چرا برخی جوانان از جشنواره حذف شدند؟

مسعود دلخواه معتقد است سیاست‌گذاری کنونی جشنواره سی و سوم باعنوان «تئاتر ایرانی و هویت ملی» موجب حذف چهره‌های جوان یا باتجربه از فهرست گروه‌های بخش «تازه‌های تئاتر ایران» نبود. رحمت امینی نیز عبارت " تئاتر ایرانی " را همچنان فاقد تعریف مشخص دانست.

به گزارش خبرنگار ایلنا، نمایش‌های حذف شده از فهرست متقاضیان حضور در بخش «تازه‌های تئاتر ایران» سی و سومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شائبه‌هایی به همراه داشت. نگرانی‌هایی که اهالی رسانه و هنرمندان را با این سوال مواجه کرد آیا این نمایش‌ها به بهانه سیاست‌گذاری مطرح شده توسط دبیر این رویداد از ادامه راه باز ماند.

سرپرست اداره کل هنرهای نمایشی که هم‌زمان دبیری سی و سومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را برعهده دارد در گفتگو‌های خود «تئاتر ایرانی و هویت ملی» را رویکرد اصلی جشنواره تئاتر فجر در سال ۹۳ اعلام کرد. نگاهی که هم‌چنان ابعاد تئوریک و چارچوب‌های کلی آن بر کارشناسان هنرهای نمایشی پوشیده مانده و تاکید صالح‌پور نشان می‌دهد گویا جامعه دانشگاهی نیز تعریف روشنی از «تئاتر ایرانی و هویت ملی» ارائه نداده است.

رویکردی که احتمالا موجب شد نمایش‌هایی مانند «نسل آخر» به کارگردانی سمانه زندی‌نژاد، «BLALA» به کارگردانی یاسر خاسب، «هیولاها» به کارگردانی مهدی کوشکی، «عزازیل» به کارگردانی مهرداد کوروش نیا از رقابت‌ها کنار گذاشته شوند و سیامک احصایی با نمایش «دریای واژگون» هم سهمی جز حضور در بخش گروه‌های میهمان حاضر در سی و سومین جشنواره تئاتر فجر نداشته باشد.

نمایش «نسل آخر» نوشته فرزانه سهیلی و کارگردانی سمانه زندی‌نژاد سرگذشت یک خانواده‌ در طول سه دهه را در چهار اپیزود روایت می‌کند. روایتی که طبق سلیقه قبلا تجربه شده کارگردان قصه نمایش را به صورت غیرخطی(به‌هم ریختگی زمان) با تماشاگر در میان می‌گذارد و طبق تمهید درنظر گرفته شده توسط گروه؛ گذر زمان در این اجرا بر پایه فیزیک بازیگران نمود پیدا می‌کند نه گریم و لباس و…

نمایش «BLALA» نیز از شاخصه‌های فرمی و تاکید بر فیزیکال تئاتر مورد توجه یاسر خاسب فاصله چندانی نداشته اما طبق گفته اعضا در میان نمایش‌های گذشته گروه نمایش «بدن دیوانه» تجربه‌ای متفاوت محسوب می‌شود. نمایشی که بهرام ریحانی، هنرمند پانتومیم کشور که این روزها با بیماری سرطان مبارزه می‌کند نیز امید زیادی به حضور در آن داشت.

اما در شرایطی که شنیده‌ها چنین حکایت می‌کنند که داوران از دیدن نمایش «BLALA» بسیار خوشحال بودند و رضایت داشتند اما نتیجه درنهایت این شد که نمایش خاسب مثل چندین دوره اخیر راهی به بخش رقابتی تنها رویداد مهم تئاتر کشور نداشته باشد.

«دریای واژگون» به کارگردانی سیامک احصایی نیز نمایشی قصه‌گو براساس متنی نوشته شده توسط فارس باقری است که بر پایه فرمی مدرن اجرا می‌شود. باتوجه به تخصص احصایی در طراحی صحنه، نورپردازی در این نمایش کارکرد ویژه دارد و از تصاویر ویدئو پروجکشن نیز در اجرا استفاده شده است.

نمایش «عزازیل» به کارگردانی مهرداد کوروش‌نیا با اقتباس از رمان " مفتش و راهبه " نوشته شده و در بازبینی مجدد تغییرات زیادی داشته. این نمایش با چهار بازیگر اجرا می‌شود و حذف ابزار صحنه و تمرکز بسیار بر جزئیات بازیگری را به عنوان رویکرد فرم اجرا در دستور کار قرار می‌دهد. به شکلی که فضاسازی برای تماشاگر به واسطه جزئی‌ترین حرکت‌های بازیگر روی صحنه شکل می‌گیرد.

کنار گذاشته شدن این چهار نمایش از بخش مسابقه سی و سومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با مختصات ارائه شده سوال‌هایی پیش می‌آورد. اینکه سیاست‌های امسال جشنواره چه اندازه بر انتخاب‌ها اثر داشته و یا گروه داوران انتخاب شده با چه پیش زمینه فکری به تماشای این آثار نشستند؟

مسعود دلخواه که درکنار قطب‌الدین صادقی و اسماعیل شفیعی انتخاب نمایش‌های پذیرفته در بخش «تازه‌های تئاتر ایران» را برعهده داشت؛ در گفتگو با خبرنگار ایلنا درباره گزینش‌های صورت گرفته توضیح داد و گفت: کار یکی از این چهار هنرمند آماده نبود ولی می‌توانم تصور کنم اگر گروه تمرین‌ بیشتر داشته باشد نمایش خوبی از کار در می‌آید. اینکه نمایش از حضور در رقابت بازماند فقط به توانایی و استعداد کارگردان و گروه ارتباط ندارد بلکه گاهی مسائلی مثل تمرین در این روند نقش زیادی ایفا می‌کند.

این هنرمند و مدرس دانشگاه با تاکید بر نقش سلیقه در گزینش نمایش‌ها خاطرنشان کرد: من همیشه گفته‌ام داوری هیچگاه بدون نقص نیست و بهترین داور خداوند است. شاید اگر داوران دیگری بودند این نمایش‌ها انتخاب می‌شد و نمایش‌هایی که ما گزینش کردیم رد می‌شدند.

دلخواه تصریح کرد: ما سعی کردیم نمایش‌های خوب و آماده اجرا به جشنواره معرفی شوند و متاسفانه نمایش بعضی از هنرمندان شناخته شده هم به شرایط لازم نرسیده بودند. البته فراموش نکنیم کارهای هنرمندان با استعداد همیشه خوب نیست و فرازوفرود همواره وجود دارد.

عضو هیات انتخاب «تازه‌های تئاتر ایران» در پاسخ به این سوال که سیاست‌گذاری کلی جشنواره چه اندازه در انتخاب نهایی آثار نقش داشته است؛ اظهار کرد: این نکته قابل بحثاست. چنین چیزی را کاملا تایید نمی‌کنم و حاضرم در این رابطه گفتگویی مفصل داشته باشم چون اتفاقا ما سعی کردیم در انتخاب نمایش‌ها سلیقه یک نفر حاکم نباشد. شما در میان گروه‌های انتخاب شده اجراهایی با گرایش‌ تجربی یا رئال اجتماعی نیز می‌بینید.

دلخواه در پایان به مبحث«تئاتر ایرانی و هویت ملی» اشاره کرد و گفت: متاسفانه همواره در این رابطه پراکنده صحبت شده و درباره مختصات آنچه تئاتر ملی نامیده می‌شود نقطه نظرهای متفاوت وجود دارد که امکان طرح آن در فرصت کوتاه نیست و باید زمانی جداگانه برای گفتگو در این مورد اختصاص پیدا کند.

اما رحمت امینی، کارگردان و رئیس مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری درباره عبارت " تئاتر ملی " بیان کرد: تئاتر ایرانی قالب و شابلون ندارد که بگوییم وقتی کارگردان چند ویژگی را رعایت کند به این معنی است که نمایش ایرانی تلقی می‌شود.

او ادامه داد: به نظرم اندیشه حاکم بر یک اجرا اهمیت دارد و این عامل رنگ و بوی ایرانی یا غیرایرانی اثر را مشخص می‌کند. به اعتقاد من ۸۰ درصد نمایش‌های خوبی که به صحنه می‌روند؛ با اندیشه ایرانی خلق شده و دغدغه‌های جامعه امروز ایران را روایت می‌کنند.

امینی همچنین به انتخاب متن‌های خارجی اشاره کرد و گفت: این نکته به کارگردان بستگی دارد و اینکه اندیشه‌های تحلیلی حاکم بر اجرای یک نمایش‌نامه غربی را با مختصات و مناسبات ایرانی تعریف کند. به این ترتیب نمایش قطعا ایرانی و برآمده از اندیشه هنرمند ایرانی است، اما اگر نمایش‌نامه از ابتدا توسط هنرمند ایرانی و با درنظر گرفتن مناسبات اجتماعی کشور نوشته شود؛ پسندیده‌تر است.

با آغاز اجراهای صحنه‌ای سی و سومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شاهد خواهیم بود چه آثاری در این رویداد به صحنه می‌روند. آیا به سنت نمایش‌های ایران در دهه‌های قبل با صحنه‌های شلوغ، دیالوگ‌های مداوم و غلو شده، طراحی گریم و لباس پرزرق و برق مواجه خواهیم شد یا سلیقه و زیبایی‌شناسی نسل جدید تئاتر ایران در سال ۲۰۱۴ و سال ۹۳ روی صحنه‌ها به ظهور می‌رسد؟