بررسی ابعاد پیدا و پنهان همه‌پرسی اقلیم کردستان؛
دستمالی: بارزانی مسیر بدون بازگشت را انتخاب کرد/ اقدام محاسبه نشده در کرکوک به درگیری قومی منجر می‌شود
رئیس اقلیم کردستان عراق و مشاوران وی بر اساس تصمیمی که گرفتند آبروی خود را برای استقلال اقلیم خرج کرده‌اند و به نظر نمی‌آید که دست از محقق کردن آن بکشند.
مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق و حامیان او، به دنبال آن هستند تا سه هفته دیگر در عراق دست به برگزاری همه‌پرسی استقلال بزنند. این تصمیم بارزانی و دیگر احزاب حامی رفراندوم، مورد اعتراض دولت مرکزی عراق و همچنین ایران و ترکیه قرار گرفته و آمریکا نیز مخالفت خود را با آن بیان کرده است.
در امتداد این موضوع، مساله کرکوک نیز به اختلافات موجود افزوده و اربیل می‌خواهد در این استان که از لحاظ حقوقی و سیاسی خارج از مرزهای اقلیم کردستان است، همه‌پرسی برگزار کند. تصمیمی که منجر به موضع‌گیری قاطعانه بغداد شده و مجلس عراق اعلام کرده که می‌کوشد به زودی استاندار کُرد زبان کرکوک را به خاطر اتخاذ چنین تصمیمی برکنار کند. برای واکاوی ابعاد پنهان و نهان این پرونده، به گفت‌وگو با «محمدعلی دستمالی» کارشناس مسائل سیاسی منطقه پرداختیم که مشروح آن از نظر می‌گذرد.
ایلنا: همچنان که اطلاع دارید در هفته‌های اخیر، مخالفت‌های گسترده‌ای با برگزاری همه‌پرسی اقلیم کردستان عراق صورت گرفته است. آیا این فشارها می‌تواند رئیس اقلیم را منصرف کند؟
محمدعلی دستمالی: بر این باورم که همه این مخالفت‌ها برای مسعود بارزانی و مشاوران او قابل پیش‌بینی بوده و چنین نیست که اعضای اتاق فکری که تصمیم برگزاری همه‌پرسی را اتخاذ کرده‌اند، در حالت فعلی شگفت زده یا پشیمان شده باشند. فکر می‌کنم در شرایط کنونی، مسعود بارزانی و بسیاری دیگر از سران و جریانات سیاسی کُردی در اقلیم کردستان عراق؛ که قدرت، آبرو و اعتبار خود را پای این پروژه آورده‌اند اگر منصرف شوند، نه تنها پایگاه مردمی و اعتبار خود را از دست می‌دهند بلکه موجی از سرخوردگی و افسردگی اجتماعی نیز در اقلیم کردستان به وجود خواهد آمد.
در شرایط کنونی، دلیل خاصی برای انصراف وجود ندارد و چنین به نظر می‌رسد که اقلیم کردستان برای برگزاری همه‌پرسی مصرّ است اما با این حال، باید بپذیریم که اقلیم کردستان در خاورمیانه قرار گرفته و در این گوشه از جهان، خیلی وقت‌ها اتفاقاتی روی می‌دهند که پیش‌بینی آنها نه تنها دشوار، بلکه محال و ناممکن است. بنابراین بر اساس شواهد عینی امروز، می‌توان گفت که اقلیم کردستان، این همه‌پرسی را برگزار می‌کند. در عین حال اگر شاهد اتفاق و رویداد عجیب و اثرگذاری باشیم، ممکن است برخی تغییرات در تصمیم اربیل به وجود بیاید.
ایلنا: گفته می شود که در بیانات بارزانی و برخی دیگر از سران اقلیم، نوعی تردید، دو دلی و امکان منصرف شدن از این تصمیم وجود دارد. شما بیانات و مواضع آنها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
محمدعلی دستمالی: مسعود بارزانی و معاون او کوسرت رسول در روزهای اخیر گفته‌اند: «اگر پیشنهاد ویژه‌ای به ما بدهند و تاریخی برای برگزاری رفراندوم تعیین کنند و تضمین قابل قبولی به ما داده شود حاضریم در تصمیم خود تجدید نظر کنیم». معنی و مفهوم دقیق این جملات بارزانی و کوسرت رسول این است که آنها به دنبال تضمین حقوقی از سوی عراق، آمریکا و اتحادیه اروپا هستند. باید توجه داشت که اگر کسی به آنها بگوید شما مختارید یک سال بعد رفراندوم را برگزار کنید، چنین موضوعی امتیاز بسیار جدی و قابل توجهی است و شاید بتوان آن را به عنوان گونه‌ای از «شناسایی و به رسمیت شناختن بین‌المللی» تحلیل و تلقی کرد. در واقع امتیاز و ما به ازایی که بارزانی به دنبال آن است، حتی از ماهیت رفراندوم هم بالاتر و گران قیمت‌تر است و بعید است کسی یا کشوری بتواند چنین بسته و پیشنهادی به ایشان بدهد.
ایلنا: این روزها شاهد این هستیم که در مورد کرکوک هم اختلافاتی جدی بین اقلیم کردستان عراق و دولت مرکزی این کشور به وجود آمده است. جریان این اختلافات چیست؟
محمدعلی دستمالی: از نگاه بغداد و از منظر حقوقی و سیاسی، کرکوک تکه‌ای از مناطق متنازع علیه و در زیر چتر حاکمیت دولت مرکزی عراق است. اما پس از سقوط موصل، نیروهای پیشمرگه به طور کامل امنیت و اداره این استان را در اختیار گرفتند و اگر به خاطر داشته باشید یکی از نخستین جملاتی که مسعود بارزانی پس از حمله داعش بر زبان آورد، این بود که نیروهای پیشمرگه از مناطقی که وارد آنها شده و از آنها دفاع می‌کند، هیچوقت خارج نخواهد شد. لذا در مورد مناطقی مانند سعدیه، جلولا و برخی نقاط دیگر نیز شاهد چنین وضعیتی هستیم. پس از آن که شورای استانی کرکوک اعلام کرد که در این استان نیز همه‌پرسی استقلال برگزار می‌شود، بغداد نسبت به این مساله واکنش نشان داد و حالا مجلس و دادگاه عالی عراق به دنبال برکناری نجم‌الدین کریم استاندار کرکوک هستند.
ایلنا: در مورد برکناری استاندار کرکوک در بغداد تا چه اندازه اتفاق نظر وجود دارد؟
محمدعلی دستمالی: نه تنها جریانات شیعی بلکه جریانات سنّی هم با این مساله موافق و همراه هستند و می‌توانیم بگوییم که کرکوک تبدیل به مساله‌ای شده که در حال حاضر هر دو گروه شیعه و سنی عراق در مورد آن هم نظر هستند و معتقدند که نباید به اقلیم ملحق شود و نباید در این استان رفراندوم برگزار شود.
ایلنا: جریانات داخل اقلیم کردستان عراق در این مورد چه دیدگاهی دارند؟
محمد علی دستمالی: همانند وضعیتی که در بغداد وجود دارد در آن جا نیز به وجود آمده است. یعنی مساله کرکوک، دست کم فقط در همین پرونده، گونه‌ای از وحدت و همراهی بین شیعه و سنی را به وجودآورده و در اقلیم نیز این مساله موجب آن شده که حزب دموکرات به رهبری بارزانی و حزب اتحادیه میهنی به رهبری طالبانی، به وحدت نظر برسند.
ایلنا: آیا بغداد موفق می‌شود این پروژه را عملی کند؟
محمدعلی دستمالی: بله؛ شواهد نشان می‌دهد که بغداد می‌تواند با رای دادگاه عالی، استاندار کرکوک را برکنار کند. اما مهم این است که مرحله بعد از برکناری را چگونه مدیریت کنند. به عنوام مثال اگر نجم‌الدین کریم تمرّد کند و حکم قانون را نپذیرد و همچنان در محل کار خود حاضر شود، چه کسی می‌تواند او را بیرون کند؟ ایشان در آن جا بیش از سه هزار نیروی پیشمرگ و پلیس کُرد تحت امر دارد و با توجه به مسلح بودن بسیاری از ترکمان‌ها و اعراب کرکوک، نمی‌توان ریسک کرد و به قوه قهریه پناه برد. کرکوک از منظر دموگرافی و اجتماعی و امنیتی، پرونده حساسی است و نباید به اقدامی دست زد که منجر به درگیری قومی شود. به عبارتی روشن، به نظر من احتمال برکناری استاندار وجود دارد اما این اقدام، الزام و ضمانتی در مورد برگزار نکردن رفراندوم در استان کرکوک به دست نخواهد داد و صرفاً ارزش نمادین و حقوقی خاصی برای بغداد خواهد داشت.
ایلنا: مواضع ترکیه در مورد کرکوک را چگونه می بینید؟
محمدعلی دستمالی: ترکیه به خاطر ترکمان‌ها نگاه خاصی به کرکوک دارد و به دنبال آن است تا در این استان، نفوذ بیشتری داشته باشد. در همین حال، از آنجایی که استاندار کرکوک از حزب اتحادیه میهنی و هم پیمان «پ.ک.ک» است و به نیروهای پ.ک.ک اجازه داده که صدها تن از نیروهای خود را به این استان منتقل کنند، این مساله در کل برای ترکیه اهمیت خاصی پیدا کرده و قطعاً شاهد واکنش‌ها و موضع گیری‌های سیاسی بیشتری از سوی آنکارا خواهیم بود. با این حال بعید می‌دانم شرایط به جایی برسد که ترکیه بخواهد مداخله مستقیم و زمینی انجام دهد.
ایلنا: آیا نخست وزیر عراق می‌تواند در مورد کرکوک امتیازاتی به اقلیم کردستان بدهد و چنین موضوعی منجر به انصراف اقلیم از برگزاری رفراندوم شود؟
محمدعلی دستمالی: نخست وزیر عراق چنین اختیاراتی ندارد. حل مساله کرکوک نیازمند اراده مجلس و عزم و اجماع نظر نمایندگان پارلمان عراق است. لذا حل این پرونده پیچیده، زمان‌بر است و در شرایطی که در عراق، هنوز هم ثبات و استقرار کامل به وجود نیامده، امیدی به حل کوتاه مدت آن وجود ندارد.
ایلنا: مدتی پیش ترکیه نماینده اتحادیه میهنی در آنکارا را اخراج کرد. آیا این مساله به نگرش ترکیه در مورد رفراندوم ربط دارد؟
محمدعلی دستمالی: اخراج «بهروز گلالی» نماینده اتحادیه میهنی در ترکیه که از ۱۷ سال پیش در آن کشور بود، ابعاد امنیتی دارد. ظاهراً دو تن از ماموران امنیتی ترکیه که برای جمع‌آوری اطلاعات به اقلیم کردستان عراق رفته‌اند، در قلمرو اتحادیه میهنی توسط پ.ک.ک ربوده شده‌اند و ترکیه نیز نماینده اتحادیه را اخراج کرده است. در واقع این مساله از سویی گاف سرویس اطلاعاتی میت و از جهت دیگر نشان دهنده پیچیدگی‌ها و دردسرهای مدیریت سیاسی و امنیتی اقلیم کردستان عراق برای احزاب حاکم در این منطقه است. اتحادیه میهنی قبلاً بارها با پ.ک.ک جنگیده اما فعلاً به خاطر آنکه به اندازه حزب تحت امر بارزانی صاحب قدرت و امکانات نیست، ماه عسل روابط خود با پ.ک.ک را به پایان نرسانده و به خاطر حمایت از پ.ک.ک، ناگزیر است هزینه هایی بدهد.
ایلنا: پیش بینی شما از ماه های پیش روی اقلیم کردستان عراق چیست؟
محمدعلی دستمالی: معتقدم که مدیریت مقطع پس از رفراندوم، حتی از خود رفراندوم نیز مهم‌تر است. چنین به نظر می‌رسد که مسعود بارزانی و حامیان ایشان، وارد یک مسیر بدن برگشت شده‌اند و در هر حال تصمیم خود را گرفته‌اند. اما روی ارض واقع و در شرایط عینی، به هر حال اقلیم کردستان، در مجاورت مرزهای ایران، ترکیه، سوریه و خود عراق است و مسئولان اقلیم، حتماً باید کانال‌های ارتباط و گفت‌وگو را حفظ کنند. تحت هر شرایطی گفت‌وگو با تهران، بغداد و آنکارا مهم است و شرایط باید در مسیری پیش برود که شاهد بروز خشونت‌ها، تنش‌ها و مشکلات جدید نباشیم.
