جهان در سال ۱۳۹۶/ پرونده هفتم: اسرائیل و فلسطین
قدس، معادله ترامپ علیه جهان/ تل‌آویو و بومی‌سازی بحران/ پشت پرده پیمان عبری – عربی علیه فلسطین
شوک بزرگی که از تصمیم رئیس‌جمهوری آمریکا سر منشاء گرفت، موجب شد تا قدس و فلسطین به چالش جهانی تبدیل شود اما از ماه‌ها قبل این سناریو توسط داماد او پیگیری شده بود که البته کشورهای عربی هم در آن مقصر به حساب می‌آیند.
ممکن است بسیاری از تحلیلگران و مفسران حوزه بین‌الملل از سیاست‌های دونالد ترامپ در مورد پیمان آب و هوای پاریس یا مدل رویارویی او با ناتو و حتی طرز تفکر و نوع نگاه ایالات متحده به آفریقا و مسلمانان متعجب باشند اما آنچه که در سال ۱۳۹۶ باعث شگفتی جهان و طرح مسائل گوناگون شد، اعلام خبر پایتختی قدس برای رژیم صهیونیستی بود. همگان به یاد دارند که با اعلام این خبر توسط ترامپ یک شبه و ظرف مدت چند دقیقه تمامی معادلات در سراسر نظام بین‌الملل به هم ریخت.
عده‌ای این واقعه را یک پرونده دنباله‌دار سیاسی میان آمریکا و اسرائیل اعلام کردند و برخی دیگر آن را یک سناریوی ویژه برای تحکیم روابط مسان تل‌آویو و واشنگتن خواندند. اما واقعیت این است که یک ضلع دیگر این موضوع را باید در ریاض و سایر کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس جست‌وجو کرد.
به هر حال این موضوع همچنان ادامه خواهد داشت و در وضعیت فعلی نه تنها برای جهان اسلام بلکه برای نظام حقوقی حاکم بر عرصه بین‌المللی هم حائز اهمیت خواهد بود. در ادامه به گفت‌وگو با برخی از تحلیلگران این حوزه پرداخته شده که از نظر می‌گذرد.
منتظر پاسخ «ساف» باشید
صلاح زواوی (سفیر فلسطین در تهران)
تصمیم ترامپ تحت عنوان به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت ابدی و دائمی اسرائیل را باید «حلقه‌ای از یک زنجیره طولانی» به حساب آورد که متشکل از انواع توطئه‌ها در جهان اسلام است. همانطور که می‌دانید ترامپ و روسای جمهوری قبل از او اجرا کننده دستورهای تل‌آویو هستند و از خود اختیار کافی ندارند.
ضعفی که در جهان اسلام داریم باعث شده تا آمریکا و اسرائیل به خود اجازه دهند که قدس را پایتخت رژیم صهیونیستی اعلام کنند. البته از روز اول شاهد بودیم که دوستان ما در کشورهای عربی و اسلامی و کل جهان علیه مواضع ترامپ موضع‌گیری کردند و ما هم به عنوان دولت فلسطینی درخواست نشست اضطراری در شورای امنیت را ارائه کردیم. تعداد ۱۴ عضو از ۱۵ عضو با تصمیم ترامپ مخالف بودند و متاسفانه با وتوی آمریکا این پرونده در شورای امنیت بسته شد.
ادامه اقدام‌های کشورهای مخالف با تصمیم ترامپ در مجمع عمومی سازمان ملل باعث شد تا ۱۲۸ کشور به نفع ما رای بدهند و هفت عضو بی‌ارزش همسو با آمریکا و اسرائیل شدند. در اینجاست که جهان به حمایت از فلسطین پرداخت و پاسخ ایالات متحده را به صورت واضح دادند.
البته اسرائیل از این وضعیت بسیار خوشحال است و همین موضوع خشم فلسطینی‌ها را دو چندان کرده است. تا جایی که در روزهای اخیر شاهد شهید و زخمی شدن تعداد زیادی از فلسطینی‌ها هستیم. در این راستا مسئولیت آزادی فلسطین تنها متوجه ما نیست و تمامی کشورهای اسلامی باید سوال کنند که در قبال فلسطین و ساقط کردن پروژه ترامپ چه اقدامی صورت داده‌اند؟ لذا امیدواریم که کمک‌های سیاسی، مالی و نظامی به نبرد مردم فلسطین صورت بگیرد تا بتوانیم آوارگانی که از خارج وارد سرزمین ما شده‌اند را به کشورهای خود بازگردند و نهایتاً رژیم صهیونیستی را شکست دهیم.
تشکیلات خودگردان مانع استقلال فلسطین
ناصر ابوشریف ( نماینده جهاد اسلامی فلسطین در تهران)
«محمود عباس» را باید یکی از عوامل مطرح شدن سناریوی دو کشور و بازگشت به مرزهای ۱۹۶۷ دانست. مردم فلسطین مساله دو کشوری را به هیچ‌وجه قبول ندارند، چراکه این موضوع به معنای به رسمیت شناختن اشغال فلسطین توسط اسرائیل است و به آن مشروعیت می‌بخشد. حتی در مورد شهر قدس بنا بر قطعنامه سال ۱۹۴۸ هم آمریکا در آن زمان قبول نکرده بود که قدس را به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت بشناسد و اعتقاد داشت که بر اساس قوانین سازمان ملل این یک شهر اشغال شده و بین‌المللی است.
باید توجه داشت که هدف آمریکا و اسرائیل از این طرح، اخراج تمامی مردم فلسطین است؛ این وضعیت به گونه‌ای است که آنها قصد دارند راهبردهای خود را آرام آرام به ورطه عملی شدن در بیاورند. از این جهت تصمیماتی که در نشست سازمان همکاری اسلامی گرفته شد، می‌تواند مفید باشد. در این راستا کشورهای عضو این سازمان از مراجع قضایی بین‌المللی و کشورهای اروپایی برای رویارویی با اسرائیل بهره خواهند برد.
تشکیلات خودگردان را باید حلقه بسیار ضعیف زنجیره حمایت از فلسطین دانست. تمامی منابع مالی که این تشکیلات دریافت می‌کند از مجرای نظارتی اسرائیل عبور می‌کند و تل‌آویو می‌تواند در آن اعمال نفوذ کند؛ لذا تشکیلات خودگردان باید بیش از پیش تقویت شود. اینکه آمریکا به عنوان میانجی مورد قبول مردم فلسطین نیست، مساله‌ای کاملاً درست است. چراکه ترامپ با تصمیم اخیر، آمریکا را از واسطه‌گری در پرونده فلسطین خارج کرد و اساساً صلاحیت چنین کاری را ندارد. باید متوجه بود که واشنگتن به هیچ‌وجه از تصمیم خود عدول نخواهد کرد و دولت‌های آینده آمریکا هم چنین نظری را دارند و خود را مدیون اسرائیل می‌دانند.
نکته اصلی در این موضوع هشداری است که باید به کشورهای عربی داده شود. اینکه می‌بینیم برخی از کشورهای عربی – اسلامی، آمریکا را در آغوش می‌گیرند، دقیقاً نشان می‌دهد که کشورهای حاشیه خلیج و مابقی آنها جواز به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسرائیل را به ترامپ داده‌اند. از این جهت کشورهای حاضر در نشست سازمان همکاری اسلامی می‌تواند کمک حال ما باشد؛ به شرطی که مواضع صریح و شفاف باشد.
مقاومت مسلحانه علیه اسرائیل در دستور کار است
خالد القدومی ( نماینده جنبس حماس در تهران)
در حال حاضر تمام تلاش اسرائیل هدف قرار دادن اتحاد میان فلسطینیان بوده ولی مردم و احزاب فلسطینی در برابر این اقدام در یک صف واحد قرار دارند. ما نیز در ملاقات‌هایی که با برادران خود در جنبش فتح داشته‌ایم، بر این امر تاکید کرده‌ایم که گفت‌وگوهای انجام شده فرصتی مناسب برای اتحاد و یکی شدن صف مردم فلسطین در برابر رژیم صهیونیستی است.
حماس همیشه در زمینه دستیابی به صلح سیاست ثابتی داشته و رویکرد جنبش مقاومت اسلامی فلسطین در این زمینه سیاست متغیر نیست. وحدت ملی همانگونه که پس از پیروزی در انتخابات سال ۲۰۰۶ میلادی بر آن تاکید کردیم خواسته ماست. برادران ما در فتح و دیگر گروه‌ها نیز بر این امر تاکید کردند که در شرایط حاضر و در برخورد با این مساله باید تحت یک پرچم و چاچوب واحد و اتحاد کامل حرکت کنیم. این اتحاد باید برای حرکت رو به جلوی فلسطین و با رویکرد مقابله با رژیم صهیونیستی و بر اساس برنامه‌های مقاومت تبیین شده و عملیاتی شود.
حماس هیچ تصمیمی به عنوان مذاکره در خصوص این سیاست‌ها ندارد و مردم از دقیقه نخست اعلام تصمیم ترامپ اقدام به اعتراض کرده که تاکنون نزدیک به ۸۰۰ نفر زخمی شده‌اند و دو نفر به شهادت رسیده‌اند. تظاهرات و برخورد با رژیم صهیونیستی در تمامی اراضی اشغالی از همان آغاز اعلام سیاست ترامپ آغاز شده است. این سیاست یک پیام کاملاً سلبی و علیه فلسطین بوده و آنها پاسخ دندان‌شکن ما را در میدان دریافت خواهند کرد.
عملیات‌های نظامی ما علیه تجاوزهای نظامی اسرائیل و در صورت اجرای حملات آنها خواهد بود. از این جهت عملیات نظامی رزمندگان حماس در روزهای آینده، بنا به شرایط آتی مشخص خواهد شد.
انفعال اعراب در پرونده فلسطین
مهران کامروا (استاد دانشگاه جورج تاون قطر)
طبیعی است کشورهای عربی که متحد آمریکا در منطقه به حساب می‌آیند، سعی می‌کنند که مواضعی علیه تصمیم رئیس‌جمهوری ایالات متحده در مورد بیت‌المقدس اتخاذ کنند اما به هر حال تنها در حد یک اعتراض به حساب می‌آید. اینکه نسبت به مواضع ترامپ نطق یا سخنرانی از سوی مسئولان کشورهای عربی صورت می‌گیرد، ابتدایی‌ترین اقدام آنها به حساب می‌آید و کنشگری تاثیرگذار به حساب نمی‌آید. لذا اعتراض کشورهای اسلامی تنها جنبه سمبلیک و نمایشی دارد.
بسیاری از شخصیت‌های کشورهای حاشیه خلیج فارس یا سایر مقام‌های کشورهای عربی – اسلامی مواضعی را اتخاذ کرده‌اند و مراتب اعتراض خود را اعلام کردند؛ اما واقعیت این است که چنین اظهاراتی تنها برای آرام نگه داشتم افکار عمومی داخل این کشورها مطرح می‌شود و مصرف داخلی دارد. باید توجه کرد که اساساً، اظهارات مسئولان این کشورها جنبه دیپلماتیک ندارد؛ از این جهت، باور این موضوع که کشورهای اسلامی موضع قاطعانه در مورد آمریکا و ترامپ اتخاذ خواهند کرد؛ بسیار سخت و ناباورانه است.
انتظار عکس‌العمل معنادار از سوی این کشورها کاملاً بیهوده است و خیال‌پردازی به حساب می‌آید. تمامی اقدام‌هایی که از سوی کشورهای عربی مطرح می‌شود، جنبه نمادین دارد و یک فعالیت سیاسی و دیپلماتیک به حساب نخواهد آمد. چندین دهه است که هیچ اقدام خاصی از سوی آنها صورت نمی‌گیرد و تنها شاهد سکوت یا نهایتاً موضع‌گیری شفاهی و تئوریک آنها هستیم. لذا اقدام خاصی متصور نیست و روند به همین روال پیش خواهد رفت.
نتانیاهو، کانون توجهات ترامپ
مهدی ذاکریان (تحلیلگر مسائل بین‌الملل)
اولین سفر خارجی دونالد ترامپ به عربستان و سرزمین‌های اشغالی را باید از جهات مختلف بررسی و تحلیل کرد. چراکه عمده مسائل و اشتراکات واشنگتن با تل‌آویو و ریاض در مسائل نظامی خلاصه می‌شود و در محور سیاسی هم، خاورمیانه شاهرگ تعاملات و مناسبات این مثلث سه ضلعی خواهد بود. در اینجا باید توجه داشت که جغرافیای غرب‌آسیا از حیث امنیتی، اقتصادی و سیاسی برای آمریکا اهمیت ویژه‌ای دارد و به طور کلی باید این منطقه را یک نقطه تاثیرگذار در جهان دانست.
بخشی از رشد اقتصادی ایالات متحده به صورت مستقیم به خاورمیانه مربوط می‌شود. به گونه‌ای که ورود ارتش این کشور در مناطق و کشورهای مختلف مساوی خواهد بود با فروش تسلیحات به کشورهایی مانند عربستان و حوزه خلیج فارس. از سوی دیگر اسرائیل و آمریکا در بخش خرید و فروش تسلیحات با یکدیگر همگرایی قدرتمندی دارند و این موضوع باعث انعقاد قراردهای تسلیحاتی مابین واشنگتن و تل‌آویو می‌شود.
در نگاهی گذرا به سخنان ترامپ که در کمپین انتخاباتی وی در سال گذشته صورت گرفته بود، عده‌ای او را برهم زننده نظم نوین جهانی می‌خواندند اما پس از ورود به کاخ سفید شاهد بودیم که وی تا حدود زیادی از راهبردهای خود عقب‌نشینی کرد. در اینجا عده‌ای معتقد هستند که شخصیت ترامپ و به دنبال آن سیاست‌های وی خصوصاً در محور خارجی پنهان و غیر‌قابل پیش‌بینی است و از این جهت نمی‌توان سیاست‌های وی را گمانه‌زنی کرد. در اینجا باید بگویم که تنها شخص رئیس‌جمهوری نمی‌تواند سیاست‌های مورد نظر را اجراء یا تعلیق کند بلکه ساختار سیاسی ایالات متحده بسیاری از موارد را به ترامپ تحمیل می‌کند که یکی از مهمترین آنها حمایت از اسرائیل است.
معادله فتح و تل‌آویو
مجید صفاتاج (پژوهشگر حوزه فلسطین و اسرائیل)
هرگاه اسرائیل احساس می‌کند که امنیتش در حال خطر است و تهدیدی از سوی فلسطینی‌ها و گروه‌های جهادی این جغرافیا متوجه تل‌آویو است، شاهد هستیم که آنها رسما اعلام می‌کنند که برای مذاکره آماده هستند. به گونه‌ای که پس از به راه افتادن هر انتفاضه اسرائیل رسماً اعلام می‌کند که باید مذاکرات صلح تشکیل شود؛ اما زمانی که شدت تنش و تهدید کم می‌شود، آنها تعهدات خود را نادیده می‌گیرند و تمامی آن را نقض می‌کنند.
انتفاضه اول فلسطین باعث شد که نظریه‌پردازان اسرائیلی به مقام‌های سیاسی و امنیتی تل‌آویو اعلام کنند که اگر خواهان جلوگیری از کشت و کشتار یهودیان هستند باید برای امضاء توافق خودگردانی مناطق اشغالی گام بردارند که این موضوع توافق اسلو۱ را رقم زد اما اسرائیل از همان ابتدا تعهدات خود که در متن توافقنامه آمده بود را نقض کرد و زیربار هیچکدام از آنها نرفت. از این منظر پس از گذشت زمان اسرائیل بر سر قرارداد اسلو۲ به توافق رسید که متاسفانه در آن قرارداد هم شاهد بودیم که تعهدات اسرائیل بسیار کمتر از گذشته جلوه کرد.
درباره دو شرط محمود عباس که در خصوص استرداد زندانیان و اشراف تشکیلات بر گذرگاه‌ها بوده است باید بگویم، تا زمانی که اسرائیل از سوی جامعه جهانی زیر فشار نباشد صلح پایدار رقم نخواهد خورد. چراکه اسرائیل از گذشته تاکنون به هیچکدام از توافق‌نامه‌ها پایبند نبوده است و همین موضوع موجب به سرانجام نرسیدن پرونده صلح فلسطین شده است. به صورتی که پس از شروع انتفاضه الاقصی در سال ۲۰۰۱ اسرائیل احساس خطر کرد و پای میز مذاکره آمد اما پس از آرام شدن اوضاع این روند متوقف شد. از این منظر هر چقدر که فشار مردم فلسطین بر اسرائیل افزایش پیدا کند، ترس تل‌آویو هم بیشتر می‌شود و اگر چنین حالتی اتفاق نیافتد اسرائیل به سناریو‌های خود در اراضی اشغالی ادامه خواهد داد.
