ترزا می، در سرازیری خودکشی سیاسی/ بروکسل به دنبال پادزهر تجزیه اتحادیه/ فروپاشی اقتصاد پس از طلاق از اتحادیه

برگزیت؛ عنوانی که در سال گذشته بارها به گوش رسید و حکایت از یک روند بهم‌ریخته در عرصه سیاسی بریتانیا دارد. درست اس که شهروندان این کشور با شرکت در یک همه‌پرسی ملی به خروج کشورشاان از جمع دولت‌های اروپایی رای مثبت دادند اما واقعیت این است که هیچ روشنگری سیاسی از سوی جناح سنتی و محافظه‌کاران بریتانیا در مورد آثار و پیامدهای برگزیت برای مردم این کشور بازگو نشد. به عبارتی دیگر آنچه امروز به عنوان یک «بن‌بست سیاسی» در لندن مشاهده می‌شود، ماحصل عوامگرایی و رکب زدن مخالفان اتحادیه اروپا در جزیره است. در سال گذشته پرونده برگزیت وارد فاز جدید شد و درگیری با داخل پارلمان عوام کشیده شد؛ تا جایی که نخست‌وزیر بریتانیا بارها برای امتیازگیری بیشتر به بروکسل سفر کرد اما پس از بازگشت به کشورش مورد هجمه‌های بی‌سابقه از سوی خودی و غیر خودی قرار گرفت.

این روند تا جایی ادامه پیدا کرد که نه تنها حزب کارگر بلکه حزب محافظه‌کار بریتانیا به عنوان جریان همسو با «ترزا می» او را بارها به انواع و اقسام مختلف تهدید کرد و در اواخر سال گذشته چندین نفر از کابینه او، استعفاء دادند. موضوع به همینجا ختم نشد بلکه خانم نخست وزیر هر آن احتمال دارد که خروج بدون توافق را عملیاتی کند. در مقابل اتحادیه اروپا با علم به اینکه کشورهای اروپایی و به خصوص احزاب راستگرای قاره سبز چشمشان به لندن دوخته شده است، به دنبال جلوگیری از هرگونه تبعات منفی و مخرب پس از خروج بریتانیا از جمع کشورهای اروپایی است. در ادامه مشروح نظرات کارشناسان حوزه اروپا در مورد فرآیند و پیامد برگزیت از نظر خواهد گذشت.

زد و خورد در خانه شماره ۱۰ 

پیروز مجتهدزاده (مدیر عامل بنیاد پژوهشی یورو سویک در لندن)

آنچه از داده‌های موجود پیداست، مساله برگزیت در وضعیت کنونی به جدی‌ترین چالش نخست‌وزیر بریتانیا تبدیل شده که نه تنها «ترزا می» بلکه کابینه او را در آستانه سقوط قرار داده است. او چندین بار طی ماه‌های اخیر با مسئولان اتحادیه اروپایی دیدار و مذاکره کرده اما نتوانسته با دست پُر به لندن برگردد؛ چراکه از نظر بروکسل هیچ امکانی برای ارائه امتیازهای بیشتر وجود ندارد و همین موضوع باعث شده تا نمایندگان پارلمان بریتانیا بیشترین حجم فشار سیاسی را بر ترزا می اعمال کنند. نمایندگان حزب کارگر و حزب محافظه‌کاران به علاوه سایر احزاب به دنبال آن هستند تا بتوانند فردا -سه‌شنبه- خانم می را توجیه کنند که نمی‌توان در وضعیت فعلی خروج از اتحادیه را به صورت عملی کلید زد. بسیاری از نمایندگان پارلمان بریتانیا بارها به صورت علنی و غیر علنی نقطه‌نظرات خود در مورد برگزیت را به ترزا مِی گوشزد کرده‌اند و این نشان می‌دهد که هیچ هماهنگی میان پارلمان عوام و سیاست‌های ترزا می وجود ندارد. در این راستا اتحادیه اروپا هم به صورت قاطع آخرین تحلیل و نظر خود را به لندن ارائه داده است و در نهایت باید بگویم که شاهد یک بن‌بست سیاسی در تاریخ بریتانیا هستیم. نمایندگان پارلمان بریتانیا به دنبال آن هستند را به هر ترتیبی که شده به ترزا مِی ابلاغ کنند که چگونه باید تغییراتی را در برگزیت اعمال کند و این به معنای شروع چالش جدید میان خانه شماره ۱۰ و وست‌مینستر است. من معتقدم که وضعیت فعلی توسط شخص خانم مِی به وجود آمده و هیچکس جز او مقصر اصلی خطاب نخواهد شد. او از روز اول باید به عاقبت این تک روی‌ها توجه می‌کرد و متوجه می‌شد که برگزیت به این سادگی قابل اجرا نخواهد بود.

نخست‌وزیر بریتانیا به صراحت مشخص کرد که به‌رغم ظاهرسازی و مخالفت با برگزیت، دقیقاً به دنبال خروج کشورش از اتحادیه اروپا است. ترزا می در اوایل به روی کار آمدنش سعی داشت به همه وانمود کند از میراث «دیوید کامرون» به شدت ناراحت و عصبانی است اما واقعیت این است که او به خوبی تبعات این خروج را می‌داند و در مقابل این وضعیت سعی دارد تا تقصیر را به گردن دیگران بیاندازد. خانم مِی به دنبال آن بود تا برگزیت را از دهان اشخاص دیگر بازگو کند و همین مساله امروز به عنوان یک چالش جدی در حزب محافظه‌کاران به مانند توپ فوتبال، دست به دست می‌شود. او به خوبی می‌داند که اگر تغییرات مد نظر نمایندگان پارلمان عوام را نتواند اعمال کند، احتمال استعفای هم حزبی‌های وی قوت خواهد گرفت و همین موضوع او را در سراشیبی سقوط قرار خواهد داد. اگر ترزا می نتواند آن‌گونه که نمایندگان انتظار دارند اوضاع را آرام کند، بدون تردید اعضای حزب محافظه‌کار و حتی حزب کارگر استعفا خواهند داد. اخیراً چند نفر از هم حزبی‌های او دست به چنین اقدامی زده بودند اما واقعیت این است که تنها راه حل برون رفت ترزا می از باتلاق برگزیت، برگزاری رفراندوم مجدد خواهد بود. باید مد نظر داشته باشیم که همراهی اتحادیه اروپایی با ترزا می دور از ذهن است و از این منظر احتمال دارد شاهد برگزیت بدون توافق باشیم. در اینجا دو سناریو وجود دارد که اجرای هر کدام از آنها بدون شک حیات سیاسی ترزا می را با چالش روبه‌رو خواهد کرد. نخست اینکه او تن به برگزاری مجدد همه‌پرسی برگزیت بدهد که در این صورت «خودزنی سیاسی» اتفاق می‌افتد و جایگاه خانم نخست‌وزیر با تزلزل مواجه می‌شود و دوم اینکه او خروج بدون هماهنگی با اتحادیه اروپا را اجرایی کند که به مثابه «خودکشی» قلمداد می‌شود. بنابراین می تا ۲۹ مارس بر سر یک دو راهی قرار خواهد داشت که اجرای هر یک از دو گزینه مذکور، حیثیت وی را خدشه‌دار خواهد کرد. 

سقوط خانم نخست‌وزیر!

رکسانا نیکنامی (کارشناس مسائل اروپا – استاد دانشگاه) 

رای منفی پارلمان عوام بریتانیا به دومین طرح برگزیت که توسط «ترزا می» ارائه شده بود به خوبی نشان از ادامه اختلاف‌های اساسی دارد. واقعیت این است که پرونده برگزیت به حدی دارای ابعاد مختلف و اخلاف‌های گوناگون است که نمی‌توان هیچ امیدی به موافقت‌ طرح‌های بعدی خانم ترزا می داشت. این اختلاف‌ها به حدی عمیق و گسترده شده که وزراء کابینه دولت فعلی بریتانیا یکی پس از دیگری مشغول استعفا هستند و تمام مولفه‌های موجود نشان می‌دهد که خانم نخست‌وزیر روزهای سختی را پیش‌رو دارد. دعوای اصلی در پرونده برگزیت این است که بریتانیا با خروج از جمع کشورهای اروپایی چگونه می‌خواهد حیات اقتصادی و سپس سیاسی خود را ادامه دهد. اتحادیه اروپا اصرار دارد تا بریتانیا در این نهاد اروپایی باقی بماند اما زمانی که لندن بر خروج از اتحادیه اروپا اصرار کرد، موضع بروکسل هم تا حد زیادی تغییر پیدا کرد. اتحادیه معتقد است که اگر بریتانیا از جمع کشورهای اروپایی خارج شود باید قوانین جدید را بپذیرد و این موضوع می‌تواند مانع انعقاد قراردادهای تجاری لندن با سایر کشورها شود و همین موضوع یکی از محورهای اختلاف بریتانیا و اتحادیه اروپایی به حساب می‌آید. موضوع دیگر که تا به امروز مبهم باقی مانده، سرنوشت ایرلند پس از جدایی بریتانیا از اتحادیه اروپا است. واقعیت این است که وضعیت نقاطی مانند ولز و اسکاتلند و حتی نقاطی که حزب کارگر دست برتر را از منظر سیاسی – اجتماعی در آنجا دارد مشخص است؛ چراکه آنها مخالف برگزیت و طلاق لندن از کشورهای اروپایی هستند اما در مورد ایلند همچنان ابهام‌های زیادی وجود دارد.  

ترزا می در وضعیت فعلی تنها با احزاب مخالف دست به گریبان نیست بلکه در رون حزب محافظه‎‌کاران هم گسل جدی در مورد برگزیت وجود دارد. تا جایی که اشخاصی مانند بوریس جانسون و حتی وزیر برگزیت کابینه ترزا می از بدنه دولت جدا شدند و داده‌ها نشان می‌دهد که اختلاف در آینده به قوت خود باقیست. این شرایط حکایت از آن دارد که ترزا می هیچ راه‌حل جدی در دستور کار ندارد و از این منظر انتقادها بر وی افزایش پیدا کرده است. من معتقدم که برگزاری مجدد همه‌پرسی در مورد خروج از اتحادیه اروپا توسط خانم مِی بسیار بعید است؛ چراکه با این کار هزینه‌های سیاسی و اقتصادی بسیار زیادی برای او به وجود می‌آید که تبعات ناخوشایندی خواهد داشت. د: باید توجه داشت که اختلاف نظر در وضعیت کنونی از کف جامعه بریتانیا به سمت نخبگان سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این کشور متمایل شده و به نظر می‌رسد که هر روز به خروج بدون هماهنگی بریتانیا از اتحادیه اروپا نزدیکتر می‌شویم. در وضعیت کنونی سه سناریو محتمل است؛ نخست ارائه طرح جایگزین از سوی ترزا می خواهد بود که به دلیل کم بودن فرصت باقی مانده تا تاریخ خروج از اتحادیه (۲۹ مارس / ۹ فروردین ۱۳۹۸) به نظر نمی‌رسد که او طرح خاصی برای ارائه داشته باشد. دوم، خروج بدون هماهنگی از جمع کشورهای اروپایی است و سوم موضوع برگزاری همه‌پرسی مجدد برگزیت است که این مورد هم بعید به نظر می‌رسد. بنابراین انچه از فضای سیاسی فعلی لندن استنباط می‌شود شمارش معکوس برای سقوط ترزا می پس از تاریخ ۲۹ مارس است و حتی ممکن است دولت ائتلافی شکل بگیرد اما به هر ترتیب خانم نخست‌وزیر از حمایت حزب محافظه‌کاران برخوردار نیست. 

اختلاف در بروکسل 

عبدالرضا فرجی‌راد (سفیر اسبق ایران در نروژ)

توافقاتی میان بریتانیا و اتحادیه اروپا در مورد برگزیت و محتوای آن صورت گرفت اما مسائلی مانند وضعیت پرداخت بدهی‌های بریتانیا و مدل ادامه همکاری‌ها از جمله موضوعاتی است که باید مجدداً مورد بحث قرار بگیرد؛ چراکه پیشنهادهای متفاوتی در این راستا ارائه شده است. در این راستا اتحادیه اروپایی به دنبال آن است تا سخت‌گیری‌هایی را علیه بریتانیا داشته باشد و دلیلش این است که اگر بروکسل در پرونده برگزیت کوتاه بیاید بدون تردید در آینده نزدیک باید با خواسته‌ کشورهای دیگر اروپا مبنی بر خروج از جمع کشورهای قاره سبز دست و پنجه نرم کند. وضعیت در اروپا (خصوصاً کشورهای اروپای شرقی) به صورتی است که برخی از کشورها همانند بریتانیا، خواستار خروج از جمع کشورهای عضو اتحادیه اروپایی هستند و این بدان معناست که شکاف اختلاف در قاره کهن در حال تعمیق است. بنابراین بسیار عادی و منطقی است که اتحادیه اروپا در مورد پرونده برگزیت و خروج لندن، سخت‌گیری‌هایی را داشته باشد. مساله دیگری که جدیداً مطرح شده بود، مساله اختلاف اسپانیا و بریتانیا بر سر مالکیت «جبل‌الطارق» بود. بسیاری معتقدند که نخست‌وزیر اسپانیا قصد دارد از این موضوع برای مصرف داخلی و افزایش وجهه سیاسی خود استفاده کند اما به هر ترتیب مادرید اعلام کرده بود که اگر خواسته‌هایش تامین نشود بدون تردید اقدام به سنگ‌اندازی در پرونده برگزیت خواهد کرد؛ این در حالی است که شهروندان جبل الطاق خواهان آن هستند تا زیر نظر بریتانیا بمانند. 

یکی از دلایل سخت‌گیری اتحادیه اروپا و اینکه دیده می‌شود هجمه‌هایی از سوی بروکسل به این کشور وارد می‌شود، بدان دلیل است که بروکسل در حال دست و پنجه نرم کردن با کشوری مانند لهستان است که خواهان جدا شدن از اتحادیه بوده و این بدان معناست که در آینده نزدیک باید شاهد خیزش چالش جدید از شرق اروپا علیه بروکسل باشیم. کشورهای اروپای شرقی معتقدند که سایر کشورهای اروپایی نمی‌توانند از آنها در برابر تهدید روسیه دفاع کنند و از سوی دیگر، چین تا حد زیادی به این مناطق نزدیک شده و در حال توسعه روابط اقتصادی خود با آنها است که می‌تواند نیاز اروپای شرقی به کشورهای حاضر در غرب اروپا را کم کند. این بدان معناست که فاصله میان کشورهای اروپایی در حال تعمیق و پیشرفت است.  اخیراً فشارهایی از سوی محافظه‌کاران بر «ترزا مِی» وارد شد و حتی عده‌ای در داخل و خاریج از لندن معتقدند بودن که وی از قدرت کنار گذاشته خواهد شد، اما چنین اتفاقی رخ نداد. واقعیت این است که خانم نخست‌وزیر با اجرای یک مانور حساب شده سیاسی توانست به یک‌باره موج رسانه‌ای مشخصی را به نفع خود را بیاندازد که نهایتاً مشخص شد که او موفق به تصویب کلیات برگزیت با طرف اروپایی شده است. بنابراین نمی‌توان به راحتی گفت که چه اتفاقی در مورد رگزیت رخ خواهد داد؛ چراکه مولفه‌های موجود با یکدیگر در تناقض هستند. 

خروج مسالمت‌آمیز یا جدال خونین؟

مرتضی مکی (تحلیلگر مسائل اروپا)

گمانه‌زنی‌هایی که در مورد برگزیت از سوی برخی اشخاص حاضر در دولت یا پارلمان عوام این کشور مطرح می‌شود به این خاطر است که در داخل هرم قدرت این کشور طیف‌های موافق و مخالف زیادی وجود دارند و هرکدام به دنبال عملی شدن نظر خود هستند. به عبارتی دیگر برخی از احزاب معتقدند که بریتانیا باید بدون توافق با بروکسل از جمع کشورهای عضو اتحادیه اروپا خارج شود و در مقابل عده‌ای دیگر انجام شدن این سناریو را معادل خوردن سیانور می‌دانند. به عنوان نمونه دفتر نخست‌وزیر بریتانیا روز گذشته به صورت رسمی اعلام کرد که مشاوران ترزا می به دنبال برگزاری انتخابات مجدد در مورد برگزیت نیستند و هرگونه اخبار در این خصوص را شایعه دانست. مجموع این تحرکات رسانه‌ای و سیاسی در داخل بریتانیا نشان می‌دهد که در وضعیت کنونی طیف‌های مختلف سیاسی در این کشور وارد فاز تقابل و حذف یکدیگر شده‌اند و از این منظر هر کدام از آنها به دنبال پیشبرد سناریوی خود هستند. طبیعی است این روال نه تنها در قالب فعالیت‌های حزبی و انفرادی بلکه در چارچوب مانور و جوسازی رسانه‌ای به ورطه عملیاتی شدن رسیده است. نکته اصلی در وضعیت فعلی این است که نخست‌وزیر بریتانیا باید برای توافق با اتحادیه اروپایی به یک جمع‌بندی مشخص برسد که باید نظر تمام احزاب و طیف‌های سیاسی بریتانیا را با خود همراه کند. در این راستا اروپایی‌ها هم سعی دارند نخست‌وزیر بریتانیا را تا حدی که می‌توانند کنترل کنند و با اعطاء امتیازهای بیشتر به کشورش، یک گام به جلو برای جلوگیری از برگزیت بدون توافق بردارند اما گویا این اتفاق همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

این روند به خوبی نشان می‌دهد که ترزا می، زیر بار شدیدترین فشارها قرار دارد و کابینه وی همانند او در حال سپری کردن روزهای بسیار سخت و طاقت‌فرسا هستند. به نظر می‌رسد علنی کردن طرح‌های فوریتی برای انتقال ملکه و خاندان سلطنتی بریتانیا در موقع بحران تا حد زیادی یک مانور روانی و رسانه‌ای علیه خانم نخست‌وزیر به حساب می‌آید؛ چراکه همانطور که در ابتدا به آن اشاره شد، مخالفان وی به دنبال آن هستند تا دولت را زیر یک فشار همه‌جانبه قرار بدهند. تا جایی که ممکن است برخی از محافظه‌کاران سنتی در بریتانیا چندی بعد اعلام کنند که در این کشور با کمبود مواد غذایی روبه‌رو هستند و این مراحل نهایتاً به رای عدم اعتماد به وی منجر شود؛ داده‌های سیاسی از داخل بریتانیا نشان می‌دهد که هیچ جایگزینی برای ترزا می در وضعیت فعلی وجود ندارد.  حزب کارگر و حزب محافظه‌کاران بریتانیا به صورت مشترک ترزا می را به عنوان نخست‌وزیر قبول دارند که رای اعتماد اخیر مجلس عوام گویای این موضوع است، لذا اگر اتفاق غیر قابل پیش‌بینی رخ ندهد، بدون تردید ترزا می تا پایان سال ۲۰۱۹ به عنوان نخست‌وزیر بریتانیا به ایفاء نقش خواهد پرداخت. مساله اصلی این است که در وضعیت فعلی شهروندان بریتانیا چشمشان به اتحادیه اروپا و امتیازهایی که قرار آنها به دولت کشورشان اعطاء کند دوخته شده است. اگر کشورهای عضو این اتحادیه با خروج بدون توافق بریتانیا از جمع کشورهای اتحادیه مخالفت کنند بدون تردید لندن دچار مشکل خواهد شد. البته آنگلا مرکل (صدراعظم آلمان) این نوید را داده تا آخرین دقایق بتواند بریتانیا را حمایت کند و نهایتاً به یک جمع‌بندی مشخص برسند که دو طرف بدون کوچک‌ترین تنش تعهدات خود را عملیاتی کنند. بنابراین به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا در آینده نزدیک سعی می‌کند تا با ارائه برخی از امتیازها به بریتانیا فرآیند خروج مسالمت‌آمیز لندن از اتحادیه اروپا را آرام کند.