مرگ ملاعمر؛ صعود داعش

موضوع تروریسم و جولان گروه‌های افراط‌گرا در خاورمیانه و شبه قاره موضوع جدیدی نیست. درواقع، ریشه تروریسم فعال در خاورمیانه را باید در افغانستان و پاکستان جست‌وجو کرد. تمام نام‌هایی مانند «ابوبکر البغدادی»، «ابومصعب زرقاوی»، «اسامه بن لادن»، «ملا عمر» و ایمن الظواهری که تا کنون شنیده‌ایم، روزی در افغانستان و پاکستان حضور داشتند؛ بن لادن و زرقاوی توسط دوستان دیروز کشته شدند و بغدادی و الظواهری سران دو قطب ترور در جهان هستند.

حکومت وحشت طالبان

طالبان با منابع مالی سعودی – خلیجی و با هدایت و پشتیبانی اطلاعاتی ایالات متحده برای مقابله با نفوذ شوروی در آسیا پی‌ریزی شد و پس از سرنگون کردن جمهوری دموکراتیک افغانستان و غلبه بر دیگر گروه‌های مسلح، توانست حکومت را از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ میلادی در اختیار بگیرد. ملاعمر که امروز نامش زیاد شنیده می‌شود، در طول این پنج سال خود را «امیر امارت اسلامی افغانستان» نامیده بود.

پس از حمله آمریکا و نیروهای خارجی به افغانستان، بساط حکومت طالبان نیز برچیده شد. ملاعمر نیز پس از نابودی حکومتش پنهان شد و گروه را رهبری کرد. این گروه از همان زمان «جهاد با نیروهای خارجی» را آغاز کرد؛ جهادی که جان افغان‌های زیادی را گرفت و هنوز نیز ادامه دارد. چندین دور مذاکرات صلح میان طالبان و دولت افغانستان و کشورهایی مانند آمریکا نیز برگزار شده است اما تا کنون نتیجه‌ای در بر نداشته است.

روایت‌های مختلفی درباره مرگ سرکرده طالبان وجود دارد؛ برخی مرگ وی را بر اثر بیماری می‌دانند و «محاذ فدایی» گروهی جدا شده از طالبان نیز اعلام کرد که ملاعمر توسط «ملا اختر منصور» که نفر دوم گروه بود، در سال ۲۰۱۳ به قتل رسید. خبر مرگ وی ابتدا توسط حکومت افغانستان اعلام شد اما طالبان اظهار کرد که ملاعمر همچنان زنده است و طالبان را رهبری می‌کند اما در نهایت، سخنگوی گروه مرگ وی را تایید کرد ولی هیچ حرفی از شیوه آن به میان نیاورد.

مرگ رئیس و رشد داعش در افغانستان

یکی از فرضیه‌های مطرح شده در خصوص تایید مرگ سرکرده طالبان، تاثیرگذاری بر روند مذاکرات صلح است. ملاعمر پس از حمله به افغانستان در انظار عمومی ظاهر نشد و تنها پیام‌های وی منتشر می‌شد. هر سال پس از پایان ماه مبارک رمضان و فرا رسیدن عید فطر، پیامی از سوی وی در رسانه‌ها منتشر می‌شد و این رسم در دو سال گذشته و سال جاری نیز انجام شد؛ عید فطر امسال نیز پیامی از جانب ملاعمر در اختیار رسانه‌ها قرار گرفت. انتشار خبر مرگ وی این سوال را در ذهن ایجاد می کند که از سال ۲۰۱۳ تا کنون چه کسی طالبان را رهبری می‌کرد. شورای رهبری این گروه در آخرین جلسه خود، ملا اختر را به رهبری طالبان منصوب کرد؛ همان کسی که بر اساس ادعای گروه محاذ فدایی، قاتل سرکرده پیشین طالبان است. انتصاب وی و اثبات این ادعا که طالبان در دو سال گذشته بدون رهبر مانده بود، می‌تواند نقطه شروع فروپاشی این گروه باشد.

پایگاه اطلاع‌رسانی شبکه تلویزیونی «جیو» به نقل از «رحیم الله یوسف‌زی» کارشناس مسائل پاکستان نوشت: انتصاب ملااختر می‌تواند شروعی بر از هم پاشیدن طالبان باشد. بحث مرگ ملا عمر از سال‌ها پیش مطرح بود و علت اصلی تأیید نشدن این خبرها اختلاف بین گروه‌های مختلف طالبان است. برخی از گروه‌های طالبان خواهان مذاکره با دولت افغانستان هستند اما برخی از گروه‌های طالبان عنوان می‌کنند که مذاکرات باید با آمریکا انجام شود.  اگر ملاعمر، کشته شده باشد طالبان دچار از هم گسیختگی می‌شوند و هیچ رهبر دیگری نمی‌تواند طالبان را متحد کند که این امر سبب تقویت داعش در افغانستان خواهد شد. به نظر می‌رسد، برخی گروه‌های طالبان با ملا اختر منصور مخالف هستند و با پیروی از محمد یعقوب فرزند ملا عمر می‌خواهند علیه وی وارد عمل شوند. اگر ملا‌عمر کشته شده باشد، ملا منصور تلاش می‌کند مذاکرات را ادامه دهد که این کار بسیار دشوار خواهد بود. زیرا مخالفان می‌توانند به بهانه کشته شدن ملا‌عمر، منصور را به عنوان نماینده خود نپذیرند. اختلاف بین گروه‌های طالبان بزرگ‌ترین مانع برای به نتیجه رسیدن مذاکرات صلح است.

گروه تروریستی داعش که خود را «خلافت اسلامی» می‌نامد، چندی پیش در افغانستان نیز اعلام موجودیت کرد. حال که خبر مرگ ملا عمر تایید شد، شاید این کشور روزهای سخت‌تری را پیش رو داشته باشد. پیش از این نیز بسیاری از نیروهای سابق طالبان زیر پرچم داعش رفتند و امروز که سخن از افتراق در این گروه به میان آمده، نیروهای جداشده از طالبان می‌توانند داعشی‌های فردا باشند.

محسن صالحی‌خواه