کشورها با اتحاد با یکدیگر در برابر آمریکا بایستند/ تصمیمات ترامپ بیانگر شکست امریکا در خاورمیانه است/ احتمال فروپاشی شورای حقوق بشر سازمان ملل وجود دارد

«پی‌یر بودو»، استاد توسعه بین‌الملل و مطالعات جهانی در دانشکده علوم اجتماعی در دانشگاه اوتاوا است. وی سابقه‌ای طولانی در مطالعات در زمینه توسعه در آفریقا و خاورمیانه دارد. 

پی‌یر بودو درباره دلیل تصمیم‌ «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهوری آمریکا، برای خروج از پیمان‌های بین‌المللی و چندجانبه به ایلنا گفت: دولت ترامپ در حال حاضر از بسیاری از قراردادها و توافق‌های بین‌المللی خارج شده یا بناست که خارج شود. آمریکا نه‌تنها از شورای حقوق بشر، بلکه از دیگر بخش‌های سازمان ملل متحد نیز خارج خواهد شد. دولت ترامپ حتی تهدید کرده که از ناتو نیز خارج شود. بنابراین، به نظر من این تنها آغاز همه‌چیز است. 

به‌نظر می‌رسد که دولت ترامپ تصمیم گرفته که به راه خود برود و کاری به قراردادها و توافق‌های بین‌المللی و چندجانبه نداشته باشد. اما در مورد شورای حقوق بشر سازمان ملل باید گفت که ایالات متحده از «استانداردهای دوگانه» این شورا برای فشار آوردن به کشورهایی که به دلایل گوناگون موردعلاقه واشنگتن نبودند استفاده می‌کرد. از سوی دیگر، آمریکا همواره در این شورا از متحدان خود، به‌ویژه اسرائیل، حمایت کرده و اجازه نداده بر ضد آن‌ها در این شورا حکمی صادر شود. بنابراین آمریکا همواره در این شورا در راستای منافع اسرائیل کار کرده است. با این اوصاف، دلیلی برای ماندن آمریکا در این شورا باقی نمی‌ماند. آمریکا اهمیتی برای شورای حقوق بشر و اصولا برای سازمان ملل قائل نیست.

این وضعیت امروزه ماست: ابرقدرتی رو به زوال. آمریکا در سال‌های گذشته جنگ‌های متعددی را در خاورمیانه به راه انداخته و در تمام آن‌ها شکست خورده است. بنابراین طبیعی است که عصبانی و ناراحت باشد و ترامپ هم به‌خوبی نمایانگر این سرخوردگی است. از سوی دیگر، مؤسسات چندجانبه و بین‌المللی ساختار بسیار ضعیفی دارند و اتحادیه اروپا، با وجود مخالفت با تصمیم دولت ترامپ، کار چندانی نخواهند توانست در برابر آمریکا بکند. از سوی دیگر، چین نیز با این تصمیم مخالفت کرده است. اما پکن نیز بازی‌های خود را دارد و می‌کوشد از تنش‌های تجاری با واشنگتن بکاهد. وضعیت خطرناکی است که حتی می‌تواند به فروپاشی شورای حقوق بشر سازمان ملل منجر شود. همین قضیه در مورد برجام نیز صادق است.

وی با اشاره به تاثیر خروج آمریکا از شورای حقوق بشر و رویکرد اخیر دولت این کشور در قبال پناهجویان در عرصه سیاست خارجی واشنگتن گفت: آمریکا بارها به قطعنامه‌ها و بیانیه‌های شورای حقوق بشر سازمان ملل بی‌توجهی کرده است، به‌ویژه در مورد فلسطین. بنابراین در عمل خروج از شورای حقوق بشر تاثیر چندانی بر سیاست‌گذاری‌های واشنگتن نمی‌گذارد.

استاد دانشگاه اوتاوا در رابطه با بی‌کنشی و رویکرد محافظه‌کارانه اروپا به بدعهدی‌های  مکرر آمریکا گفت: مشکل اینجاست که به‌خاطر مسائل و مشکلات گوناگون، اتحادیه اروپا در حال حاضر چندپاره شده است. گسترش اتحادیه اروپا در سمت شرق (در کشورهایی چون لهستان، اسلوونی، مجارستان و غیره) چندان موفقیت‌آمیز نبود و این کشورها نتوانسته‌اند خود را با دیدگاه‌های کلی اتحادیه اروپا وفق دهند. موج ورود پناهجویان نیز نشان داد که اتحادیه اروپا تا چه اندازه در داخل دچار مشکل است،‌ چراکه کشورهای عضو نتوانستند رویکردی واحد و یکپارچه به این قضیه داشته باشند.

کشورهایی چون ایتالیا که با بیشترین موج ورود پناهجویان مواجه هستند، حس می‌کنند که اتحادیه اروپا به‌قدر کافی از آن‌ها حمایت نمی‌کند. آلمان نیز در مورد پناهجویان با مشکل روبه‌روست. وضعیت بسیار پریشانی است! در مورد وجوه اقتصادی و سیاسی اتحادیه اروپا هم همین امر صدق می‌کند. در مورد مسائلی چون اوکراین نیز اروپا نتوانست رویکردی واحد داشته باشد. متاسفانه تردید اروپا را فرا گرفته است و این بسیار تاسف‌انگیز است، چراکه آن‌ها توانایی مقابله با آمریکا را دارند، اما نبود اتحاد و رویکرد یکپارچه مانع آن می‌شود. گمان نمی‌کنم این ضعف به‌زودی برطرف شود.

آمریکا اعلام کرده که شورای حقوق بشر سازمان ملل وقع چندانی به حقوق بشر نمی‌گذارد و برخی تحلیل‌گران معتقدند که این شورا در حال حاضر کارایی و قدرت اجرایی چندانی ندارد. شخصا با آن‌ها موافقم. شورای حقوق بشر سازمان ملل نسبت به برخی مسائل بی‌توجه بوده و در ۱۵ سال گذشته ضعیف‌تر و ضعیف‌تر شده است. در سال ۲۰۰۳، آمریکا، باوجود مخالفت‌ها در این شورا،‌ به عراق حمله کرد و اصول سازمان ملل در مورد تجاوز نظامی را زیر پا گذاشت. از آن زمان ۱۵ سال می‌گذرد و آمریکا بارها و بارها اصول سازمان‌های بین‌المللی و شوراهای سازمان ملل را زیر پا گذاشته است. بنابراین توانایی اجرایی، مالی و سیاسی تمام نظام سازمان ملل متحد دچار بحران شده است. شورای حقوق بشر هم جز صدور بیانیه و محکوم کردن مسائل گوناگون کار دیگری انجام نمی‌دهد.

برای مثال، استانداردهای دوگانه آمریکا و دیگر کشورها، چه در شورای حقوق بشر و چه خارج از آن، هیچ‌گاه هیچ بحثی درباره عربستان سعودی صورت نداده است. عربستان سعودی بدل به یک تابو شده است. در این کشور حقوق زنان، اقلیت شیعه و بسیاری گروه‌های دیگر زیر پا گذاشته می‌شود، اما در شورای حقوق بشر سازمان ملل حرفی از آن زده نمی‌شود. بنابراین می‌شود این‌گونه نگاه کرد که این شورا چندان تاثیرگذار نیست. با این حال، این حرف را می‌توان در مورد کل نظام سازمان ملل هم زد.

اما به نظر من، راه‌حل فائق آمدن بر این مسئله نه خروج از این مؤسسات و از میان بردن‌شان، بلکه بازتعریف و بازسازی آن‌هاست. باید کاری کرد که این نهادها دوباره کارکردی اجرایی داشته باشند و بتوانند به‌درستی عمل کنند. این مشکل بزرگی است. درست است که آمریکا کشور بزرگی است، اما اگر باقی کشورها با یکدیگر متحد شوند و در برابر واشنگتن بایستند می‌توان اقداماتی را صورت بخشید.  اگر کشورها در برابر آمریکا بایستند و با سیاست‌های یک‌جانبه‌اش مقابله کنند، شاید بتوانیم از این آشفته‌بازار به سلامت بیرون بیاییم.

گفت‌وگو: کامران برادران