خاطرات داریوش فرهنگ از «گروه تئاتر پیاده» درگفتگو با ایلنا؛
فقر اقتصادی، فرهنگی و تنگ‌نظری باعثفاصله گرفتن از تئاتر می‌شود
دولت و مجلس باید موقعیت نسبی اقتصادی را برای تئاتر فراهم کنند، چون تئاتر نماینده شعور، روحیات و نشاط مردم یک جامعه محسوب می‌شود / ما نمی‌خواهیم تنها زنده باشیم، بلکه می‌خواهیم زندگی کنیم / هنگامی که یک تئاتر پیشرو تزلزل پیدا کند؛ پایه‌های تئاتر کشور متزلزل خواهد شد.
ایلنا: داریوش فرهنگ مدتی است از فعالیت در زمینه هنرهای نمایشی فاصله گرفته اما شنیدن نام او یاد و خاطره‌ی گروه تئاتر " پیاده " را برای بسیاری از علاقه‌مندان به هنر نمایش زنده می‌کند. گروهی که بازیگران توانمندی همچون سوسن تسلیمی، مهدی هاشمی، گلاب آدینه، علیرضا خمسه و فاطمه معتمد‌آریا را به سینما، تئاتر و تلویزیون ایران معرفی کرد. با او درباره دلایل کم‌کار شدن در عرصه هنرهای نمایشی و آنچه امروز بر تئاتر کشور می‌گذرد گفتگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
به گزارش خبرنگار ایلنا، فرهنگ درباره سرنوشت گروه تئاتر " پیاده " طی سالیان سپری شده می‌گوید: پرچم گروه تئاتر " پیاده " امروز در دستان گلاب آدینه قرار دارد و استوار به راه خود ادامه می‌دهد. خانم آدینه به عنوان یکی از اعضای این گروه همچنان پرقدرت در آثار سینمایی و تلویزیونی ایفای نقش می‌کند و خبر دارم که در آثار نمایشی هم روی صحنه می‌روند.
وی با بیان اینکه نام گروه تئاتر " پیاده "، یاد و خاطره‌ی سال‌های ۴۷ تا ۵۷ را زنده می‌کند به دوران تحصیل در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران اشاره کرد و ادامه داد: ما یکی از معدود گروه‌های حرفه‌ای تئاتر دانشجویی بودیم که به شکل مستمر چیزی حدود ۱۸ نمایش را روی صحنه بردیم و یکی از امضاهای گروه ما اجرای دست اول نمایش‌نامه‌ها بود.
این هنرمند به علاقه‌ی دیگران برای مشارکت و همکاری در خلق نمایش با گروه تئاتر پیاده اشاره کرد و بیان داشت: حتی بعضی مترجم‌ها از سر تمایل پیش ما می‌آمدند و ترجمه بعضی نمایش‌نامه‌ها را برای اجرا توسط گروه تئاتر " پیاده " پیشنهاد می‌دادند. ازجمله این آثار می‌توان به نمایش‌نامه " با خشم به یاد آر " اشاره کرد که نوشته «جان آزبرن» بود و توسط «کریم امامی» ترجمه شد. نمایش‌نامه «دیوار چین» هم همین‌طور توسط «فریدون سالک» ترجمه شد که برای نخستین بار اتفاق می‌افتاد.
کارگردان و بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون از نمایش " ماجرای باغ وحش " نوشته «ادوارد آلبی» به عنوان یکی از مطرح‌ترین آثار نخستینِ گروه تئاتر پیاده یاد کرد و گفت: آن زمان رسم بود سالانه بهترین نمایش و بازیگر توسط منتقدان انتخاب می‌شدند که این اتفاق سال ۴۸ برای " ماجرای باغ وحش " رقم خورد. این اثر دو شخصیت داشت که من و مهدی هاشمی در کنار یکدیگر در آن ایفای نقش می‌کردیم و مهدی هاشمی هم‌زمان کارگردانی را هم برعهده داشت.
وی افزود: رفته رفته چند نمایش‌نامه ایرانی روی صحنه بردیم که معروف‌ترین آن‌ها " داستانی نه تازه " نام داشت و طراحی و کارگردانی کار برعهده من بود. اجرای این اثر توسط گروه تئاتر " پیاده " بار دیگر عنوان بهترین نمایش سال را از سوی منتقدان به دست آورد و همین ماجرا برای نمایش " آدم آدم است " نوشته «برتولت برشت» نیز تکرار شد.
فرهنگ که به همراه مهدی هاشمی گروه تئاتر پیاده را پایه‌گذاری کرد در ادامه مرور خاطرات گذشته خود اظهار داشت: هر دو موسس بودیم و تمام اعضا را دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا تشکیل می‌دادند. بیشتر اعضای این گروه هم بعدا به هنرمندان صاحب‌نام سینما، تئاتر و تلویزیون تبدیل شدند. مهدی هاشمی، سوسن تسلیمی، گلاب آدینه، سوسن فرخ‌نیا، حمید جبلی، علیرضا خمسه، فاطمه معتمد آریا، رضا بابک و بسیاری دیگر که الان حضور ذهن ندارم.
این هنرمند در پاسخ به این سوال که چرا برخلاف بعضی از اعضای گروه تئاتر پیاده مانند گلاب آدینه که گاهی حضور روی صحنه را تجربه می‌کند از فعالیت در عرصه نمایش فاصله گرفته است؟، گفت: یکی دوعامل در تئاتر من را آزار می‌داد که در نهایت موجب شد کار در این عرصه را برای مدتی رها کنم. نخست، فقر مالی موجود در این عرصه که تنگدستی و تنگ نظری را به همراه می‌آورد. دوم، شرایط مدیریتی متشطط و بی‌ربط و نابه‌جا در تئاتر بود. افرادی سرکار می‌آمدند که هیچ ارتباطی به تئاتر نداشتند و هفته‌ای یک مرتبه هم تغییر می‌کردند، به همین دلیل عطای کار را به لقایش بخشیدم.
وی اما بر اهمیت هنر نمایش به ویژه برای بازیگران تاکیده دوباره کرد و ادامه داد: هنر تئاتر به خصوص برای افراد هنرپیشه در تمام نقاط جهان مانند تصفیه خانه عمل می‌کند و یک نیاز اساسی به نظر می‌رسد. شاید در این بین فاصله‌هایی وجود داشته باشد اما از اهمیت و نیاز نمی‌کاهد.
هنرمند پیشکسوت تئاتر و سینما همچنین به تجربه اجرای سه سال قبل نمایش " گالیله " در تئاترشهر اشاره کرد و اظهار داشت: این کار عجله‌ای بود و بیست و سه روز بیشتر برای آماده سازی آن زمان در اختیار نداشتم، مثل شتاب ساخت سریال‌های مناسبتی تلویزیون شد که باید به سرعت برای پخش آماده شوند و با چنین شرایطی اصلا از کار راضی نبودم. علاقه نداشتم در اجبار کار کنم اما شرایطی بود که به یکباره در آن قرار گرفتم و اعلام شد برنامه‌ها به گونه‌ای است که فقط همین زمان را برای رفتن روی صحنه دراختیار داریم. این نکته موجب شد نمایش را به ناچار با سرعت زیاد روی صحنه ببریم.
وی در ادامه بیان خاطرات خود و توضیح درباره یکی از آسیب‌های جدی تئاتر ایران پرداخت و گفت: همان شب نخست اجرا برای نخستین مرتبه تمام بازیگران و عوامل را یک‌جا در کنار هم می‌دیدم!. معتقدم تئاتر به زمان زیادی برای تمرین نیاز دارد و سهل انگاری و آسان پسندی در هیچ کار هنری نتیجه نمی‌دهد؛ کار باید صیقل بخورد و پالایش شود.
کارگردان فیلم سینمایی " روانی " ضمن پاسخ به این پرسش که مسائل اقتصادی را چقدر در بروز چنین مشکلی دخیل می‌داند؟، عنوان کرد: قطعا تاثیر بسیار زیادی دارد و دقیقا به خاطر همین مشکلات اقتصادی است که گروه‌ها زمان کمی صرف می‌کنند و تمرین نمایش به مدت ۵ ماه برای همه میسر نیست.
وی با تاکید بر اینکه گروه تئاتر " پیاده " کار خود را بدون چشم‌داشت مالی و بیشتر با علاقه و عشق پیش می‌برد، افزود: البته آن دوران دست‌مزدها کفاف زندگی را می‌داد و با توجه به شرایط اقتصادی دوره‌ی جدید حمایت‌های مادی و معنوی این حوزه کم به نظر می‌رسد. همین عامل موجب شده کار تئاتر سرسری شود، در نتیجه امروز کمتر شاهد شور و شعف تمرین و تفکر در هنر نمایش هستیم که کشف ناشناخته‌ها را همراه دارد.
این هنرمند تصریح کرد: به نظرم نمی‌رسد بتوانیم یک نمایش‌نامه بزرگ که نویسنده سال‌ها برای نگارش آن تحقیق، پژوهش و تامل کرده را ظرف ۲۰ روز برای اجرا روی صحنه آماده کنیم.
موسس گروه تئاتر " پیاده " همچنین رقابت سینما و تلویزیون در پرداخت دست‌مزدها را در این روند بی‌تاثیر ندانست و بیان کرد: این رقابت به قدری وسوسه‌انگیز شده که بازیگر با صرف زمان و انرژی کمتر‌می‌تواند درآمد و شهرت بیشتری کسب کند. در این میان هستند گروه‌هایی که کار خود را جدی می‌گیرند اما متاسفانه حمایت چندانی وجود ندارد. معتقدم جاه طلبی‌ها و شهرت‌ها زودگذر هستند و در درجه پایینی از اهمیت قرار می‌گیرند، اما اگر کار ما با خلاقیت و تلاش همراه شد قطعا ثروت و شهرت را همراه دارد.
وی افزود: تردید نکنید وقتی اثر خلاقانه باشد راه خود را پیدا می‌کند و مسائل و مشکلات مالی هم برطرف می‌شود. عشق خلاقیت می‌آفریند و سرمایه مالی الزاما موجب رشد خلاقیت نیست، فقط از خودگذشتگی و دوندگی است که تئاتر را زنده نگه‌میدارد.
کارگردان فیلم سینمایی " یک گزارش واقعی " در خصوص فعالیت هنرمندان جوان تئاتر طی سال‌های اخیر گفت: جرقه‌هایی دیده می‌شود که بسیار خوب فعالیت می‌کنند اما در این بخش شاهد استمرار نیستیم. به این علت که گروه‌های هنری باید ماه‌ها و سال‌ها پشت درب سالن، انتظار بکشند تا نوبت اجرای آن‌ها فرا برسد. از سوی دیگر تعریف و حمایت مشخصی در تئاتر وجود ندارد که بتواند همه را یکسان دربرگیرد.
وی با بیان اینکه فقر اقتصادی، فرهنگی و تنگ‌نظری‌ها موجب می‌شود عده‌ای از تئاتر فاصله بگیرند، ادامه داد: برخلاف سینما و تلویزیون در تئاتر همه چیز از دورن خانواده و کار جمعی شکل می‌گیرد، سپس کشف اتفاق می‌افتد. در این هنر با هم بودن است که موجب رشد و تکامل می‌شود. فعالیت پرشور جوانان نه تنها برای نسل من جذاب است، بلکه اصولا اعتقاد دارم تکامل در ترکیب و همراهی افراد با تجربه و جوان اتفاق می‌افتد.
او ادامه داد: تئاتر هنر بده بستان است و به صورت انفرادی پیشرفتی حاصل نمی‌شود. سنتز و تکامل در ذات این هنر نهادینه شده و در تمام شب‌های اجرا امکان حذف و اضافه موارد وجود دارد. وقتی چنین فرصت خلاقه‌ای در اختیار داریم نباید ساده از دست برود که ترکیب استعدادهای با تجربه و جوان در این مسیر قطعا مثبت است.
فرهنگ با تاکید بر اینکه استقبال تماشاگران از آثار نمایشی نسبت به گذشته افزایش چشمگیری داشته؛ اظهار داشت: باید شرایطی فراهم کنیم که گروه‌ها بدون نگرانی تمرین کنند و پاسخ هنرمندان و مدیران به مردم اجرای نمایش‌های با کیفیت روی صحنه باشد. ما باید یک کتاب راهنمای خوب داشته باشیم که دورنمای تئاتر را هدف بگیرد. با این رویکرد خود به خود به این نتیجه می‌رسیم که ۲۰ جلسه تمرین اصلا موجب خلق نمایش با کیفیت نمی‌شود.
این کارگردان باسابقه تئاتر، دولت و مجلس را موظف به سامان‌دهی وضعیت تئاتر کشور دانست و عنوان کرد: این دو نهاد باید موقعیت نسبی اقتصادی را برای تئاتر فراهم کنند، چون تئاتر نماینده شعور، روحیات و نشاط مردم یک جامعه محسوب می‌شود. وقتی این هنر مرده باشد، جامعه مرده است.
وی ادامه داد: ما نمی‌خواهیم تنها زنده باشیم، بلکه می‌خواهیم زندگی کنیم که اصولا کار هنر و به خصوص تئاتر است.
یکی از موسسان گروه تئاتر پیاده به افزایش گروه‌های نمایشی هم اشاره‌ای کرد و گفت: تعداد زیاد گروه‌های نمایشی هیچ ایرادی ندارد، اما در کنار این رویکرد باید به آثار ملی که با توجه به شخصیت، باورها و هویت خودمان خلق می‌شود توجه کنیم. نمایش مانند آینه تمام نمای رفتارهای اجتماعی ما عمل می‌کند و وقتی مردم ردپای خود را در آثار نبینند با صرف میلیاردها بودجه و هزینه یا استفاده از بازیگران چهره در اثر تاثیری بر تئاتر نمی‌گذارد.
بازیگر پیشکسوت در پایان روزهای دانشجویی و اجرای نمایش در تالار مولوی را زنده کرد و درباره وضعیت بدِ این روزهای مرکزتئاتر مولوی اظهار داشت: ما به عنوان یکی از نخستین گروه‌هایی شناخته می‌شویم که توسط دانشجویان برای اجرای تئاتر شکل گرفت، آن زمان هم مانند امروز دانشجویان نماینده فکر و فعالیت‌های پیشرو بودند و تالار مولوی از همان دوران به صورت سمبلیک به عنوان محلی برای اجرای آثار پیشروی دانشجویان معرفی شد. جالب اینجاست که از نظر جغرافیایی کنار دانشگاه قرار دارد. باید راهی برای سروسامان دادن به اوضاع پیدا کنیم. وقتی تئاتر پیشرو و مدرن دچار چنین مشکلاتی بشود باقی کارها راه به جایی نخواهد برد. هنگامی که یک تئاتر پیشرو، دانش پژوه و رو به آینده تزلزل پیدا کند پایه‌های تئاتر کشور متزلزل خواهد شد.
