سیاست‌های بوش مانع ریشه‌کن شدن حزب بعث در عراق شد/ حیله‌های امنیتی دولت مالکی را گمراه کرد
دولت مالکی هم در جذب طوایف مختلف و اثبات بی‌طرفی مذهبی خود به عراقی‌ها و هم در سرکوب کامل عوامل کلیدی حزب بعث ناموفق بود.
«حسین واله» کارشناس جهان عرب در تحلیل علل سقوط شهر موصل و اشغال آن توسط داعش در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا تصریح کرد: سقوط موصل و به طور کلی ظهور داعش در عراق محصول تلاقی چند عامل بود: سیاست‌های بوش در عراق، سرکوب ناموفق بعثی‌های عراق پس از سقوط صدام، تشدید حساسیت‌های طائفه‌ای در عراق، سیاست‌های تند و تیز دولت مالکی و مداخلات همسایگان جنوبی عراق. در مقابل هم باید جامعه عراق را مورد واکاوی قرار داد. چراکه جامعه عراق دارای گسل‌های زیادی از جمله گسل مذهبی، گسل دینی، گسل قومی و گسل زبانی است. در همه این شکاف‌ها پیشینه خونین هم وجود دارد و حتی به دوران قبل از مدرنیته بر می‌گردد که در حالت فعلی یکی از وجوه آن بحران امنیتی جاری است.
وی افزود: در دوره مدرن، حزب بعث تنها تشکل سیاسی - امنیتی در عراق بود و در نیمه دوم قرن بیستم با ایدئولوژی چپ نمایان شد. این حزب لائیک بود و شکاف بعثی ضد بعثی بر شکاف‌های مذهبی و فرهنگی منطبق نبود. گرچه اکثر مقام‌های حزب مسلمان سنی بودند اما گرایش دینی و مذهبی در آن نقشی نداشت.
سفیر سابق ایران در الجزایر با تاکید بر این‌که انحلال ارتش عراق توسط آمریکا یکی دیگر از موضوع‌های مورد نظر در سقوط موصل است، بیان کرد: از سوی دیگر، مقام‌های آمریکایی در عراق ارتش این کشور را منحل کردند. در نتیجه کادرهای زیادی بیکار شدند و به صف طرفداران صدام پیوستند. دولت مالکی هم در جذب طوایف مختلف و اثبات بی‌طرفی مذهبی خود به عراقی‌ها ناموفق بود و هم در سرکوب کامل عوامل کلیدی حزب بعث. با برگزاری انتخابات معلوم شد نسبت شیعیان عراق به سنی‌ها خیلی متفاوت از آن چیزی ست که پیش‌تر تصور می‌شد اما این حقیقت را اقلیت سنی به پای تقلب دولتی‌های جدید نوشتند. به دنبال آن ویرانی‌های جنگ و مشکلات شدید اقتصادی هم اضافه شدند و به شکل اعتراض‌ها و سپس شورش‌های متفرق ظهور کردند.
وی ادامه داد: بازماندگان بعث با حمایت خارجی از این فرصت طلائی استفاده کردند و تیره شدن روابط مالکی با عربستان‌سعودی و ترکیه هرکدام به دلیلی خاص و متفاوت، سبب شد که همسایگان عراق شرم و حیا را کنار بگذارند و رسماً در عراق دخالت نظامی کنند و در امتداد آن داعش ظهور کرد. علت پیشرفت شتابان و پیروزی‌های چشمگیر آن هم آشفتگی در نیروهای نظامی رسمی، نبود ارتش با کفایت و آماده نبودن نظامیان برای جنگ داخلی به علاوه حیله‌های امنیتی بود که دولت مالکی با آن روبه‌رو شد و به یاد داریم که فرمانده پادگان موصل فرار کرد و تمام تجهیزات آن به دست داعش افتاد.
در این بین پارامتر تکفیر و افراط‌گرایی مذهبی هم وارد شد. القاعده بخشی از نیروهای خود را برای جنگ با آمریکا به عراق فرستاد. حضور این نیروها پوشش فرهنگی- تبلیغی کافی را برای بعثی‌ها فراهم کرد و بعثی‌ها که نمی‌توانستند با پرچم حزب بعث جامعه عراقی را علیه دولت جدید بسیج کنند پوشش اسلام‌گرایی را انتخاب کردند. دولت اسلامی در عراق با دولت اسلامی در سوریه خیلی تفاوت دارد. در عراق، اسلامیت فقط یک نقاب است بر روی چهره بعث؛ اما در سوریه این طور نیست.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این‌که آیا نوری مالکی در این پرونده دچار تقصیر شده است یا خیر، گفت: دولت مالکی به شکاف‌های جامعه عراق کمتر توجه کرد. در روابط خارجی هم تعادل را از دست داد. البته بحران‌های سخت پس از جنگ مقصر اصلی در ابعاد داخلی هستند و مداخلات بیگانگان مقصر خارجی. دموکراسی عددی در عراق ریشه نداشت و ندارد لذا نباید سیاست را صرفاً بر نتایج انتخابات بنا می‌کرد. باید برای مدیریت حساسیت‌های قومی و مذهبی، قدری از خودگذشتگی نشان می‌داد. مانند اقدامی که حزب النهضة تونس از خود نشان داد و شکاف لائیک- دینی را کنترل کرد. از منظر دیگر نوری مالکی می‌بایست با همسایگان خود تا جایی که می‌شد مدارا کند. ظاهراً حزب الدعوه تصور جامعی از سیاست قدرت‌های بزرگ در منطقه ما ندارد. لذا فاصله‌اش را با طرف‌های درگیر مناسب تنظیم نمی‌کند.
واله در پایان با اشاره به سخنان افکار عمومی عراق نسبت به پاک‌سازی موصل گفت: یک انتظاری در افکار عمومی به وجود آمده که فتح فلوجه کلید فتح موصل و شکست کامل داعش است. با توجه به توازن قوای موجود در داخل عراق این اتفاق باید بیافتد. اما همانطور که ظهور داعش صرفاً معلول عوامل داخلی نبود، معالجه آن هم صرفاً با قصد و تلاش نیروی عراقی صورت نخواهد گرفت چراکه عوامل خارجی قادر هستند تا مانع از آن شوند. به نظرم پرونده داعش در عراق و سوریه با هم بسته خواهد شد. و این کار زمانی صورت می‌پذیرد که نقطه تعادلی در مسائل مهم منطقه ما پیدا شود.