ارتش متحد؛ رویای اتحادیه عرب
فرماندهان ارتش‌های عربی در نشست قاهره، پروتکل تشکیل ارتش یکپارچه عربی را تدوین کردند. کشورهای عربی یکی از اهداف خود از تشکیل این ارتش را «مقابله با نفوذ ایران در خاورمیانه» عنوان کرده اند.
ارتش متحد عربی طرحی است که در نشست شرم الشیخ -۲۹ مارس- مورد موافقت وزاری خارجه کشورهای عضو اتحادیه عرب قرار گرفت. پیش از این نیز کشورهای عربی تلاش کردند که چنین تشکیلاتی را پایه‌گذاری کنند اما به دلیل اختلاف‌نظر در مورد مقر فرماندهی و هدایت ارتش مشترک به نتیجه نرسیدند. برخی رسانه‌ها از این ارتش احتمالی به عنوان «ناتوی عربی» یاد می‌کنند. فرماندهان ارتش ۱۸ کشور از اعضای اتحادیه عرب که در قاهره جمع شده بودند، پروتکل تشکیل ارتش یکپارچه عربی را تدوین کرده و در این نشست مقرر شد که این نیرو تا ۲۹ ژوئن تشکیل شود. یکی از مسائل مطرح شده در نشست قاهره، مقابله با تهدید داعش و گروههای هوادار ایران است. برخی منابع خبری از مخالفت عراق با این طرح خبر دادند. طرح تشکیل ارتش متحد عربی با استقبال «اشتون کارتر» وزیر دفاع ایالات متحده امریکا روبه‌رو شد.
ناتوی عربی، رویای مشترک اتحادیه
طرح مشابه آنچه که امروز در مورد آن صحبت می‌شود، پیش از این در شورای همکاری خلیج فارس تصویب و اجرا شده است. نیروهای موسوم به سپر جزیره که بازوی نظامی شورای همکاری محسوب می‌شود، برای مقابله با تهدیدات امنیتی و نظامی علیه اعضای این تشکّل تشکیل شد. کماندوهای عربستانی تحت پوشش همین پیمان نظامی و با نام نیروهای سپر جزیره به درخواست «حمد بن عیسی آل خلیفه» پادشاه بحرین وارد این جزیره کوچک شده و به سرکوب انقلاب مسالمت‌آمیز مردم پرداختند.
ناتو یا ارتش متحد عربی، طرحی بزرگ‌تر از سپر جزیره است. اگر نیروی نظامی شورای همکاری خلیج فارس به همین منطقه محدود می‌شود، ناتوی عربی از شمال آفریقا تا ساحل خلیج فارس را در بر می‌گیرد. طرحی که روی کاغذ بسیار خوب به نظر می‌رسد، ارتشی که از نیروهای مسلح کشورهای مختلف منهای دولت قانونی سوریه تشکیل شده و در صورتی که عاملی موجودیت یکی از کشورهای عضو را تهدید کند، وارد عملل می‌شود. با توجه به جولان پدیده‌ای به نام داعش در منطقه باستانی خاورمیانه، تشکیل چنین اتحادی خوب به نظر می‌رسد؛ اگر در عمل و حقیقت نیز برای مبارزه با تهدید علیه کشورهای عربی باشد.
کارشناسان بین‌المللی در مورد نتیجه این طرح خوش‌بین نیستند زیرا پیش از این کشورهای عربی تصمیم به ایجاد تشکیلاتی مشابه را داشتند اما همانطور که گفته شد، به دلیل اختلافات فراوان موفق به انجام آن نشده بودند. روزنامه «نیویورک تایمز» در گزارشی در این مورد نوشت: «طرح ارتش مشترک برنامه‌ای بلندپروازانه است و مشکلات متعدد در مسیر آن وجود دارد که هرلحظه امکان عملی نشدن آن را به ذهن می‌آورد. به‌رغم تمام این مشکلات، کشورهای عربی تصمیم دارند که این مشکلات را از سر راه برداشته و راه رسیدن به هدف نهایی را هموار کنند.»
مشکلات زیادی در مسیر رسیدن به ارتش مشترک عربی وجود دارد. یک از این مشکلات، دیدگاه متفاوت نسبت به مسائل داخلی جهان عرب است. برای مثال اخوان‌المسلیمن یکی از نقاط افتراق دیدگاه کشورهای عربی نسبت به مسائل مشترک است. قطر به عنوان یکی از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب از اخوان‌المسلمین در مصر و لیبی حمایت می‌کند. در حالی که ریاض و قاهره این جماعت را یک گروه تروریستی می‌دانند. در مورد لیبی نیز این تناقض نگاه‌ها وجود دارد و کشورهای عربی در دو طرف این مناقشه قرار گرفته‌اند.
بحث دیگر در مورد تشکیل ناتوی عربی، گسترش تجاوز به یمن است. آل سعود دو ماه قبل که تجاوز هوایی و بمباران مناطقه مسکونی و مواضع نیروهای انقلابی یمن را آغاز کرد، پشت درخواست «عبدربه منصو هادی» رئیس‌جمهوری مستعفی این کشور مخفی شد و اعلام کرد که برای نجات مردم یمن دست به حمله هوایی زده است. چند روز قبل نیز نشستی تحت عنوان «حفظ یمن و تشکیل دولت متحد» در ریاض برگزار شد. کشورهای عربی با تشکیل این اتحاد نظامی، قصد دارند واکنش‌های یکسانی به آنچه که تهدید می‌نامند، نشان دهند. به همین دلیل است که ناظران بین‌المللی و کارشناسان تشکیل ناتوی عربی را مساوی با شدیدتر شدن حمله به یمن ارزیابی می‌کنند. مبارزه با آنچه «تهدید از جانب ایران و گروههای نزدیک به ایران» نامیده شده است نیز یکی دیگر از اهداف تشکیل ارتش متحد عربی عنوان شده است. این کشورها تصمیم دارند با تشکیل یک ارتش متحد عربی در برابر «تهدید ایران» در خاورمیانه بایستند.
یکی دیگر از مباحث مطرح شده در نشست‌های اخیر، مقابله با تهدید داعش برای خاورمیانه است. در حالی که تروریست‌های داعش در عراق و سوریه جان تازه‌ای گرفته و مناطق دیگری را اشغال کرده‌اند، مقام‌های ارشد کشورهای عربی احساس خطر کرده و به دنبال راه حلی برای مقابله با این پدیده می‌گردند.
فرماندهان ارشد بر سر چه مسائلی به توافق رسیدند؟
خبرگزاری «آسوشیتدپرس» آمریکا درمورد پروتکل تدوین شده در نشست قاهره نوشت: فرماندهان ارتش کشورهای عربی در خلال نشست قاهره، پروتکلی را به منظور مداخله مشترک در مناطق حسّاس غرب آسیا و شمال آفریقا تدوین کردند. مبارزه با گروههای افراطی و مقابله با جریان‌های هوادار ایران از جمله مسائل قید شده در این پیش‌نویس است. بر اساس این پروتکل، عضویت هر کشور در ارتش مشترک اختیاری و داوطلبانه است و ورود این طرح به سطح عملیاتی تنها نیاز به امضای سه کشور دارد. مداخله این ارتش در مسائل کشورهای عضو نیز در صورتی انجام می‌شود که یکی از دولت‌ها در معرض تهدید بوده و خود آن کشور درخواست مداخله بدهد.
هدایت ناتوی عربی در صورت تشکیل، بر عهده وزاری دفاع کشورهای عضو خواهد بود و تصمیم‌های این تشکیلات برای تصویب و اجرا به رای دو سوم اعضا نیاز دارد. فرماندهان ارشد کشورهای عضو نیز وظیفه تصمیم‌گیری در مورد مسائل نظامی را بر عهده دارند. برخی منابع خبری از بروز اختلاف در همین مرحله درباره محل استقرار فرماندهی ارتش عربی خبر دادند.
«عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهوری فعلی مصر و فرمانده سابق ارتش این کشور در نشست سران عرب در شرم الشیخ که در نخستین روزهای سال جاری برگزار شد، بار دیگر بحث تشکیل ارتش متحد عربی برای مبارزه با تهدیدها را مطرح کرد. به همین دلیل بحث استقرار فرماندهی در قاهره مطرح شده است؛ موضوعی که به گفته منابع خبری، با مخالفت قطر و الجزایر مواجه شده و اختلاف قدیمی برای ریاست، در قدم اول بروز کرده است.
محسن صالحی خواه