بررسی آثار حقوقی خروج احتمالی آمریکا از برجام؛
خرم: نقض برجام، تیری بر تابوت پرونده کره‌شمالی و منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای است/ نهایت اقدام ترامپ وضع تحریم دوجانبه خواهد بود
خروج آمریکا از برجام اثر حقوقی الزام‌آور برای ایران در چارچوب برجام ندارد و حتی تهران می‌تواند در مورد برنامه برگشت‌پذیری خود با جدیت تصمیم گرفته و آن را اجرا کند.
«سیدعلی خرم» سفیر اسبق ایران در مقر اروپایی سازمان ملل (ژنو) در تشریح ابعاد و آثار حقوقی خروج احتمالی آمریکا از برجام در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: از منظر معاهدات و قوانین بین‌المللی تایید پایبندی یا نقض تعهدات ایران به برجام توسط رئیس‌جمهوری ایالات متحده صورت نمی‌گیرد؛ به عبارت دیگر ترامپ با ارائه آدرس غلط نمی‌تواند ایران را متهم به نقض برجام کند. از این جهت منبع و مرجع اصلی تایید پایبندی یا نقض تعهدات ایران به عهده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد بود. از این جهت، ترامپ به تنهایی نمی‌تواند بگوید که آیا ایران برجام را نقض کرده است یا خیر. لذا گزارش‌های آژانس است که مرجع اصلی این پرونده از حیث حقوقی به حساب می‌آید.
وی ادامه داد: اگر رئیس‌جمهوری ایالات متحده اعلام کند که گزارش آژانس را تایید نمی‌کند و نهایتاً از برجام خارج شود؛ این موضوع تنها مصرف داخلی در آمریکا دارد و سایر کشورهای طرف در این قرارداد بین المللی موظف به پیروی از آن نیستند. به عبارتی دیگر ترامپ با عدم تایید گزارش آژانس یا اینکه به هر دلیل دیگری از برجام خارج شود؛ به دنبال ایجاد فضای مناسب برای ساختار داخلی ایالات متحده است تا بتواند شروعی دیگر علیه ایران برنامه‌ریزی شود. به این معنا که کنگره بر اساس نظر رئیس‌جمهوری می‌تواند تحریم‌هایی را طراحی کند. قبل از سال ۱۳۸۵ تمامی کشورها اعلام کردند که آمریکا نمی‌تواند تحریم‌های فراملیتی را اعمال کند از این جهت بحث تحریم‌های دوجانبه مطرح می‌شود که اگر ترامپ بخواهد از برجام عدول کند، تنها می‌تواند روی این‌گونه از تحریم‌ها مانور بدهد.
آمریکا در گذشته و در راستای هم‌نوا کردن اروپا و سایرین با خود علیه ایران اعلام کرده بود که بانک‌های مرتبط با واشنگتن باید از تصمیم ایالات متحده علیه ایران پیروی کنند که این موضوع تا حدی محقق شد؛ اما در حالت فعلی حداکثر اقدام ترامپ یا کنگره، تحریم دوجانبه خواهد بود که البته فرصت ۶۰ روزه کنگره در این خصوص به پایان رسیده و این ترامپ است که باید تصمیم نهایی را بگیرد. در این راستا اگر رئیس‌جمهور ایالات متحده تغییر کند و دولت دیگر به روی کار بیاید، تمام این تحریم‌ها می‌تواند تغییر پیدا کند؛ حتی تحریم‌های کنگره هم از طریق قانونی می‌تواند به حاشیه رانده شود که در صورت استیضاح و کناره‌گیری ترامپ میسر خواهد شد.
این استاد حقوق بین‌الملل با بیان اینکه مهلت قانونی کنگره برای اعمال نظر خود علیه برجام به پایان رسیده است، گفت: قبل از مهلت ۶۰ روزه‌ای که کنگره برای اعلام نظر خود در خصوص برجام در اختیار داشت؛ همگان نگران این بودند که قوه مقننه ایالات متحده چه نظری ارائه خواهد کرد؛ اما پس از گذشت ۶۰ روز می‌بینیم که دست ترامپ از کنگره کوتاه شده و در حالت فعلی اگر بخواهد نقض برجام از سوی ایالات متحده صورت بگیرد شخص رئیس‌جمهور باید این «بی‌اعتباری» را بر عهده بگیرد. در فاز دیگر اگر نقض برجام از سوی رئیس‌جمهوری صورت بگیرد، وی تنها سه سال می‌تواند تحریم‌های دوجانبه خود را علیه ایران برجسته کند؛ چراکه این کار نیاز به راضی کردن طرفین حاضر در برجام مانند کشورهای اروپایی دارد که مباحث حقوقی فراملی به حساب می‌آید. به عبارتی دیگر ترامپ در این سه سال باید مشغول جلب نظر دنیا برای تحریم ایران باشد.
وی افزود: قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان‌ملل از منظر وجاهت و جایگاه حقوقی به نوعی حکم لغو قطعنامه‌های اخیر این شورا و تحریم‌ها علیه ایران به حساب می‌آید. از این جهت ترامپ نمی‌تواند یک طرفه قطعنامه شورای امنیت که مربوط به رفع تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران است را نقض کند، مگر آن که ترامپ از طریق وزارت خزانه‌داری آمریکا به دنبال «بین‌المللی کردن تحریم‌ها» باشد که در مقابل اروپایی‌ها رسماً اعلام کردند در این خصوص به سازمان تجارت جهانی شکایت خواهند کرد.
مساله‌ای که باید به آن اشاره شود تاثیر نقض برجام بر پیمان‌نامه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای است؛ اگر برجام نقض شود این موضوع می‌تواند نشانه خوبی برای شکست این پیمان‌نامه باشد و به صورت مستقیم در پرونده کره‌شمالی تاثیر خواهد گذاشت. باید توجه داشته باشیم که در ابتدا معاهده عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای، پنج کشور را مد نظر قرار داد اما پس از مدتی قرار شد که در مورد تسلیحات هسته‌ای تمامی کشورها اعمال شود. تا به امروز هیچ کدام از محورهای مدنظر این پیمان‌نامه موفق نبوده و نقض برجام، تیری بر تابوت پیمان‌نامه مذکور خواهد بود.
خرم در پایان در پاسخ به این پرسش که آیا نقض برجام موجب برگشت‌پذیری تحریم‌ها از سوی آمریکا خواهد شد یا خیر، گفت: اگر ۱+۵ تعهدات حقوقی خود را مهم بشمارد و اروپا این اطمینان را بدهد که از لحاظ بانکی و سایر محورها می‌تواند خلاء آمریکا را پُر کند، ایران می‌تواند در برجام باقی بماند؛ اما اگر کشورهای عضو ۱+۵ و همچنین دولت‌هایی مانند چین و روسیه «نخواهند یا نتوانند» چنین کاری را صورت دهند، ایران به سادگی می‌تواند از برجام خارج شود. بنابراین اگر نقض برجام توسط ایران صورت بگیرد شورای امنیت سازمان‌ملل می‌تواند تحریم‌های خود علیه ایران را اعمال کند اما اگر کشورهای دیگر ناقض برجام باشند چنین حالتی استوار نخواهد بود و تحریم‌ها اجرایی نخواهند شد.
