گزارش ایلنا از دستاوردهای سفر ظریف و هیات همراه به پاکستان؛
همگرایی تهران و اسلام‌آباد علیه تهدیدهای مشترک
راه‌اندازی کمیسیون مشترک میان مقام‌های نظامی و امنیتی ایران و پاکستان در راستای برقراری ارتباط مستمر و پالایش داده‌ها در خصوص مبارزه با تروریسم و انواع قاچاق از محورهای مهم سفر یک روزه وزیر خارجه کشورمان به اسلام‌آباد بود.
واژه امنیت از دیرباز در تمامی مکاتب سیاسی و اعتقادی دارای اهمیت بسزایی بوده و همچنان نگاه تمامی دولتمردان در سراسر جهان به این موضوع، بیش از سایر محورهای موجود در یک دولت – ملت بوده و خواهد بود. به بیانی ساده‌تر زمانی که «مقوله امنیت» به میان می‌آید یا اینکه «برچسب امنیتی» روی یک موضوع (ولو ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین مساله یک کشور) زده می‌شود، تمامی اظهارات، موضع‌گیری‌های سیاسی و حتی رفت و آمدهای دیپلماتیک به یکباره تغییر کرده و وارد فاز دیگر می‌شود.
از این جهت در تمامی دنیا زمانی که یک به هم ریختگی امنیتی یا نظامی غیر قابل پیش‌بینی به وقوع می‌پیوندد، متحدان کشور هدف به یاری آن کشور می‌شتابند تا بتوانند در فاز اول اقدام به خنثی‌سازی تهدید مورد نظر کرده و در سطوح بعدی از سرایت بحران مذکور به داخل خاک خود جلوگیری کنند. به عنوان مثال زمانی که در جولای سال ۲۰۱۶ واقعه تیراندازی در مرکز خرید المپیا شهر مونیخ آلمان به وقع پیوست، ساعاتی بعد «کنراد کوگلر» رئیس اداره کل امنیت عمومی اتریش اعلام کرد که برای حمایت و کمک به پلیس مونیخ ۴۲ نفر از نیروهای ویژه کبرا از اتریش به این شهر اعزام شدند.
همزمان با وقوع این حادثه، سخنگوی وزارت کشور اتریش اعلام کرد که اتریش و آلمان گشت‌های مرزی مشترک خود را افزایش داده‌اند که این موضوع نوعی همگرایی منطقه‌ای آن هم در مدل اروپایی برای تامین امنیت یکپارچه و جلوگیری از تکرار اقدام‌های تروریستی ارزیابی می‌شود که البته موضوع «پیمان شنگن» یکی از دلایل این همگرایی است. البته درک متقابل از تهدید در این راستا دارای اهمیت بسزایی است، چراکه نوع نگاه به تهدیدات آن هم از نوع تروریستی را نمی‌توانم با مخاطرات امنیتی در مقیاس کوچک‌تر هم سطح (از حیث ماهوی و شکلی) دانست.
از این رو اگر مروری بر حادثه تروریستی میرجاوه که در روزهای گذشته در مرزهای شرقی کشورمان اتفاق افتاد و موجب شهادت ۹ تن از مرزبانان کشورمان شد نگاهی گذرا بیاندازیم، به عنصر همگرایی در برابر تهدیدهای این چنینی بیش از پیش پی می‌بریم. چراکه جغرافیای وقوع این حادثه تلخ مرزهای مشترک ایران و پاکستان بود که همین موضوع پای اسلام‌آباد را به این پرونده باز می‌کند. به گونه‌ای که پاسگاه میل ۱۰۰ از گروهان چاهندو واقع در منطقه میرجاوه سیستان و بلوچستان به نوعی مرز مشترک با پاکستان تلقی می‌شود و همین وضعیت، پرونده مذکور را از یک مساله امنیتی تک جانبه به موضوعی دوجانبه و مشترک تبدیل می‌کند.
«دیدار و گفت وگوی ظریف با نواز شریف نخست‌وزیر پاکستان»
دلیل دیگر این است که با توجه به تجمیع حضور و فعالیت برخی از گروهک‌های تروریستی مانند لشکر جنگوی، سپاه صحابه، لشکر طیبه، جماعت الاحرار، جیش العدل (جیش الظلم)، شبکه تروریستی حقانی و غیره در مناطقی مانند وزیرستان، ایالت بلوچستان، مناطق مختلف ایالت خیبر پختونخوا، کشمیر و سایر نقاط پاکستان، شاهد بودیم که پس از اجرای کمین علیه مرزبانان جمهوری اسلامی عناصر گروهک تروریستی جیش الظلم به عمق خاک پاکستان متواری می‌شوند که در اینجا از حیث ماهیت عمل و جغرافیای مورد نظر، ضمان حقوقی مشمول اسلام‌آباد شده و لازمه پیگیریهای این کشور در این پرونده را برجسته می‌کند.
از منظری دیگر باید بدانیم که مرزهای کنونی در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی توسط کمیسیون مشترک ایران و پاکستان از ملک سیاه کوه (محل تلاقی مرز ایران، پاکستان و افغانستان) شروع و در خلیج گواتر به دریای عمان ختم می‌شود که موجب می‌شود تا این مرزها، به جغرافیای مشترک تبدیل شود. طول این مرز مشترک ۹۷۸ کیلومتر است که شامل ۷۵۱ کیلومتر مرز خشکی و ۲۲۷ کیلومتر مرز آبی می‌شود. در تمام طول مرز مجموعاً ۳۱۱ علامت مرزی (میل) به طور مشترک توسط ایران و پاکستان ساخته شده است و این موضوع وجهه حقوقی و مسئولیت مشترک دو کشور در به نتیجه رساندن این پرونده را دو چندان می‌کند.
«رایزنی وزیر خارجه کشورمان با ژنرال قمرجاوید باجوا، فرمانده ارتش پاکستان»
اما آنچه که در این بین به نوعی حلقه وصل پیگیریهای دو کشور تلقی شده و تا حدودی موجب تسریع در امور اجرایی این پرونده می‌شود، رایزنی‌های دیپلماتیک است. درست است که مقام‌های نظامی، امنیتی و انتظامی ایران و پاکستان به دلیل ماهیت حادثه ناگوار میرجاوه دقایقی پس از وقوع این عملیات تروریستی به پرونده ورود پیدا کردند و پیگیریهای خود را کلید زدند اما واقعیت این است که تجربه تمامی کشورها با هر راهبرد عقیدتی و استراتژی سیاسی نشان داده است که گفت‌وگوها، رایزنی و تعاملات دیپلماتیک به جهت وجهه بین‌المللی (خواه دوجانبه باشد یا چندجانبه) علاوه بر پیگیری مسائل مورد نظر در محورهای امنیتی و نظامی می‌تواند تعمیق و استوار‌سازی دیدگاه و رایزنی‌ها را رقم بزند. از این جهت بود که در امتداد پیگیریهای نهادهای نظامی، امنیتی و انتظامی کشورمان، لزوم مذاکرات و تبادل نظر مستقیم توسط وزارت خارجه و شخص وزیر احساس می‌شد که ماحصل آن سفر یک روزه مرکب از هیات سیاسی، امنیتی، نظامی و انتظامی به اسلام‌آباد با هدایت محمد جواد ظریف بود.
«گفت‌وگوی ظریف و هیات همراه با ناصرخان جنجوعا، مشاور امنیت ملی پاکستان»
اگر به آرایش دیدا‌رهای صورت گرفته و همچنین چینش هیات ایرانی نگاهی گذرا بیاندازیم، به صورت واضح می‌بینیم که حساسیت این موضوع با توجه به تحرکات و وقایع تروریستی رخ داده در پشت پرانتز شرقی و غربی کشورمان (مرزهای غرب و شرق ایران) در حالت فعلی از اهمیت بالایی برخوردار است، چراکه طرف پاکستانی از گذشته تاکنون با این پدیده مخاطره‌آمیز در داخل خاک خود و مرزهای مشترک با افغانستان دست و پنجه نرم می‌کند. از این جهت دیدار و گفت‌و گوی وزیر خارجه کشورمان با نواز شریف (نخست‌وزیر پاکستان)، ایاز صادق (رئیس مجلس ملی)، چودری نثار علی خان (وزیر کشور)، ناصرخان جنجوعا (مشاور امنیت ملی) و ژنرال قمر جاوید باجوا (فرمانده ارتش پاکستان) نشان از جدیت عزم ایران در مبارزه با تروریسم و مطالبه آن از مقامات اسلام‌آباد دارد.
یکی دیگر از این مطالبات، آزادی مرزبان ربوده شده ایران توسط تروریست‌ها است که علاوه بر محمد جواد ظریف، سردار «قاسم رضایی» فرمانده مرزبانی ناجا در دیدار با مسئولان نظامی پاکستان به آن اشاره کرد. از حیث عملیاتی بدون تردید ارتش و سرویس اطلاعاتی پاکستان (ISI) پلان آمایش‌های سرزمینی و جغرافیای فعالیت گروهک‌های تروریستی و به طور کلی داده‌های پنهان و آشکار در مورد این گروهک‌ها را در اختیار دارد و می‌تواند در تسهیل فرآیند آزادسازی این مرزبان کشورمان کمک شایانی کند.
اما هیات اعزامی از سوی تهران تنها به همین امر بسنده نکرد و افق همکاری‌های دو جانبه در تمامی محورها اعم از سیاسی، امنیتی، نظامی و همکاری‌های گسترده در جهت ارتقاء امنیت مرزهای مشترک را دوباره با طرف پاکستانی بررسی کرد و توافقاتی در راستای آن منعقد شد. به گونه‌ای که رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان قبل و حین سفر به اسلام‌آباد، اقدام به تبادل نظر با مسئولان کشوری و لشکری جمهوری اسلامی ایران در جهت واکاوی و عیان کردن نقاط ضعف یا تقویت نقاط قوت و حتی تغییر مدل برخی از مناسبات دو جانبه در مباحثی مانند آرایش نیروهای مرزبان، نوع و استمرار ارتباط مقام‌های امنیتی و نظامی طرفین، امکان‌سنجی افزایش سطح تعاملات در حوزه سیاسی و پالایش آخرین وضعیت حاکم بر مرزهای دو کشور کرده بود و جمع‌بندی این همفکری ملی به اطلاع مقام‌های اسلام آباد رسید.
«همفکری رئیس دستگاه دیپلماسی با مقام‌های لشکری کشور قبل از آغاز گفت‌وگوها»
نکته‌ای دیگر این است که در این سفر توافقی بر اساس پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران میان دو طرف حاصل شد تا کمیسیون مشترکی میان ایران و پاکستان راه‌اندازی شود تا از طریق آن طرفین بتوانند به صورت مستقیم و راحت‌تر از گذشته با یکدیگر در خصوص مسائل امنیتی، نظامی و سیاسی به گفت‌وگو و تبادل نظر بپردازند و در گام بعدی داده‌های موجود دو طرف پالایش و نهایتاً تقاطع‌گیری اطلاعات منجر به حصول نتیجه شود. چراکه یکی دیگر از اضلاع همکاری‌های تهران و اسلام‌آباد بحث مبارزه با انواع قاچاق اعم از قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان است که چالش جدی دو کشور به حساب می‌آید و دو طرف برای مقابله با آن دارای عزم جدی هستند. برقراری خط تماس مستقیم میان فرماندهان عملیاتی و نظامی دو کشور یکی دیگر از موضوع‌های مهمی بود که به نوعی می‌تواند مانعی برای فوت وقت در پیگیری مسائلی مانند حوادث تروریستی احتمالی یا مبارزه با کاروان‌های اشرار و قاچاقچیان باشد که تمامی این محورها در این سفر توسط محمد جواد ظریف و هیات همراه مطرح و در مورد آن با طرف پاکستانی گفت‌وگو شد.
فرجام سخن:
شاید عده‌ای مقایسه مدل همکاری‌های امنیتی و مرزی آلمان و اتریش که در ابتدای متن پیش‌رو به آن اشاره شده بود را با حوادث تروریستی در نوار شرقی یا غربی کشورمان که مرزهای مشترک نامیده می‌شوند، نادرست بدانند اما واقعیت در حوزه نظری و میدانی این است که خلق و سرایت ناامنی و یک بحران امنیتی زمانی که در جغرافیای مشترک حادث می‌شود راحت‌تر از حوادث بومی و داخلی قابلیت گره‌گشایی و حل و فصل دارد. چراکه در جهان کنونی که «ویروس تکفیر و تروریسم» در شبه‌قاره و غرب آسیا توسط افراطیون و جریان‌های فکری رادیکال و برخی از دولت‌های خارجی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خلق و توزیع شده و دامنه آن تا شرق آسیا، آفریقا و حتی اروپا کشیده شده است، همگرایی در امر مبارزه با تروریسم به صورت منطقه‌ای یا به عبارت دیگر «بلوک‌بندی» در امر مبارزه با تروریسم بیش از سالیان اخیر احساس می‌شود. تا جایی که به غیر از مدل آلمان – اتریش، جهانیان شاهد همکاری‌های اطلاعاتی و نظامی زیر سایه تعاملات سیاسی میان فرانسه و بلژیک در پرونده حملات تروریستی نوامبر ۲۰۱۵ پاریس و پس از آن شهر نیس فرانسه بودیم. لذا اینکه آیا اشاره به مدل‌های اروپایی در جهت مبارزه با تروریسم در منطقه خاورمیانه و آسیای مرکزی مفید واقع خواهد شد یا خیر، بطن و اساس متن پیش رو نیست بلکه اقلیم و جغرافیای هر منطقه و ظرفیت‌های دولت – کشورها برای مبارزه با تهدیدهای امنیتی و نظامی مشخص است و همین موضوع موجب خواهد شد تا مقابله با تهدیدات مشترک با همکاری‌های بومی و ارتباط مستمر با همسایگان صورت بگیرد که خروجی آن علاوه بر تقویت امنیت، ثبات آن را به دنبال خواهد داشت.
گزارش: فرشاد گلزاری/ خبرنگار اعزامی به پاکستان
