داعش چرا و چگونه اعدام می‌کند؟ (۱۸+)

موضوع جرم و جنایات و در راستای آن اجرای مجازات، مبحثی است که از دیرباز تاکنون در تمامی دولت-کشورهای حاضر در جغرافیای جهان وجود داشته و در دهه‌ها و قرن‌های آینده هم ادامه خواهد داشت. در این مسیر هر کشور براساس نظام حقوقی و عدالت کیفری خود قوانین خاصی را وضع می‌کند که البته طُرق دادرسی و رسیدگی به آنها هم براساس قوانین کیفری موجود آنها با یکدیگر تفاوت دارد.

بدون تردید نظام سیاسی و تاثیر آن در وضع قوانین توسط مقنن کشورها هم با یکدیگر متفاوت خواهد بود. به‌عنوان مثال «نظام‌ حقوقی کامِن ‌لا» که توسط بریتانیا پایه ‌گذاشته شد و در کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، مالزی، سنگاپور، هند، استرالیا و غیره از آن تبعیت می‌شود، یکی از مدل‌های حقوقی است که برخی‌ اعتقاد دارند در مقابل آن «نظام حقوقی رومی- ژرمنی» قرار دارد که تماماً برگرفته از مکتوبات و حقوق روم است که البته تحلیل و تفسیر ابعاد مختلف این دو نظام حقوقی در موضوع متن پیش‌رو نمی‌گنجد و تفسیر جداگانه می‌طلبد.

تا به اینجای بحث، نظام‌های حقوقی خارج از چارچوب کشورهای اسلامی به‌صورت گذرا مورد اشاره قرار گرفت اما با ورود به قوانین مجازات کشورهای اسلامی خصوصاً کشورهای حاضر در منطقه غرب آسیا و آسیای مرکزی باتوجه به ایدئولوژیک بودن نظام سیاسی، به‌طور قطعی مجموعه قوانین و خصوصاً «قوانین جزایی» تا حدود زیادی با سایر دولت‌ها متفاوت جلوه خواهد کرد. چراکه نظام حاکم بر این کشورها بر پایه فرامین و احکام دینی بنا شده که متعاقباً قوانین آنها ب اساس کتاب، احادیث و پس از آن تفاسیر مختلف علماء و فقها وضع و اجرا می‌شود.       

اینکه قوانین جزایی کشورهای اسلامی با مذهب سنی چه تفاوتی با کشورهای شیعه مذهب دارد بدون تردید در برخی از جوانب با یکدیگر تفاوت خواهند داشت که مربوط به ریشه دیدگاه‌ هر دو طیف مربوط می‌شود. به عنوان مثال ادله اثبات در فقه تشیع؛ کتاب، سنت، اجماع و عقل به حساب می‌آید که به ادله اربعه هم مشهور است اما در فقه اهل سنت «قیاس» به ادله اربعه اضافه می‌شود و پنج محور به‌عنوان ادله اثبات در فقه اهل تسنن نمایان می‌شود. به صورتی که اهل سنت معتقد هستند از طریق قیاس می‌شود از جزئیات به کلیات رسید که در فقه تشیع برعکس این موضوع صادق است.

«گردن زدن با شمشیر به جرم سحر و جادو - استان صلاح‌الدین/ عراق»

با این تفسیر پس از آنکه نیم نگاهی به «آلبوم جنایات داعش» از سوریه تا عراق و حتی افغانستان و لیبی می‌اندازیم متوجه برخی از نقاط پنهان و نهان اعدام‌های این گروهک تروریستی در جغرافیای غرب آسیا و شمال آفریقا و آسیای میانه می‌شویم. البته نباید از مدل عملیات‌های تروریستی داعش در اروپا به راحتی چشم‌پوشی کرد اما بدون تردید جنس و ماهیت کشورهای مذکور و جریان جاری اجتماعی و بطن ساختار جامعه آنها با کشورهای حاضر در قاره سبز بسیار متفاوت است. از این منظر در ادامه به واکاوی دلایل و مدل‌های اعدام داعش به‌علاوه عملیات‌های تروریستی در جغرافیای «غرب آسیا، آسیای میانه و شمال آفریقا» و مقایسه آن با اقدامات عناصر این گروه در اروپا خواهیم پرداخت.

با خیزش و عیان شدن چهره گروهک تروریستی داعش در سوریه و سپس در عراق، ابوبکر البغدادی به عنوان رهبر و سرکرده این جریان افراطی و رادیکال، به کادر مرکزی و اعضای ارشد حاضر در ساختار این تشکیلات تروریستی براساس فرامین دینی که از ریشه وهابیت نشات گرفته بود دستور مقابله با «به غیر از خود» را صادر کرد. در بیانی گویاتر بغدادی بحث مقابله سخت با کسانی را صادر کرد که خارج از دایره تفکرات داعش می‌اندیشیدند؛ حال این افراد از شهروندان سوریه و عراق باشند یا از اعضای ارتش و نیروهای مسلح و امنیتی این دو کشور، که فارغ از سن و سال به طرق مختلف روح آنها قبض و جسم خون‌آلودشان برای عبرت دیگران در محل اعدام رها می‌شد.

«اقامه حد رَجم (سنگسار) - حلب/ سوریه»

این روند را در اصطلاح باید «تکفیر» بنامیم. اینکه رسانه‌های داخلی بر عاملان اعدام‌ها عنوان و برچسب «تکفیری» را الصاق می‌کنند دقیقاً از اعدام‌های داعش و همچنین دیدگاه فقهی آنها نشات می‌گیرد. در اینجاست که مفهوم خلافت اسلامی جهانی خلق می‌گردد. به گونه‌ای که داعش در ابتدا و پس از بیعت با «اَیمن الظواهری» رهبر سازمان تروریستی القاعده فعالیت خود را شروع کرد اما پس از مدتی شاهد بودیم که این بیعت لغو شد و در آنجا بود که مفهوم «خلافت اسلامی جهانی» خلق شد. این تغییر ماهیت ایدئولوژیک را از لحاظ شکلی هم می‌توان در عنوان لاتین داعش مشاهده نمود. به صورتی‌که در ابتدا واژه (ISLAMIC STATE IRAQ SYRIA) با عنوان اختصاری "ISIS" به معنی دولت اسلامی عراق و شام در رسانه‌های خارجی نمایان شد و پس از آنکه سناریوی «خلافت اسلامی جهانی» توسط استراتژیست‌های داعش مطرح شد؛ شاهد بودیم که واژه ( ISLAMIC STATE) با لفظ اختصاری "IS" نمایان شد که حکایت از توسعه و گسترش عملیات‌های داعش در سراسر دنیا دارد.

«گردن زدن شخص متهم به توهین به پیامبر(ص)- فلوجه/ عراق»

از این منظر مدل عملیات‌های داعش در سوریه، عراق، افغانستان و حتی لیبی باتوجه به پهنای جغرافیایی و وجود بیابان‌های گسترده این امکان را برای تروریست‌های این گروه فراهم می‌کند که به راحتی بتوانند تسلیحات سبک و سنگین و افراد خود را در زمین سوریه و عراق جابجا کنند. ازسوی دیگر عدم وجود نهادهای امنیتی و اطلاعاتی (اشاره به‌صورت اخص به نهادهای غیرنظامی است) قدرتمند بومی در خاک سوریه و عراق و همچنین وجود ایستگاه‌های اطلاعاتی سازمان سیا، سرویس اطلاعات خارجی و نظامی بریتانیا و همچنین موساد و آمان (سازمان ضداطلاعات ارتش اسراییل) موجب شده تا گستردگی عملیات‌های داعش وجهه عملی به خود پیدا کند.

«اعدام دسته‌جمعی نظامیان سوریه به دست گردان نوجوانان داعش در پالمیرا/سوریه»

اما کمی آنطرف‌تر و با نگاهی به سلسله عملیات‌های پاریس (۱۳نوامبر ۲۰۱۵) و پس از آن در بروکسل (۲۲مارس ۲۰۱۶) به این مفهوم دست می‌یابیم که به دلیل اقلیم و جمعیت کشورهای اروپایی و مدل جغرافیای آنها عناصر داعش نمی‌توانند گستره حملات خود را همانند کشورهای عراق و سوریه و حتی افغانستان و لیبی تا به این حد وسیع و عظیم عملیاتی کنند. اما بریدن گلوی  کشیش مسیحی در کلیسایی در شهر سن- اتین، نزدیک شهر روان در شمال فرانسه که در مردادماه امسال رخ داد و از آن باید به عنوان خروجی یک عملیات گروگانگیری توسط دو نفر از اعضاء داعش نام برد، این پیام را مخابره می‌کند که داعش اگر بتواند از همان روش‌های سنتی اعدام خود مانند صلب(به صلیب کشیدن)، بریدن سر، گردن زدن، سوزاندن (احتراق)، سنگسار و حتی پَرت کردن افراد از بالای ارتفاع در اروپا و جغرافیایی به غیر از خاورمیانه استفاده می‌کند تا خشونت بیش از حد خود را به رخ بکشد؛ که در این بین مسیحیان هم در امان نخواهند بود و تمامی ادیان را در بر خواهد گرفت.

«کشیش ۸۶ ساله فرانسوی که توسط داعش در کلیسای شهر سن- اتین فرانسه سر بریده شد»

از جهتی دیگر باید به انواع اعدام‌هایی که در سطور بالا ذکر شد اشاره شود. مدل اعدام‌هایی که داعش در چند سال گذشته در عراق و سوریه و سپس در سواحل لیبی و ارتفاعات افغانستان پیاده‌سازی کرده و سپس تصاویر و ویدئوهای آن منتشر شده است یک نوع قرائت وارونه از قوانین جزایی اسلامی برای مخدوش کردن و سپس خون‌آلود جلوه دادن فرامین کیفری این کشورها ارزیابی می‌گردد که البته پایه و اساس آنها را فتواهای مفتی‌‌های خودخوانده داعش که ریشه در آئین وهابیت دارد دانست.

«پرتاب شخص متهم به لواط از بالای ساختمان- شهر فرات/ عراق»

در فاز دیگر باید توجه داشت که داعش با انتشار تصاویر انواع و اقسام اعدام‌های خود سعی دارد علاوه بر ایجاد رعب و وحشت از طریق رسانه با ساکنین کره زمین ارتباط برقرار کند و به آنها بفهماند که اگر کوچکترین نفوذی به خاک آنها (کشورهای مستقر در غیر از جغرافیای غرب آسیا) پیدا کند بدون تردید به سرنوشت آنها دچار خواهند شد. از جهتی دیگر مقایسه سطحی میان جامعه کشورهایی مانند عراق و سوریه و حتی افغانستان با سایر جغرافیای دیگر صورت بگیرد. به گونه‌ای که در زمان جاری شدن حدود و همچنین شروع مراسم اعدام به سبک داعش، شاهد حضور گسترده مردم هستیم و یک هم‌نوایی شکلی را به چشم می‌بینیم.

«به صلیب کشیدن شخص متهم به جاسوسی - شهر رقه/سوریه»

ممکن است عده‌ای معتقد باشند که به دلیل حضور عناصر داعش و همچنین تسلط آنها بر یک شهر مانند موصل در عراق یا رقه در سوریه، ساکنین آن جرات مقابله یا مخالفت با اعدام‌ها و جنایات داعش را ندارند؛ اما واقعیت امر این است که به دلیل برداشت‌های منفی از آموزه‌های دینی بومی و در آمیخته شدن آن با جنایات از سوی داعش اعمال خشونت بار آنها به مثابه اجرای فرامین دینی جزایی قلمداد می‌گردد که در این بین عدم روشنگری و اطلاع‌رسانی عمومی موجب قبول این اعدام‌ها از سوی افکار عمومی با عناوین مجازات جرم لواط، جاسوسی و حتی رد خلافت ابوبکر البغدادی شده است. همین مدل را سابقاً در افغانستان و در زمان حکومت طالبان شاهد بودیم که تاکنون هم در ولایت‌های مختلف این کشور جاری و ساری است. حتی شهروندان حاضر در بخش‌های مختلف افغانستان معتقدند که طالبان در متن این کشور و حامی امنیت آنها است. چراکه به دلیل عدم توزیع مناسب و صحیح قدرت و ثروت در افغانستان شاهد پیوستن شهروندان این کشور به نیروهای طالبان بودیم و همین روند را در عراق و سوریه هم شاهد هستیم.

فرشاد گلزاری؛ کارشناس ارشد جزا و جرم‌شناسی