عظیمی تصریح کرد: نمایش‌نامه‌های آقای نادری ما را با درد مواجه می‌کند و درباره دردهاست نه برای آنکه بخواهد شعار بدهد بلکه برای بیان خود درد. آن هم در زمانهای که پول هنگفتی پرداخت می‌کنیم تا دردهایمان را در سالن‌های نمایش به فراموشی بسپاریم.
این مدرس دانشگاه در انتها گفت: فکر می‌کنم تنها باید یک جمله برای پایان بگویم. اینکه ببینیم چگونه می‌توانیم نادری و آثار او را بیشتر بشناسیم؟ و راهی نداریم جز اینکه آثار او را بخوانیم و شرایط اجرای آنها روی صحنه را فراهم کنیم.
علیرضا نادری پس از صحبت‌های عظیمی پشت میکروفن را با طرح پرسشی مبنی بر اینکه، این نادری که همه می‌گویند کیست؟ و کجاست؟ درباره دلایل کار نکردنش گفت.
این جشن یک اندوه بزک شده است
این هنرمند به حضور خود و تعدادی از دوستان همراه در هیات مدیره خانه تئاتر اشاره کرد و از تلاش برای تغییر گفت. نادری در ارتباط با راه حل موجود اظهار کرد: راه عبور از مسائل به نظر ما پیوند و گفتگوی مشترک پیرامون یک موضوع یعنی موقعیتی است که در آن قرار داریم.
نادری در پایان بیان کرد: در یک پیچ تاریخی عجیب به سر می‌بریم که مدام سفت‌تر می‌شود. ما نباید با محفلی مانند این جشن امضای کتاب مواجه باشیم که به نظرم بیشتر یک انده بزک شده است. اصلا خوب نیست در سرزمین مادری ۷ سال در پی چاپ یک کتاب باشیم.
درود حجت علیخانی به شرف بعضی معاونان هنری وزارت ارشاد
حجت علیخانی از همکاران و دوستان صمیمی علیرضا نادری که در میان حاضران در سالن مشاهیر مجموعه تئاتر شهر نشسته بود؛ در پایان گفت: درود به شرف مدیرانی مثل حسین پارسایی، شریف‌خدایی و حسین سلیمی که تو در دوره مدیریت آنها نمایش روی صحنه بردی و نه افرادی که با دیدن یک سئانس از نمایش «عطا سردار مقلوب» در جشنواره گفتند کار تکراری است؛ جلوی آن را گرفتند.
او تصریح کرد: به عنوان فردی که تو را بسیار دوست دارد امیدوارم سالی دو نمایش روی صحنه ببری.
حاضران در جلسه سپس به تماشای بخش‌هایی از فیلم – تئاتر اجرای نمایش «کوکوی کبوتران حرم» با کارگردانی سیف‌الله صمدیان نشستند. بعد از اتمام فیلم نادری به همراه تعدادی از بازیگران نمایش(بهناز جعفری، افسانه ماهیان، ژاله صامتی، شهره سلطانی، فهیمه امن‌زاده، تهمینه محمدی، پریسا مقتدی و…) در جایگاه حاضر شد تا نمایش‌نامه را برای علاقه‌مندان امضا کند.
مهدی نادری، صیف‌الله صمدیان، معصومه رحمانی، ناهید مسلمی، هنگامه قاضیانی، اصغر دشتی، حمید پورآذری، امیر اسمی، مهدی صباغی، شیرین اسماعیلی، هاله مشتاقی‌نیا، محسن حسن‌زاده از جمله حاضران در این مراسم بودند.
