محمدعلی دستمالی در گفت‌وگو با ایلنا مطرح کرد:
توافق نانوشته آمریکا و روسیه در شمال سوریه/ اشغال عفرین توسط ترکیه بعید است
واکنش تند ترکیه در قبال استقرار کردها در شمال سوریه دور از ذهن نبود اما درگیر شدن آنکارا در این نبرد علاوه بر تضعیف جایگاه آک‌پارتی و رئیس‌جمهوری این کشور می‌تواند تبعات امنیتی داشته باشد.
تصمیم آمریکا برای ایجاد نیروی نظامی ۳۰ هزار نفری جدید در مناطق شمالی سوریه که بعدا خبر تشکیل آن تکذیب شد، میتوانست بر بسیاری از تحولات پیش رو و بحران سیاسی – دفاعی موجود در سوریه، تاثیر بگذارد. آمریکا اعلام کرده بود که اغلب اعضای این نیروی ۳۰ هزار نفری، از نیروهای مسلح کُرد شمال سوریه هستند که از آنها به عنوان شاخه نظامی یکی از نهادهای اقماری پ.ک.ک، نام برده می‌شود. اینجاست که پای ترکیه به میان آمد و رجب طیب اردوغان از ضرورت برخورد با این نیرو سخن گفت و آن را ارتش تروریستی نام نهاد. برای تحلیل ابعاد این موضوع به گفت‌وگو با «محمدعلی دستمالی» کارشناس مسائل ترکیه و کردها پرداختیم که مشروح آن به شرح ذیل از نظر می‌گذرد.
ایلنا: تصمیم آمریکا برای ایجاد یک نیروی نظامی ۳۰ هزار نفری جدید در مناطق شمالی سوریه، بر بحران موجود در این کشور چه تاثیری می‌گذاشت و اساساً آمریکا در این ماجرا به دنبال چه مساله‌ای بود؟
محمدعلی دستمالی: معتقدم که تصمیم آمریکا، تفاوت بنیادینی با رویکرد و نگرش آمریکای دوران اوباما ندارد. دیدیم که «برت مک گورک» نماینده اوباما در ائتلاف مبارزه با داعش همچنان در دوران ترامپ همین مسئولیت را در اختیار دارد و ظاهراً آمریکایی‌ها به این جمع‌بندی رسیده‌اند که در مورد آینده سوریه، به یک شکل محافظه‌کارانه بر همان اهداف و مواضع پیشین خود پافشاری کنند. اهدافی که در راس آن، رقابت با روسیه و حفظ موازنه و همچنین کنترل نفوذ ایران در منطقه، از سرفصل‌های مهم به شمار می‌آیند. مشخص نیست که به عنوان مثال، قرار است این نیروها، ابزاری برای در هم پیچیدن نظام سیاسی سوریه و ایجاد نظام فدرال در یک سناریوی کلان و درازمدت باشند یا اینکه همچون یک اهرم و کارت فشار موقت از آن استفاده شود. اما در هر حال، تصمیم مهم و اثرگذاری است که میتوانست منطقه را درگیر خود کند.
ایلنا: نگرش روسیه در همان روزهای اول انتشار این اخبار چگونه بود؟
محمدعلی دستمالی: قاعدتاً روسیه در ظاهر و بخش آشکار صحنه، این تصمیم را محکوم می‌کند و خواستار خروج آمریکا از سوریه شد. اما در عمل الزاماً چنین نگاهی ندارد. به عبارتی روشن‌تر، روسیه اقدام بازدارنده در برابر آمریکا انجام نمی‌دهد. بعید نبود در این مساله، گونه‌ای از توافق نانوشته در میان باشد و این دو قدرت بزرگ، هر کدام نقش و سهم خود را داشته باشند تا در قلمرو هم نفوذ نکنند.
ایلنا: منظور از توافق نانوشته دقیقاً چیست؟ به صورت کلی مسکو و واشنگتن قرار است در پرونده سوریه با هم مماشات و تعارف کنند؟
محمدعلی دستمالی: آمریکایی‌ها خیلی خوب می‌دانند که استراتژی روسیه در سوریه، بر مبنای نگرش مدیترانه‌ای و دفاع دریا محور است و طرطوس و حمییم برای روسیه مهم است. از آن سو، روس‌ها هم می‌دانند که دغدغه آمریکا، ارتباط مستقیم با مسائل مرتبط با ایران، ترکیه، کردها و عراق دارد و این دو قدرت، لازم نیست بر سر منافع و اهداف خود درگیر شوند.
ایلنا: آیا ایران و ترکیه به عنوان دو قدرت منطقه‌ای مهم که در مذاکرات آستانه در کنار روسیه بوده‌اند، می‌توانستند در این ماجرا اعمال نظر کنند؟
محمدعلی دستمالی: نکته مهمی که شاید برای برخی از مخاطبان و تحلیلگران خوشایند نباشد؛ یادآوری این واقعیت است که در یک نگرش واقع‌بینانه، می‌توان به وضوح دید که انطباق چندانی بین نگرش تهران، مسکو و آنکارا وجود ندارد؛ در تابلوی کلان، روسیه می‌تواند در برخی مسائل، با آمریکا و ترکیه کنار بیاید اما نگرش ایران و روسیه به مساله سوریه، تفاوت‌هایی دارد که در مورد برخی ابعاد آن، احتمال سازش و توافق، پایین است.
پوتین یکی دو بار صراحتاً اعلام کرده که «ما وکیل مدافع بشار اسد نیستیم.» می‌خواهم بگویم در یک دورنمای مه‌آلود، ممکن است تحت شرایطی خاص، بین آمریکا و روسیه توافقاتی صورت بگیرد و ترکیه که اساساً منافع و شرایط متفاوتی دارد و شرایط جغرافیایی، مرزی، امنیتی و پرونده کُردی و همچنین حمایت بی‌چون و چرای اردوغان از مخالفان اسد، آنکارا و تهران را تا حد زیادی در مرحله فینال این پرونده، از هم دور نگه می‌دارد.
ایلنا: اردوغان چندین بار کردها را تهدید کرده بود و اعلام کرد که هر لحظه ممکن است به شهر عفرین حمله کند. آیا ترکیه واقعاً در میدان عمل دست به چنین اقدامی می‌زد؟
محمدعلی دستمالی: این مساله، چند بُعد دارد: نخست اینکه بین ترکیه و آمریکا در پرونده کُردهای سوریه، اختلاف نظر جدی وجود دارد اما در هر حال، ترکیه به عنوان عضو ناتو، برای آمریکا مهم‌تر از مدافعان کُرد است. دوم؛ شرایط اجتماعی و داخلی ترکیه برای یک جنگ تمام‌عیار در شمال سوریه، مهیا نیست و نخواهد بود و اگر آمار کشته‌های ترکیه و بازگشت جنازه‌ها از شمال سوریه به داخل ترکیه، آمار قابل توجهی می‌شد، پیروزی حکومت «آک پارتی» در انتخابات سال ۲۰۱۹ را دشوار می‌شد.
سوم اینکه اگرچه مسلحان کُرد تحت حمایت پ.ک.ک در منطقه کردنشین عفرین واقع در شمال سوریه به خاطر محدودیت‌های جغرافیایی و رود فرات، توان انتقال نیرو ندارند و در شرایط دفاعی نسبتاً ضعیفی هستند، اما یک حمله سهمگین، تبعات و بازخوردهای اجتماعی داخلی بدی برای ترکیه خواهد داشت. ترکیه بر این مساله پافشاری کرد تا آمریکا را به نقطه انصراف و تکذیب تاسیس نیروی کُردی سوق داد؛نهایتاً در حد محاصره، بر کردهای عفرین اعمال فشار خواهد کرد و اشغال این شهر توسط ارتش ترکیه بسیار بعید و دور از ذهن است.
ایلنا: آیا موقعیت کردهای سوریه در این مساله تاثیری بر عقب‌نشینی آمریکا داشت؟
محمدعلی دستمالی: واقعیت این است که کردهای سوریه در این مساله اصلاً در موقعیت خوبی نیستند و احتمال آن وجود داشت که بازنده اصلی باشند. به این دلیل که مساله رفراندوم اقلیم کردستان و اعمال بایکوت و فشار و همچنین ورود ارتش عراق به شهر کرکوک، شرایطی را مهیا کرد که اردوغان علیه کردها، جسورانه‌تر قدم بردارد. البته این را هم بگویم که کردها در شمال سوریه در این سال‌ها، در برابر داعش، النصره و دیگر تروریست‌های تکفیری و خشن، مردانه جنگیدند و اردوغان هم این نکته را خوب درک می‌کند.
اما با این وجود آنها را تروریست می‌خواند تا مانع از قدرت گرفتن کردها در معادلات آتی سوریه شود. خوش‌بینانه است اگر تصور شود که آمریکا یا روسیه در این میدان، به شکل جدی از کردها حمایت کنند. چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد، همچنان که در کرکوک رخ نداد. از آن طرف، مساله مهم دیگر این است که این بخش از نیروهای مسلح کُرد که در شمال سوریه قدرت را در دست دارند، تکلیف خود را نه با مخالفان روشن کرده و نه با دولت مرکزی. هنوز هم سران پ.ک.ک برای این گروه کُردی تعیین تکلیف می‌کند و این مساله، شرایط را سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌کند. معتقدم که کردها در این ماجرا، نباید توقع‌های خوش‌بینانه از حمایت آمریکا داشته باشند.
