پشت پرده راهبرد ترکیه در عملیات آزادسازی رقه و الباب/ نقش کردها در معادلات جدید سوریه

«محمدعلی دستمالی» تحلیلگر مسائل ترکیه در گفت‌گو با خبرنگار ایلنا در تحلیل راهبرد جدید آنکارا در پرونده سوریه عنوان کرد:در هفته‌های گذشته شاهد برجسته شدن نقش ترکیه در پرونده سوریه بودیم به ویژه اینکه در مذاکرات آستانه خروجی خاصی ظاهر نشد و طرفین نهایتاً بر برقراری و حفظ آتش‌بس فراگیر تاکید کردند و نهایتاً شاهد بودیم که کنشگری ترکیه و در امتداد آن معارضان سوری به نحوی رقم خورد که به پررنگ شدن نقش آنکارا منجر شد و اظهارات مقام‌های ترکیه تکمیل کننده این وضعیت بود. به صورتی که رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه اعلام کرده بود که ترکیه تنها در الباب فعال نخواهد بود بلکه پس از آن وارد منبج خواهند شد، حتی نخست‌وزیر ترکیه با اشاره به آزادسازی شهر رقه اعلام کرده بود که آلمانی‌ها می‌توانند در این عملیات حضور داشته باشند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر ژنرال «خلوصی آکار» رئیس ستاد کل ارتش ترکیه اعلام کرده بود که باید جنگ خیابانی و فاز نهایی رهاسازی الباب از کنترل داعش آغاز شود. تلاش ترکیه برای مشارکت در آزادسازی رقه، بخشی از  راهبرد این کشور در قبال پرونده سوریه برای تقویت نفوذ و اثرگذاری بر آینده سوریه است. از طرف دیگر باید توجه داشت که نامه‌های متعددی از سوی دمشق و  علیه ترکیه به سازمان ملل ارسال شد که تمامی آنها به نقض تمامیت ارضی سوریه توسط ترک‌ها اشاره داشت. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که به نظر می‌آید یک توافق نانوشته‌ در مورد «الباب» میان مسکو و آنکارا صورت گرفته است و شاهد آن هستیم که روس‌ها نه تنها به مداخله ترکیه در سوریه، واکنش منفی نشان نمی‌دهند، بلکه در برخی نقاط با ترک‌ها هماهنگی و همکاری می‌کنند. البته بشار الجعفری نماینده دائم سوریه در سازمان ملل نسبت به مداخلات ترکیه واکنش نشان داد و اعلام کرد که ترکیه نمی‌تواند در پرونده سوریه هم آتش‌افروز باشد و هم به عنوان میانجی ایفای نقش کند. اما باید توجه کنیم که ترکیه در حالت فعلی به دنبال اعلام راهبرد مشخص ایالات متحده از سوی دونالد ترامپ است تا ببیند چگونه می‌توان در زمین بازی سوریه حضور پیدا کرد.

در مورد حضور نظامی ترکیه در شهر الباب باید به این نکته توجه شود که ارتش این کشور به صورت کاملاً محافظه‌کارانه در این منطقه اقدام به عملیات کرده‌ است و یکی از دلایل آن در پیش بودن رفراندوم قانون اساسی ترکیه است. به گونه‌ای که فرماندهان و همچنین اتاق فکر حزب عدالت و توسعه در صدد هستند تا نگذارند اقدام‌های نظامیان ترکیه در شهر الباب منجر به کشته شدن سربازان این کشور شود. چراکه بدون تردید اخبار منتشر شده در این خصوص می‌تواند تاثیر منفی بر افکار عمومی آنکارا و پس از آن همه‌پرسی قانون اساسی ترکیه بگذارد.

این کارشناس مسائل ترکیه با تاکید بر این‌که آزادسازی شهر رقه بدون شک تاثیر به سزایی در روند پرونده سوریه خواهد داشت، گفت: باید دانست که آزادسازی «رقه» به عنوان پایتخت خلافت داعش در سوریه، جایگاه مهمی در پرونده این کشور دارد  و حتی باید آن را در حد یکی از چند متغیر اصلی تحولات سوریه بدانیم. همچنان که اضمحلال داعش در  موصل و آزادسازی این شهر، تاثیر زیادی بر پرونده عراق دارد، از این منظر آزادسازی رقه نیز می‌تواند مشکل اصلی پرونده سوریه را حل کند. چراکه بدون تردید پس از کنار گذاشتن داعش و فروکش کردن درگیری‌های مسلحانه در سوریه تنها مسائل و موضوعات مهم سیاسی، نظام بعث، شخص بشار اسد، کردها و نهایتاً معارضان سوری نخواهد بود. بنابراین اگر شهر رقه آزاد شود و پرونده داعش در سال ۲۰۱۷ میلادی، دست کم در حوزه آشکار و مشهود بسته شود، بدون تردید موضوع مذاکرات بعدی تشکیل دولت و محورهای سیاسی خواهد بود.

وی افزود: اگر به اظهارات  سخنگوی دولت ترکیه نگاهی گذرا بیاندازیم، می‌بینیم که وی رسماً اعلام کرده بود که ترکیه پس از آزادی الباب، در فکر منبج و حضور در آزادسازی رقه است که به نوعی می‌توان اظهارات وی را یک نوع اصرار بر حضور در عملیات رقه دانست. همانند این مدل را در پاک‌سازی موصل شاهد بودیم که نهایتاً علماء و سیاستمداران عراق نسبت به آن واکنش نشان دادند اما با توجه به وضعیت شکننده سیاسی و میدانی سوریه به نظر می‌رسد که موانع بین المللی جدی برای حضور ارتش ترکیه در آزادسازی رقه وجود ندارد.

مساله مهمی که در آزادسازی رقه باید مدنظر قرار بگیرد، بحث حضور آمریکا و رویکرد آنها نسبت به پرونده سوریه خواهد بود. به نحوی که دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهوری ایالات متحده تاکنون هیچ برنامه و راهبردی برای عراق و سوریه اعلام نکرده و حتی نمی‌توان فهمید که فرجام رقابت روسیه و آمریکا در پرونده سوریه چه خواهد شد. از این جهت به موازات آن حضور انگلیس و فرانسه به عنوان اضلاع ائتلاف بین‌المللی علیه داعش در سوریه و به طور مشخص در عملیات رقه تا حدود زیادی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. لذا تا زمانی که سیاست‌ها از سوی ایالات متحده ابلاغ و مشخص نشود نمی‌توان وضعیت میدانی و سیاسی سوریه را به صورت دقیق تخمین زد.

دستمالی در پاسخ به این پرسش که در وضعیت فعلی جایگاه و نقش کردها در آزادسازی رقه چه خواهد بود، بیان کرد: بحث کردها و نقش آنها در عملیات رقه و تمامی پرونده سوریه بسیار مهم قلمداد می‌شود. چراکه آمریکا از گذشته تاکنون از کردها حمایت می‌کرده که شامل حمایت تسلیحاتی و آموزشی هم می‌شد. علاوه بر آن نیروهای یگان مدافع خلق کرد (YPG) از سوی آمریکایی‌ها، تروریست قلمداد نشده‌اند و طی این چند ماه، همواره بر سر این موضوع، بین ترکیه و آمریکا، اختلاف نظر جدی وجود داشته و دارد. از این جهت باید دید که پس از گفت‌وگوهای پنهان و پیدای تیم‌های عملیاتی و اطلاعاتی ترکیه و آمریکا چه اتفاقی در این پرونده خواهد افتاد. به صورت واضح اگر آمریکا به این نتیجه برسد که کردها باید در کنار نظام سوریه باقی بمانند، تا حدود زیادی فضا متفاوت خواهد بود و در آن موقع رویکرد ترکیه به صورت واضح‌تر نمایان خواهد شد.

وی با تاکید بر آموزش طیفی از پیشمرگه‌های کُرد سوری در اقلیم کردستان و اعزام آنها به زمین بازی سوریه یادآور شد: مسعود بارزانی به عنوان رئیس اقلیم کردستان عراق چیزی حدود چهار هزار نفر از نیروهای پیشمرگه سوری را با عنوان «روژ» (به معنی روز) آموزش داده و در صدد است تا آنها را برای نبرد با داعش وارد خاک سوریه کند اما در مقابل، پ.ک.ک اعلام کرده است که ورود این نیروها منجر به ایجاد درگیری خواهد شد و البته ترکیه از این موضوع کاملاً استقبال کرده و خواهان قدرت گرفتن کردهای وابسته به بارزانی در شمال سوریه است. لذا مجموع متغیرهای موجودبه علاوه تصمیم‌های دونالد ترامپ به عنوان اصلی‌ترین مولفه پرونده سوریه که در آینده اتخاذ خواهد شد را باید محور اصلی مسائل سوریه دانست که در حالت فعلی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

دستمالی در پایان با اشاره به سخنان مولود چاوش‌اوغلو در اجلاس امنیتی مونیخ گفت: وزیر امور خارجه ترکیه در اجلاس مونیخ اعلام کرده که نشست آستانه، از نظر ترکیه، جایگزین مذاکرات ژنو نیست و این دو نشست، کارکردهای مختلف و متفاوتی دارند. این سخن چاوش‌اوغلو، به این معنی است که ترکیه در مذاکرات آستانه به دنبال اهداف خاصی بوده که آن اهداف در کنار روسیه و ایران محقق شد و حالا در صدد آن است تا در مذاکرات ژنو، در کنار آمریکا و اروپا، به امتیازاتی دیگر دست یابد.