بررسی آخرین وضعیت همه‌پرسی اقلیم کردستان؛
دستمالی: مدیریت مقطع پس از رفراندوم در عراق، دشوار است/ نمایندگان کُرد پارلمان عراق به خانه بازمی‌گردند/ ورود نظامیان ترکیه به عراق، به ضرر آنکارا خواهد بود
تشکیل یک دولت کردی آن هم با مخالفت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی سخت و طاقت‌فرسا است اما بارزانی می‌خواهد افتخار استقلال اقلیم به نام او ثبت و ضبط شود.
مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان، روز گذشته -جمعه- در جمع مردم اربیل اعلام کرد که برای عقب‌نشینی از تصمیم برگزاری همه‌پرسی استقلال دیر شده است و این همه‌پرسی قطعاً در روز دوشنبه برگزار خواهد شد. با این حال، نه تنها دولت مرکزی عراق، بلکه ایران، ترکیه، آمریکا و شورای امنیت سازمان ملل با برگزاری همه‌پرسی و تجزیه عراق مخالف هستند.
از این رو برای تحلیل ابعاد و زوایای گوناگون این پرونده به گفت‌وگو با «محمدعلی دستمالی» کارشناس مسائل سیاسی منطقه پرداختیم. وی بر این باور است که اندیشیدن به دلایل اصرار بارزانی و مقطع پس از برگزاری همه‌پرسی مزبور، اهمیت ویژه‌ای دارد.
ایلنا: در این چند هفته، مخالفت‌های بین‌المللی فراوانی با برگزاری همه‌پرسی استقلال کردهای عراقی صورت گرفت اما ظاهراً سران اقلیم کردستان، با وجود همه این مخالفت‌ها منصرف نشده‌اند. دلیل اصرار آنها چیست؟
دستمالی: در این مدت اخیر، مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق با استفاده از امکانات سیاسی و رسانه‌ای، تبلیغات بسیار گسترده و اثرگذاری انجام داد و موضوع برگزاری رفراندوم را به یک مطالبه اجتماعی تبدیل کرد. ابعاد این ریسک بزرگ و این اقدام مخاطره‌آمیز، زمانی قابل درک است که به خاطر بیاوریم در یک مقطع زمانی طولانی و بیش از یک صد سال، تمام چهره‌ها و جریانات و احزاب سیاسی کُرد عراقی به دنبال این موضوع بوده‌اند و کار بارزانی برای به میدان آوردن مردم، چندان دشوار نبود.
من معتقدم حجم فشار روحی و روانی که در این مدت به وجود آمده، به سطح غیرقابل تحملی رسیده است و شاید از منظر جامعه‌شناسی سیاسی، حالا به آن نقطه‌ای رسیده‌ایم که خطرات و پیامدهای منفی یک عقب‌نشینی ناگهانی، از خطرات برگزاری رفراندوم، بیشتر است.
ایلنا: چرا مخالفت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به این سطح رسید؟
دستمالی: واقعیت این است که همه، از وضعیت بحرانی خاورمیانه خسته شده‌اند و هیچ کشوری به دنبال بلوا و سناریوی جدید نیست. تاسیس دولت مستقل کُردی در عراق، سودی برای آمریکا، اروپا و دیگر بازیگران کوچک و بزرگ جهان ندارد. آمریکا به دنبال رصد اوضاع و سبک و سنگین کردن وضعیت است. اما اینکه چرا سران اقلیم کردستان منصرف نشدند، این مساله دلایل فراوانی دارد.
یکی از این دلایل این است که کردهای عراق، انواع و اقسام شرایط سخت و بحرانی را تجربه کرده‌اند و ترس و هراسی از مشکلات جدید ندارند. یکی دیگر از دلایل هم به خود مسعود بارزانی مربوط می‌شود. ایشان شدیداً تمایل دارد که افتخار این پیروزی به نام ایشان و خاندان بارزانی ثبت شود و شرایط اجتماعی کردستان عراق هم برای چنین وضعیتی مساعد است.
ایلنا: یکی از کشورهای مخالف رفراندوم کردستان عراق، ترکیه است. تصمیم‌های جدید شورای عالی امنیت ملی و دولت این کشور در مورد مخالفت با رفراندوم مذکور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دستمالی: جلسه شورای عالی امنیت ملی و نشست هیات دولت ترکیه برای بررسی تحریم‌های ترکیه علیه اقلیم کردستان، جمعاً پنج ساعت و نیم طول کشید و انتظار می‌رفت بیانیه تند و تصمیم‌های مفصلی اعلام شود. اما چنین چیزی روی نداد و سخنگوی دولت ترکیه، صرفاً به این اکتفا کرد که بگوید: همه گزینه‌ها روی میز است. من تصور می‌کنم که ترکیه به دنبال آن است تا مسیر تغییر موضع را باز بگذارد. اگر در مورد مساله کرکوک و ترکمان‌ها، تعامل اطلاعاتی امنیتی اقلیم و ترکیه و منافع اقتصادی، اطمینان خاطر کاملی به ترکیه داده شود، اقدام خاصی از سوی آنکارا صورت نخواهد گرفت.
ایلنا: یعنی معتقدید که ترکیه از این موضوع هراسی ندارد که تاسیس دولت کُردی در اقلیم کردستان، بر کردهای خود ترکیه و همچنین بر کردهای سوریه تاثیر بگذارد؟
دستمالی: ترکیه در این چند سال به خوبی بر این موضوع واقف شده است که بین گفتمان احزاب اقلیم کردستان عراق و گفتمان پ.ک.ک، تفاوت‌های جدی وجود دارد. البته در جریان تبلیغ برای برگزاری رفراندوم، گونه‌ای از سازش نسبی بین پ.ک.ک و جریان ناسیونالیستی کُردهای عراق به وجود آمد که برای آنکارا مایه نگرانی است. اما دست کم اردوغان و تیم سیاسی – امنیتی ایشان، بر این باورند که توان آن را دارند که اقلیم کردستان را مدیریت کنند. ترکیه ترجیح می‌دهد از مواهب اقتصادی اقلیم کردستان استفاده کند و از طریق کارت فشارهای خود، امتیازات ویژه‌ای برای ترکمان‌های عراق گرفته و مسیر قدرتمندتر شدن اهل سنّت عراق را نیز هموار کند.
ایلنا: تا چه اندازه احتمال دارد که ترکیه، نیروی نظامی به عراق اعزام کند؟
دستمالی: اتخاذ تصمیمات خلق الساعه و عجیب از اردوغان، چندان بعید نیست. اگر فضای احساسی ملی‌گرایی ترکی در ترکیه تقویت شود، ممکن است دست به چنین خطایی بزنند. اما فراموش نکنیم که دولت مرکزی عراق قطعاً به این اقدام رضایت نمی‌دهد و از منظر حقوق بین‌الملل، این اقدام به ضرر ترکیه تمام می‌شود.
ایلنا: پیش بینی شما از نتایج رفراندوم چیست؟
دستمالی: در صورتی که یک رویداد غیرمترقبه یا یک موضوع عجیب و غریبی به میان نیاید و رفراندوم برگزار شود، بیش از هشتاد درصد از مردم اقلیم کردستان، رای آری به صندوق خواهند انداخت. اما مساله برگزاری رفراندوم در کرکوک و مناطق متنازع علیها و همچنین عدم حضور بازرسان و نهادهای بین‌المللی، همواره از سوی دولت مرکزی عراق و مخالفین، مطرح خواهد شد.
ایلنا: آیا رفراندومی که به جرات می‌توان گفت همه جهان و منطقه با آن مخالفند، می‌تواند تضمینی برای ایجاد دولت مستقل داشته باشد؟
دستمالی: مدیریت مقطع پس از برگزاری رفراندوم، بسیار دشوار است و قطعاً بارزانی و دیگر سران اقلیم کردستان، چالش‌ها و موانع بزرگی در پیش رو دارند. با مخالفت‌هایی که صورت گرفته است و با توجه به موقعیت جغرافیایی اقلیم کردستان و مواضع ایران و ترکیه، تاسیس دولت مستقل کُردی در عراق، روند طولانی و طاقت فرسایی خواهد داشت. اما شخصاً معتقدم که ماهیت برگزاری رفراندوم، برای احزاب سیاسی کُرد عراق یک پیروزی اجتماعی مهم تلقی خواهد شد و از این که با وجود همه مخالفت‌ها، باز هم کار خود را کرده‌اند، خشنود خواهند بود.
ایلنا: آیا برگزاری رفراندوم می‌تواند منجر به درگیری بین جریانات شیعه، سنی و کُرد عراق شود؟
دستمالی: درگیری به شکل جدی و گسترده، بسیار بعید و دور از ذهن است. اما قاعدتاً برخی واکنش‌های اجتماعی و عشیره‌ای و همچنین تلاش‌های برخی جریانات و عناصر پشت پرده، می‌تواند در مناطق حساسی همچون کرکوک، توزخورماتو و مناطقی نظیر آن، مشکلاتی به وجود بیاورد. رفتار و گفتار سران دولت عراق نشان داده که نه تنها به دنبال حمله نظامی نیستند، بلکه می‌خواهند به شکل هوشیارانه فضا را مدیریت کنند و اجازه ندهند مشکلی به وجود بیاید. اما در هر حال، روابط کُردها با دولت مرکزی، مانند دوران پیش از رفراندوم نخواهد بود. قاعدتاً پست ریاست جمهوری نیز از کردها پس گرفته می‌شود و همه نمایندگان کُرد پارلمان عراق به خانه باز می‌گردند.
