یادداشتی از افشار سلیمانی؛
ژئوپولیتیک قفقاز جنوبی، بیم و امیدها
ایران باید با رویکردهای ایجابی نقش لازم و شایسته خود را در قفقاز جنوبی ایفا کند و از روسیه که بازیگر اصلی این منطقه است، بخواهد تهران را که با دو کشور چالش‌های مرزی دارد، وارد بازی کند.
«افشار سلیمانی» سفیر پیشین ایران در آذربایجان طی یادداشتی برای ایلنا به بررسی و تحلیل تغییرات ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی پس از آتش‌بس میان جمهوری ارمنستان و آذربایجان و بیم و امیدهای آن پرداخت که به شرح زیر از نظر می‌گذرد:
اینک که پس از سه دهه انجماد بحران در منطقه قره‌باغ کوهستانی بخشی از این جغرافیا توسط ارتش آذربایجان در سایه تقویت توانایی نظامی و اتحاد مردم و نیروهای سیاسی مخالف و موافق دولت آذربایجان و تحت تاثیر تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی که موجبات سرگرمی برخی بازیگران ذی نفوذ را در مسایل داخلی و خارجی فراهم نموده و گسترش شیوع ویروس کرونا و انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بر این سرگرمی‌ها افزوده است، بیشتر شاهد مطرح شدن برخی نگرانی‌ها از حیث تغییرات احتمالی ژئوپولیتیک و حضور احتمالی نیروهای تکفیری و تروریستی اعم از جبهه‌النصره ، پ.ک.ک و ی.پ.گ در مناطق نزدیک هم مرز با ایران هستیم. با توجه به اهمیت موضوع ضمن تاکید مجدد بر ضرورت تماس‌ها و گفتگوهای شفاف و دوستانه میان مقامات ایران با کشورهای درگیر و سایر دولتهای منطقه، نکاتی پیرامون وضعیت موجود اشاره حائز اهمیت است و پیشنهادی جهت تحکیم دوستی‌ها و تقویتِ ثباتِ رابطه ارائه می‌‌شود.
همانگونه که می‌دانیم ایران همزمان با اینکه مرزی به طول ۷۵۰ کیلومتری با آذربایجان و نخجوان دارد، با ارمنستان نیز مرز ۴۲ کیلومتری در نوردوز - مغری دارد و براساس حقوق بین‌الملل و حق حاکمیت ملی کشورها غیر قابل تغییر است.
کریدور زنگزور متعلق به ارمنستان (اگرچه قبلاً متعلق یه آذربایجان شوروی بوده است) از زمان اتحاد جماهیر شوروی همواره نقطه اتصال نخجوان با آذربایجان بود که پس از مناقشه قره‌باغ این مسیر درطول قریب به سی سال اخیر قطع شده بود. کریدور لاچین که متعلق به آذربایجان است نیز بین ارمنستان و قره‌باغ واقع شده و نقطه وصل آنها به شمار می‌رود.
از همین رو ارمنستان و آذربایجان مجبور شدند برای یکدیگر راه ارتباطی فراهم کنند. ترکیه هم که با نخجوان ده کیلومتر مرز دارد، بطور طبیعی پس از راه‌اندازی کریدور زنگزور برای رسیدن به آذربایجان و دریای خزر و آسیای مرکزی از آن استفاده خواهد کرد.
نکته قابل توجه در روند پایان دادن به مناقشه قره‌باغ چگونگی توافق آذربایجان و ارمنستان درخصوص شیوه استفاده متقابل از این کریدورها بر اساس حق حاکمیت ملی آنها و مصالح و امنیت منطقه است.
بدیهی است که با برقراری صلح در این منطقه و مورد استفاده واقع شدن کریدور زنگزور، باکو و آنکارا نیازی به استفاده از مسیر ایران در محور نخجوان - آذربایجان نخواهند داشت. ازسوی دیگر این مسائل در محدوده اراضی سه کشور آذربایجان، ارمنستان و ترکیه اتفاق می افتد. البته اگر از همین محدوده تهدید امنیتی علیه ایران صورت بگیرد براساس اصل ۵۱ منشور سازمان ملل متحد این حق طبیعی ایران است که به طرف‌های مقابل هشدار دهد و در صورت لزوم اقدام نظامی علیه آنها بعمل آورد؛ البته بسیار بعید است که کشورهای همسایه ایران به مکان تهدید علیه ایران تبدیل شوند و دلیلی هم برای تهدید بودن آنها علیه ایران وجود ندارد؛ چراکه هزینه‌های آنها را افزایش می‌دهد و سودی برای آنها نخواهد داشت.
در راستای تامین منافع و امنیت ملی کشورهای این منطقه بهترین راهبرد اولویت دادن به اقدامات ایجابی و تقویت همکاری‌های دو و چند جانبه در حوزه‌های مختلف اقتصادی، انرژی و حمل و نقل و ارتباطات است. در این میان کشوری که باید بیشتر از بقیه کشورهای منطقه به دلیل تاثیر‌پذیری قفقاز شمالی در درون فدراسیون روسیه نگران تقویت حوزه نفوذ ترکیه در قفقاز جنوبی باشد، روسیه است که بنظر میرسد به همکاری با ترکیه اولویت می‌دهد تا تقابل با این کشور.
ایران، ترکیه و روسیه و سه کشور قفقاز جنوبی ناگزیرند هرچه زودتر برای منافع خود و ثبات و امنیت منطقه و جلوگیری از دخالت کشورهای فرامنطقه‌ای، براساس مدل ۳+۳ به مناقشه قره‌باغ پایان دهند و بنیان همکاری‌های امنیتی و اقتصادی را بر همین اساس پایه‌گذاری و آنها را گسترش و تعمیق ببخشند تا ملل منطقه شاهد توسعه و رفاه بیشتر شوند و از دولتهای خود رضایت بیشتری داشته باشند. هرگونه تحرک و تلاش غیرسازنده و سلبی توسط بازیگران منطقه‌ای موجب افزایش تنش، بالارفتن هزینه‌ها و از دست دادن فرصت‌ها آنگونه که پیشتر شاهد آنها بوده‌ایم، خواهد شد.
در این میان متاسفانه تحلیل‌های متفاوتی در فضای رسانه منتشر شده که می‌تواند هزینه بر کشور تحمیل کند؛ تا جایی که با همین اطلاع رسانی‌های غلط و مبتنی بر توهم توطئه فضا متشنج شده است.
توجه کنیم که قرار نیست مرز ایران و ارمنستان قطع شود. اگر هم چنین شود، این ارمنستان است که (به دلیل مشکلاتی که با ترکیه و آذربایجان دارد و اگر مرزهایش گشوده شود با چالش مواجه خواهد بود) باید نگران شود. مسیر حمل ونقل و انرژی میان نخجوان با آذربایجان از همان جاده‌ای خواهد بود (زنگزور) که زمان شوروی میان آنها برقرار بوده است . مرز ایران وارمنستان در محور نورودوز - مغری همواره برقرار خواهد بود. و در مقابل، کریدورِ آذربایجان هم به ارمنی‌ها اجازه خواهد داد میان ارمنستان و قره‌باغ از کریدور لاچین که متعلق به آذربایجان است تردد کنند.
نیروی نظامی روسیه هم که بعنوان صلح بان در همین منطقه حضور خواهند داشت، با مشارکت نیروهای دوکشور بر ترددها نظارت خواهند کرد. بر این اساس ایران باید با رویکردهای ایجابی نقش لازم و شایسته خود را در این منطقه ایفا کند و از روسیه که بازیگر اصلی این منطقه است، بخواهد تهران را که با دو کشور چالش‌های مرزی دارد، وارد بازی کند.
