معاون رئیس اجرایی دولت افغانستان در گفت‌وگو با ایلنا:
ناگفته‌هایی از برکناری مشاوران اشرف غنی/ صلح «حکمتیار» تاثیری بر امنیت پایدار نداشت/ طالبان «ارگ» را قبول ندارد
تشکیل ائتلاف نجات ملی افغانستان مقابله با داعش و تکفیر را در دستور کار خود قرار داده است اما راهبرد جدید آمریکا این مقابله را در هاله‌ای از ابهام قرار داده و البته راهبردهای امنیتی دولت همچنان به نتیجه نرسیده است.
افغانستان در طول یک دهه اخیر آبستن حوادث گوناگونی بوده است؛ از کشمکش‌های سیاسی و قومی گرفته تا دست و پنجه نرم کردن دولت با طالبان همگی این معنا را پدیدار می‌کند که منحنی رخدادها در این کشور اگرچه تا حد زیادی از وضعیت قرمز به زرد تبدیل شده است اما «بحران» همچنان در این کشور جا خوش کرده است.
ممکن است تا سه سال پیش تنها مسائل سیاسی افغانستان مورد توجه رسانه‌ها و تحلیلگران قرار می‌گرفت و در انتها چند انفجار و اخبار مرتبط با طالبان به آن خاتمه می‌داد؛ اما در وضعیت کنونی متغیری به نام «داعش» به پازل تهدیدات افغانستان اضافه شده است. بدون تردید عمده مشکلات این کشور ارتباط مستقیم با مقوله امنیت عمومی دارد که در گذشته تنها طالبان به هم زننده ثبات آن به شمار می‌رفت اما امروزه خلافت خراسان (شاخه داعش در افغانستان) مکمل آن شده است.
در ادامه این تهدیدات «دولت وحدت ملی افغانستان» صلح با گلبدین حکمتیار (رهبر حزب اسلامی حکمتیار) را در دستور کار خود قرار داد و امید بر این بود با محقق شدن صلح وضعیت امنیتی تا حد زیادی بهبود پیدا کند؛ چراکه کابل معتقد بود از این طریق می‌تواند طالبان را برای آوردن بر سر میز مذاکره تشویق کند که چنین حالتی تاکنون اتفاق نیافتاده است.
اگر نمایان شدن پرچم‌های سیاه‌رنگ داعش در افغانستان را تحولی جدی و مبداء دگرگونی جدی در این کشور بدانیم، بدون تردید «توزیع بحران» به تصویر کشیده می‌شود که همین موضوع نه تنها بر اوضاع امنیتی و حیات شهروندان افغانستان تاثیر می گذارد، بلکه اقتصاد را مورد هجمه قرار می‌دهد و کنترل اوضاع برای دولت وحدت ملی سخت‌تر خواهد شد.
در این میانه، آمریکا که نزدیک به ۱۶ سال است در افغانستان حضور نظامی و بالطبع امنیتی – سیاسی دارد، استراتژی جدید خود را به بهانه بهبود شرایط امنیتی آن هم از زبان «دونالد ترامپ» به جهانیان عرضه کرد اما عملیاتی شدن آن همچنان در هاله‌ای از ابهام است. روسیه یکی دیگر از بازیگرانی است که از سال‌های اخیر و در بدو ورود داعش به افغانستان کنشگری خود را فعال‌تر کرده است تا بتواند از سرایت بنیادگرایی رادیکال به کشورش جلوگیری کند که البته مهار اقدامات ایالات متحده در افغانستان هم در سرفصل دیپلماسی سیاسی – امنیتی مسکو قرار دارد.
با این شرایط و بر اساس آنکه گفته می‌شود افغانستان صحنه درگیری‌های جدید با تروریست‌ها خواهد بود و دولت هم به دنبال مهار این اوضاع است؛ به گفت‌وگو با «محمد محقق» معاون دوم رئیس اجرایی دولت افغانستان پرداختیم تا بتوانیم پاسخ بخشی از این پرسش‌ها را دریافت کنیم.
مشروح گفت‌وگو با شرح ذیل از نظر می‌گذرد.
ایلنا: حدود شش ماه از اعلام تشکیل «شورای عالی نجات افغانستان» توسط شما، ژنرال عبدالرشید دوستم و عطاء محمدنور والی بلخ می‌گذرد اما فلسفه تشکیل و فعالیت آن همچنان برای رسانه‌ها، تحلیلگران، سیاستمداران و برخی از مخاطبان اخبار افغانستان مشخص نیست؛ هدف از تشکیل این ائتلاف چه بود؟
محقق: پس از آن که ناامنی‌ها و موج عضو‌گیری عناصر تکفیری در افغانستان افزایش پیدا کرد، لازم دیده شد که برای رویارویی و مقابله با هجمه‌های تکفیری – تروریستی «شورای عالی نجات افغانستان» تشکیل شود.
ایلنا: یعنی این شورا صرفاً ماهیت امنیتی دارد و برای مقابله با جریان‌های تروریستی و هسته‌های افراطی بنیادگرا در افغانستان تاسیس شده است؟
محقق: خیر، ماهیت آن تنها امنیتی نیست اما یکی از محورهای فعالیت این شورا به دلیل وضعیت فعلی افغانستان جلوگیری از فعالیت و رشد جریان‌های تکفیری – تروریستی در داخل کشور است. از گذشته تاکنون سه جریان اصلی در افغانستان مقابله با تروریسم و این جریان‌ها را در دستور کار داشته است که عبارتند از: ۱- جمعیت اسلامی افغانستان ۲- حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان ۳- جنبش ملی اسلامی افغانستان.
از این جهت باید بگویم که یکی از محورهای فعالیت این شورا حفاظت و حراست از مناطقی است که داعش و سایر جریان های افراطی در آن حضور دارند. مساله دوم رفع تنش‌های موجود در میان احزاب و دسته‌های سیاسی، قومی و مذهبی در برخی از مناطق افغانستان است که شورای عالی نجات افغانستان برای جلوگیری از افراط‌زدایی و هرگونه پیوستن احتمالی آنها به جریان‌های رادیکال به این موضوع ورود کرده است. مساله سوم، بحث رویداهای سیاسی مانند انتخابات پارلمانی و ریاست‌جمهوری است که این شورا برای ایجاد همگرایی و احقاق حقوق مردم وظایفی دارد که به دنبال عملیاتی کردن آن است.
ایلنا: عده‌ای در داخل و خارج از افغانستان معتقدند که شورای عالی نجات افغانستان به عنوان قطب مخالف «دولت وحدت ملی» ایفای نقش می‌کند و حتی برچسب اپوزوسیون را به آن اطلاق می‌کنند. این مرزبندی را قبول دارید؟
محقق: خیر، چنین چیزی صحت ندارد. من هم چنین مطالبی را شنیده‌ام اما این برداشت درست نیست و هیچ تقابلی میان این شورا و دولت وحدت ملی افغانستان وجود نداشته و نخواهد داشت؛ بلکه کمک برای بهبود وضعیت فعلی کشور مد نظر این شورا بوده و آن را به مثابه بازوی کمکی دولت می‌دانیم.
درست است که این شورا در شمال افغانستان پایه‌گذاری شد اما تنها شمال کشور مد نظر ما نیست بلکه پیگیری‌ها برای فعالیت این شورا در مناطق شرق، جنوب و غرب افغانستان و حتی هرات و سایر ولایت‌ها در حال انجام است که امیدواریم بتوانیم اوضاع کشور را بهبود ببخشیم.
ایلنا: در هفته‌های اخیر «احمد الله علیزی» مشاور سابق رئیس‌جمهوری از سوی اشرف غنی برکنار شد و ایشان در مصاحبه‌ای علیه رئیس جمهوری افغانستان سخن گفتند و حتی اظهار کرده بودند که غنی از مشاورانش درخواست کرده تا در تلویزیون ملی از کارنامه ایشان دفاع کنند. آیا چنین چیزی حقیقت دارد و اساساً اختلافات درون دولت وحدت ملی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
محقق: بحث برکناری «احمد الله علیزی» توسط رئیس‌جمهوری مربوط به برگزاری لویی جرگه (گردهمایی بزرگ سران قبایل افغانستان) است. در زمان حامد کرزی این گردهمایی برگزار می‌شد اما در وضعیت فعلی اشرف غنی مخالف برگزاری این اجتماع است و آن را غیرقانونی می‌داند و خواستار قانونی برگزار شدن آن است. از این جهت مقامات دولتی از شرکت در این گردهمایی منع شده‌اند.
لذا مقامات دولتی که در گردهمایی بزرگ سران قبایل افغانستان شرکت کرده بودند به دلیل نادیده گرفتن و تخطی از دستور دولت و ریاست جمهوری، از سمت خود برکنار شدند. اما در مورد وضعیت دولت و آنچه که درافغانستان در حال گذار است باید بگویم که اختلافات و تفاوت دیدگاه‌ها همچنان به قوت خود باقی است و مشکلات ادامه دارد.
ایلنا: در ماه گذشته اسنادی از سوی رسانه‌های افغانستان علیه «گلبدین حکمتیار» منتشر شد و در متن اخبار نقش ایشان در دولت افغانستان را «خاکستری» تحلیل کردند. حتی برخی از مطبوعات و خبرگزاری‌ها به ارتباط ایشان و حزب اسلامی حکمتیار با جریان‌های افراطی افغانستان و حتی داعش اشاره مستقیم کردند. به طور کلی صلح با حکمتیار چه دستاوردی داشت؟ آیا صلح و ثبات ملی تثبیت شد؟
محقق: تاثیر صلح دولت وحدت ملی و حکمتیار را باید از درون ولایت‌هایی که حزب اسلامی حکمتیار در آنجا فعال بوده، بررسی کرد. بعد از وقوع صلح، جریان حکمتیار در مناطقی مانند ولایت کُنر دست از مقابله مسلحانه برداشتند اما نباید فراموش کرد که این صلح هیچ تاثیری بر فرآیند صلح با «طالبان» نداشته و نخواهد داشت. چراکه افغانستان روزی در دست طالبان بوده و همیشه بر ادامه جنگ و مخاصمه در سراسر کشور تاکید دارند تا بتوانند از دولت امتیازگیری کنند.
از این جهت، اگر فکر کنیم که صلح با حکمتیار می‌تواند تمام مشکلات افغانستان و خصوصاً مذاکره با طالبان را سر و سامان بدهد، کاملاً اشتباه کرده‌ایم؛ چراکه صلح حکمتیار تنها بخش کوچکی از چالش‌های افغانستان بود و جنگ اصلی ما با طالبان است.
ایلنا: آقای حکمتیار در سخنان خود اعلام کرده بودند که احتمال دارد در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کنند. ایشان همچنان این موضع را پیگیری می‌کنند؟
محقق: در اینباره حدس و گمان‌های فراوانی وجود دارد، اما به نظر نمی‌رسد که ایشان بخواهند برای انتخابات ریاست جمهوری نامزد شوند و طبیعتاً از یک نامزد خاص حمایت خواهند کرد.
ایلنا: فرآیند صلح با طالبان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
محقق: اگر بخواهم به صورت صریح و روشن صحبت کنم، باید بگویم که نتیجه خاص یا چشمگیری در خصوص مذاکرات صلح به دست نیامده است. طالبان صراحتاً گفته است که با دولت فعلی افغانستان صلح نمی‌کنیم.
ایلنا: دلیل طالبان برای دوری از مذاکره و صلح چیست؟
محقق: علت آن را باید در ذهنیت و لایه‌های ایدئولوژیک طالبان جست‌وجو کرد؛ به گونه‌ای که آنها معتقدند برای کسب تمامی اهدافشان باید بجنگند. یعنی اگر تمامی اهداف و خواسته‌های آنها تامین بشود وارد فرآیند مذاکرات می‌شوند و قائل به تامین بخشی از آن نیستند.
باید دانست که طالب‌ها تمامیت خواهی را در دستور کار دارند. مدل و گرایش فکری آنها به این صورت است که حد وسط را قبول ندارند؛ یعنی می‌جنگند برای پیروزی یا شکست و کلاً مصالحه را قبول ندارد.
ایلنا: پس از پایه‌گذاری ولایت خراسان ( شاخه گروه تروریستی داعش در افغانستان) روسیه تا حد زیادی در عرصه سیاسی و خصوصاً امنیتی افغانستان فعال شد و حتی مقامات مسکو حمایت از طالبان علیه داعش را به صورت رسمی اعلام کردند. نقش و جایگاه فدراسیون روسیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
محقق: اگر به کالبدشکافی طالبان بپردازیم لایه‌های مختلفی از تفکرات را می‌بینیم. بخشی از طالب‌ها تفکرات نزدیک به داعش دارند و افراطی‌تر عمل می‌کنند اما دسته‌ای دیگر تفکرات آرام‌تری را پیش گرفته‌اند. از این نظر ما با دو طیف از تفکر در طالبان روبه‌رو هستیم؛ یکی هسته تندروی طالبان و دیگری طیف تقریباً میانه‌رو.
از این جهت روسیه بر اساس راهبرد خود وارد پرونده افغانستان خواهد شد؛ اما آنها هم به صورت دقیق نمی‌توانند برآورد کنند که آیا طالبان رویکردش را تغییر می‌دهد یا خیر. به عبارتی دیگر روس‌ها نمی‌توانند به صورت واضح و قطعی بگویند که آیا هسته‌های میانه‌روی طالب‌ها تغییر طیف می‌دهند و تندرو خواهند شد یا خیر. یا اینکه تضمینی برای یک دست شدن طالبان وجود دارد یا آنها هم به صفوف داعش می‌پیوندند؟ از این جهت مسکو ملاحظات خود را دارد و حتی مقام‌های این کشور اعلام کردند که ما به دنبال حمایت از طالبان نیستیم.
ایلنا: آینده داعش در افغانستان را چگونه می‌بینید؟ آیا در تئوری و عمل باید منتظر افزایش ناامنی و اجرای عملیات از سوی این جریان تروریستی در سراسر افغانستان باشیم؟
محقق: مدت زمان خاصی را نمی‌توانیم برای حضور داعش در افغانستان متصور باشیم. ممکن است ظرف یک سال آینده بساط این گروه تروریستی برچیده شود و شاید هم تا ۱۰ سال با آنها درگیری باشیم. اما آنچه که مشخص است تفاوت‌ها در ایدئولوژی داعش و مردم افغانستان است. شیعیان افغانستان هیچ اشتراکی با داعش ندارند و اهل تسنن هم به دلیل آنکه حنبلی هستند در تضاد با تفکر سلفی هستند. به گونه‌ای که در چند ماه اخیر زمانی که داعش وارد ولایت‌ها و شهرهای سنی‌نشین می‌شدند و آنجا را اشغال می‌کردند به علمای دینی حنبلی می‌گفتند که یا باید سلفی بشوید یا اینکه سرتان را می‌بُریم و جنایت‌های زیادی رخ داد.
از این جهت است که تفکرات مردم افغانستان و داعش با یکدیگر در تضاد است و نمی‌توان به صورت قطعی گفت که داعش می‌تواند یارگیری گسترده‌ای در جهت اهداف خود در افغانستان داشته باشد؛ مگر آنکه عناصر این جریان تروریستی کهدر عراق و سوریه آموزش دیده‌اند و در خط مقدم جبهه‌های جنگ بودند به افغانستان اعزام شوند و یا اینکه به خانه برگردند. در اینجا باید توجه داشت که این عناصر از کشورهای همسایه افغانستان به داعش در سوریه و عراق پیوسته بودند.
ایلنا: تقابل طالبان با داعش تا چه حد صحت دارد؟ آیا ممکن است دولت وحدت ملی افغانستان برای ریشه کن کردن داعش در افغانستان با طالبان وارد مذاکره شود؟
محقق: درگیری طالبان با داعش در سراسر افغانستان را به صورت قطعی نمی‌توانم تایید کنم بلکه این دو جریان به صورت نقطه‌ای با همدیگر وارد تقابل شده‌اند. به عنوان مثال درگیری در نواحی شرقی در چند مورد گزارش شده است اما در سایر بخش‌ها شاهد این وضعیت نیستیم. به صورت دقیق نمی‌توان گفت که در کدام مناطق این تقابل اتفاق افتاده است. اما در مذاکره دولت وحدت ملی با طالبان علیه داعش؛ بعید به نظر می‌رسد که چنین اتفاقی رخ دهد.
ایلنا: در برخی از بندهای استراتژی جدید آمریکا در افغانستان و خصوصاً در مورد مقابله با داعش ابهامات زیادی وجود دارد. این استراتژی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ اولویت آمریکا داعش است یا طالبان؟
محقق: در مرحله کلامی و آنچه در اظهارات مقامات ایالات متحده آمده ، اولویت آنها داعش است و در مرحله بعد به صلح با طالبان اشاره می‌کنند. در بخشی از استراتژی آمریکا هجمه بر داعش کمتر دیده می‌شود و مشخص نیست که آیا مقابله با آنها در نظر آمریکا ضروری است یا خیر. اما واقعیت این است که آمریکا نگران حضور نیروهای خود و تامین امنیت آنها در افغانستان است؛ چراکه فعال شدن دو جریان افراطی مانند داعش و طالبان می‌تواند هزینه‌های زیادی برای ایالات متحده داشته باشد.
ایلنا: به عنوان آخرین سوال؛ عملکرد دولت وحدت ملی در مقابله با داعش را چگونه می‌بینید؟
محقق: دولت تلاش داشته تا با تروریسم بومی مقابله کند و در مورد داعش هم چنین نظری را دارد اما در برخی از راهبردها و راهکارهایشان مشکلاتی وجود دارد که موجب شده تا نتیجه‌گیری مناسب صورت نگیرد.
گفت‌وگو: فرشاد گلزاری
