نگاهی به آینده عربستان بعد از درگذشت ملک عبدالله

خبر درگذشت «عبدالله بن عبدالعزیز» ششمین پادشاه عربستان سعودی، مهمترین خبر ۲۳ ژانویه ۲۰۱۵ میلادی بود. انتشار این خبر، تمام اخبار دیگر مانند مناقشه یمن و اجلاس «مجمع جهانی اقتصاد» در داووس را در حاشیه قرار داد. با اعلام خبر درگذشت ملک عبدالله، کشورهای عربی مانند مصر، بحرین و تونس اعلام عزای عمومی کرده و برخی سران کشور‌ها برای حضور در مراسم تدفین وی به ریاض سفر کردند.

پس از درگذشت ملک عبدالله، دوره سلطنت «سلمان بن عبدالعزیز» ‌آغاز شد تا ولیعهد ۸۰ ساله سعودی بر تخت پادشاهی تکیه بزند. در دوره ولیعهدی پادشاه کنونی، حواشی زیادی در خاندان سلطنت به وجود آمد که امروز پررنگ‌تر از پیش‌ خواهد شد. انتخاب «مقرن بن عبدالعزیز» ‌ توسط ملک عبدالله به عنوان ولیعهد سلمان، باعثاعتراض شاهزادگان سعودی شد. مقرن بن عبدالعزیز ولیعهدی است که به عقیده ناظران و کار‌شناسان، به زودی بر تخت سلطنت می‌نشیند.

پدرخوانده جهان عرب که بود؟

عبدالله بن عبدالعزیز، دوازدهمین فرزند ملک عبدالعزیز بود. وی در تاریخ اول آگوست سال ۱۹۲۴ میلادی در ریاض متولد شد و در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۵ میلادی از دنیا رفت. عبدالله به عنوان ولیعهد، پس از درگذشت «ملک فهد» در سال ۲۰۰۵ میلادی بر تخت سلطنت عربستان نشست. ششمین پادشاه عربستان در دوران ولیعهدی نیز نفر اول قدرت در عربستان به شمار می‌رفت.

پس از سکته مغزی ملک فهد در سال ۱۹۹۵ میلادی، اداره امور کشور در دست ولیعهد قرار گرفت. پس از بهبود وی نیز عبدالله همچنان اداره امور کشور را در اختیار داشت. در واقع پادشاه پیشین عربستان به مدت ۲۰ سال مرد شماره یک این کشور محسوب می‌شد و قدرت را در قبضه خود داشت.

ملک عبدالله نفوذ زیادی در جهان عرب داشت و یکی از متحدان اصلی ایالات متحده و غرب در خاورمیانه به شمار می‌آمد. این موضوع را می‌توان از واکنش کشور‌ها به اعلام خبر درگذشت وی متوجه شد. حضور سران کشورهای عربی و غیرعربی خاورمیانه مانند کویت، بحرین، امارات، قطر و ترکیه در مراسم خاکسپاری عبدالله نشان از روابط گسترده این کشور‌ها با پادشاه سابق عربستان دارد.

واکنش کشورهای جهان به مرگ پادشاه عربستان

اعلام عزای عمومی در کشورهای حاشیه خلیج فارس و دیگر سرزمین‌های عربی خاورمیانه نیز از جمله واکنش‌ها به درگذشت عبدالله بود. بحرین و اردن در اقدامی معنادار، ۴۰ روز عزای عمومی اعلام کردند و دولت بحرین نیز تمام وزارتخانه‌ها و ادارات را به مدت سه روز تعطیل کرد. پس از اردن و بحرین، مصر به مدت هفت روز و کشورهای تونس، امارات، فلسطین و لبنان نیز سه روز عزای عمومی اعلام کردند.

پیام تسلیت رهبران از چهارگوشه جهان نیز نشان از ارتباط قوی ملک عبدالله با کشورهای دیگر، به خصوص در غرب دارد. عامل اصلی این ارتباط را می‌توان اصل استراتژیک نفت دانست که به نظر کار‌شناسان، عامل بقا و حیات آل سعود بوده و در آینده نیز خواهد بود.

«باراک اوباما»، «جورج بوش»، «دیوید کامرون»، «رووین ریولین»(رئیس رژیم صهیونیستی)، «رجب طیب اردوغان»، «فرانسوا اولاند» و «حیدر العبادی» از جمله سران کشورهای جهان بودند که با صدور پیامی، درگذشت ملک عبدالله را تسلیت گفتند.

اعلام ۴۰ روز عزای عمومی در بحرین و اردن و نیمه‌کاره‌‌ رها کردن سفر به سوئیس برای شرکت در اجلاس داووس توسط رئیس‌جمهوری مصر و ملک عبدالله دوم، نشان از وابستگی گسترده این کشور‌ها به عربستان و شخص ملک عبدالله دارد. زمانی که موج بهار عربی خیابان‌های منامه را در نوردید، نیروهای ارتش عربستان برای حفاظت از سلطنت آل خلیفه راهی بحرین شدند. در مورد مصر نیز، دیدار السیسی و ملک عبدالله در هواپیمای سلطنتی در فرودگاه قاهره بیان کننده وابستگی حکومت جدید به عربستان و شخص پادشاه پیشین است.

پیام‌های صادر شده از ایالات متحده، رژیم صهیونیستی عمق رابطه میان عربستان و این دولت‌ها را نشان ‌می‌دهد. تلاش عربستان برای به نتیجه رساندن مذاکرات سازش میان فلسطین و رژیم صهیونیستی را می‌توان دلیل صدور پیان تسلیت توسط رئیس رژیم صهیونیستی دانست. در مورد ایالات متحده نیز می‌توان گفت عربستان به عنوان متحد اصلی این کشور در خاورمیانه همواره نقش مهمی را در نقشه‌های آمریکا برای منطقه بر عهده داشت.

پرسش اصلی در حال حاضر این است که آیا ملک سلمان می‌تواند در اندازه عبدالله برای غرب و منطقه ظاهر شود؟

هفتمین پادشاه آل سعود کیست؟

سلمان بن عبدالعزیز، هفتمین پادشاه عربستان است که پس از مرگ ملک عبدالله بر تخت سلطنت تکیه زد. پادشاه ۸۰ ساله و بیمار عربستان یکی ازهفت برادر مشهور «سدیری» است که چندین سال است در سطوح گوناگون، قدرت را در دست دارند. وی در زمان ولیعهدی، عهده‌دار وزارت دفاع و پیش از آن نیز به مدت ۴۸ سال حکومت استان ریاض را بر عهده داشت.

کار‌شناسان در مورد دیدگاه‌های وی عنوان می‌کنند که به عنوان وزیر دفاع عربستان نقش زیادی در آموزش و پشتیبانی از مخالفان و گروه‌های تکفیری در سوریه داشته و یکی از عوامل اصلی مذاکرات سازش بین فلسطین و اسرائیل محسوب می‌شود. امروز که سلمان با این رویکرد‌ها بر مسند پادشاهی عربستان نشسته است، به طور احتمال پشتیبانی از گروه‌های تکفیری و مخالفان در سوریه برای مبارزه با حکومت «بشار اسد» بیشتر می‌شود.

با اینکه پادشاه جدید عربستان مواضعی مشترک با ایالات متحده دارد و در راه تعیین شده توسط واشنگتن قدم خواهد گذاشت، این پرسش در ذهن ایجاد می‌شود که آیا ملک سلمان می‌تواند مانند پادشاه پیشین، متحدی قوی برای غرب و رژیم صهیونیستی باشد؟ پاسخ این پرسش را در طول عملکرد وی دریافت خواهیم کرد.

ولیعهد جدید، رئیس پیشین سازمان اطلاعات عربستان

طبق قوانین عربستان سعودی، مسن‌ترین فرزند عبدالعزیز به عنوان پادشاه عربستان انتخاب می‌شود و سلطنت در میان مسن‌ترین افراد این خاندان انحصار می‌یابد. وجود همین قانون باعثمشکلات زیادی در عربستان شده است. بالا بودن سن ولیعهد و پادشاه در عربستان باعثاختلاق بر سر جانشینی و بروز مشکل در خاندان سلطنتی شده و در آینده نیز می‌شود. درگذشت ولیعهد و به وجود آمدن چندین مناقشه برای انتخاب ولیعهد در دوره سلطنت یک پادشاه از جمله همین مشکلات است. دلیل بروز این مشکلات نیز این است که نسل اول فرزندان عبدالعزیز یک به یک از دنیا می‌روند و نسل بعدی باید در راس قدرت قرار بگیرد.

ملک عبدالله در دوران سلطنت خود، مرگ دو ولیعهد خود را به چشم دید. «سلطان بن عبدالعزیز» و «نایف بن عبدالعزیز» ‌دو ولیعهدی بودند که هیچ وقت نام پادشاه را بر خود ندیدند. سلطان در سال ۲۰۱۱ در نیویورک و جانشین وی نیز هشت ماه پس از او در سال ۲۰۱۲ میلادی در ژنو درگذشت.

ملک سلمان که اکنون به عنوان هفتمین پادشاه در دربار عربستان سکونت دارد، پس از مرگ نایف به عنوان ولیعهد انتخاب و اکنون نیز در مسند سلطنت نشسته است. موضوعی که ولیعهدی سلمان را از پیشینیان متمایز می‌کند، انتخاب جانشین برای وی است.

پادشاه پیشین در زمان حیات خود، مقرن بن عبدالعزیز کوچک‌ترین برادر خود را به عنوان جانشین ولیعهد منصوب کرد و فرمان داد که هیچ کس مجاز به برکناری وی از این مسند نیست. این جایگاه برای اولین بار توسط ملک عبدالله ایجاد شد و تکلیف آینده سلطنت را مشخص کرد. اکنون نیز با «انتخاب محمد بن نایف» به عنوان جانشین ولیعهد، این سمت در خاندان سلطنت نهادینه شده است.

مقرن بن عبدالعزیز پیش از شاهزاده «بندر بن سلطان» و از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۲ میلادی، ریاست سازمان اطلاعات و امنیت عربستان(الاستخبارات العامة) را بر عهده داشت و فردی با سابقه امنیتی محسوب می‌شود. با توجه به وضعیت جسمانی ملک سلمان، کار‌شناسان عنوان می‌کنند که مقرن ولیعهدی است که به زودی به پادشاهی می‌رسد.

با توجه به رویکرد ریاض نسبت به پشتیبانی و تسلیح گروه‌های تکفیری در خاورمیانه و سابقه امنیتی ولیعهد، به احتمال زیاد شاهد فعالیت روزافزون این گروه‌ها در خاورمیانه، به خصوص در سوریه خواهیم بود.

گزارش: محسن صالحی‌خواه