استاد دانشگاه ملی اوراسیا در گفت‌وگو با ایلنا:
پوتین و بایدن به دنبال کم کردن اصطکاک‌ها بودند اما اختلاف همچنان باقی‌است/ فاصله زیادی برای روابط توأم با همکاری و رقابت وجود دارد
استاد دانشگاه ملی اوراسیا گفت: اگرچه دیدار رؤسای جمهوری آمریکا و روسیه در برخی جهات مثبت ارزیابی شد اما به نظر میرسد همچنان اختلاف‌ها میان دو طرف وجود دارد.
دیدار اخیرروسای جمهوری روسیه و آمریکا در ژنو موضوعی است که تا به امروز بسیاری از تحلیلگران و رسانه‌های غربی در موردش تحلیل‌های بسیاری منتشر کرده‌اند. عده‌ای معتقدند که فضای دیدار توسط ولادیمیر پوتین مدیریت شد و جو بایدن نتوانست آنگونه که باید اوضاع را تحت کنترل خود بگیرد، و برخی دیگر هم اعتقاد دارند که این دیدار اساساً هیچ دستاورد یا خروجی مثبتی به همراه نداشته است. از این‌رو برای مشخص شدن ابعاد و خروجی این دیدار تاریخی به گفت‌وگو با احمد وخشیته، استاد گروه مطالعات منطقه‌ای دانشگاه ملی اوراسیا پرداختیم که به شرح زیر از نظر می‌گذرد:
سرانجام پس از پنج ماه از روی کار آمدن جو بایدن، روسای جمهور روسیه و آمریکا با یکدیگر دیدار کردند. به نظر شما این دیدار چه اهمیتی داشت؟
طبیعتاً دیدار سکانداران کاخ سفید و کرملین از اهمیت ویژهای برخوردار است و به دوران جنگ سرد میان شوروی و ایالات متحده باز می‌گردد. به عنوان مثال ۴۲ سال پیش در چنین روزهایی بود که برژنف و کارتر در وین دیدار کردند و در ادامه توافقنامه سالت ۱، قرارداد سالت ۲ را امضا کردند. منظورم این است که همیشه این دیدارها حائز اهمیت بوده و از همین رو از مدت‌ها قبل در مورد ساز و کار برگزاری آن صحبت و مذاکره میشود. طبیعتاً چنین دیدارهایی در این سطح خواه آن زمان که نظم بی‌نالمللی دو قطبی بود و چه امروز که به‌رغم هژمونی آمریکا ما شاهد یک نظام چند قطبی هستیم، بسیار مهم هست.
آیا دیدار سران کاخ سفید و کرملین همیشه دستاوردی داشته است یا صرفاً دیدار امسال خروجی داشته است؟
طبیعتاً وقتی سران آمریکا و روسیه و پیش از آن آمریکا و شوروی می‌خواهند با یکدیگر دیدار کنند، همان طور که پیشتر گفتم از قبل هیات‌های ویژهای در وزارت خارجه دو کشور بر روی مفاد این گفتگو صحبت می‌کنند و رویکرد ایجابی وجود دارد که دیداری در این سطح شکل می‌گیرد. منظورم این است که برای موضوعات مشخصی با یکدیگر مذاکره می‌کنند که پیشتر گروه‌های کارشناسی دو کشور به همگرایی‌هایی اولیه‌ای در آن رسیده‌اند. اما نکته اینجاست که نمی‌توان گفت این دیدارها هیچ دستاوردی ندارد و به نظر میرسد که اشتباه است اگر بگوییم به نتیجه حداکثری خود میرسد.
به عنوان مثال برای همین دیداری که روز چهارشنبه میان پوتین و بایدن برگزار شد، فارغ از اینکه چندین بار طی ماه‌های گذشته صحبتهای ضد و نقیضی از سوی مقام‌های دو کشور منتشر شد که اتفاقاً این ریشه در مذاکره تیم کارشناسی دو کشور داشت که هر کدام در جستجوی منافع حداکثری خود بودند، اما نهایتاً در بعضی موضوعات هم به نتیجه نرسیدند. از جمله اینکه پس از این دیدار، یک نشست مطبوعاتی مشترک داشته باشند. این ملاحظه از سوی طرف آمریکایی وجود داشت که کنفرانس خبری جداگانه باشد، اگرچه روسیه اعلام آمادگی کرده بود که از نشست مشترک استقبال می‌کند.
با این حساب میتوان گفت که اختلاف‌ها پررنگ بوده است؟
به گمانم بهتر است بگوییم که گامی برای همگرایی برداشته شد تا از اصطکاک گذشته کاسته شود، اما با این وجود قطعاً اختلاف‌هایی هم وجود دارد و البته شرایط آینده نقش بسیار مهمی در افزایش این همگرایی و یا افزایش تنش‌ها دارد. اجازه بدهید برای مثال به همان دیدار کارتر و برژنف برگردم. اگر چه در هجدهم ژوئن ۱۹۷۹ این توافقنامه امضا شد، اما چند ماه بعد و به دنبال لشگرکشی شوروی به افغانستان، سنای آمریکا از تصویب این توافق امتناع کرد و هیچگاه رسماً این قرارداد اجرایی نشد. پس بسیار مهم است که این دیدارها را به طور مستقل در روابط دو کشور تحلیل نکنیم؛ اگر چه نقاط عطف مهمی را می‌تواند شکل دهد که در ادامه سیاست‌گذاری‌های دو کشور به همگرایی و یا واگرایی تبدیل شود.
اما اگر بخواهیم به طور مشخص به دیدار شانزدهم ژوئن پوتین و بایدن بپردازیم، مطابق آن چیزی که دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین اعلام کرده بود، مدت زمان این دیدار پنج ساعت برنامه‌ریزی شده بوده که البته اشاره کردند که در صورت نیاز ادامه خواهد یافت و محدودیت زمانی وجود نخواهد داشت. پس به نظر میرسد که موضوعات مشخصی در دستور کار بررسی روسای جمهور آمریکا و روسیه بوده است. اما نهایتاً این گفت‌وگوها سه ساعت و نیم بیشتر طول نکشید که یک ساعت و چهل و پنج دقیقه آن به طور خصوصی بین پوتین و بایدن بود و مابقی با حضور وزرای خارجه دو کشور و تیم دستیاران روسای جمهور انجام شد.
این که دیدار کمتر از زمان برنامه‌ریزی شده بود، یعنی اختلافی وجود داشته است؟
اختلاف که به هر حال همیشه بین منافع مسکو و واشنگتن وجود دارد و به گمانم نمی‌توانیم صمیمیتی که در دیدار پوتین و ترامپ در هلسینکی شاهد بودیم را در این دیدار مشاهده کنیم؛ اما دستاوردهای مشخصی هم داشت که باید در زمان امروز روابط مسکو و واشنگتن آن را تحلیل کرد. به عنوان مثال این موضوع که توافق شد سفرای دو کشور که به دلیل تیرگی روابط به کشور خود خوانده شده بودند، به محل کارشان برگردند، یکی از همین موضوعات است. این مساله نشان می‌دهد که یک تصمیم سازنده در این دیدار شکل گرفته شده است که در واقع گامی برای همگرایی است.
یا توافق همکاری سایبری که از سوی بایدن به پوتین مطرح شده است را میتوان مصداق مشخصی برای تلاش جهت احیای همکاری‌ها خواند که البته باید ببینیم به چه نتیجه‌ای منتج میشود. در این میان صحبتهای کنایه‌آمیزی از سوی سران دو کشور در کنفرانس مطبوعاتی‌شان مطرح شد که نشان می‌دهد همچنان اصطکاک میان آنها وجود دارد.
با این تفاسیر آیا میتوان مسکو و واشنگنتن را در مسیر دوستی ارزیابی کرد؟
تاریخ روابط مسکو و واشنگتن فراز و فرودهای بسیاری داشته است. اگر بخواهم به طور موردی به آن بپردازم، پس از تقابل شدیدی که در دوره دوم باراک اوباما میان کرملین و کاخ سفید شکل گرفت، در دوره ترامپ ما شاهد بودیم که کلیدواژه رقابت بر روابط دو کشور جریان داشت و با روی کارآمدن بایدن به واسطه مواضعی که او از زمان مناظره‌ها اتخاذ کرده بود که ریشه در گفتمان دموکرات‌ها پس از باخت در مقابل ترامپ در سال ۲۰۱۶ و همچنین دوران وزارت خارجه هیلاری کلینتون داشت. به نظر میرسد که کلیدواژه روابط به دشمنی گذار کرده بود. اگر واقع‌بینانه به این دیدار بنگریم، بهتر است که بگوییم این دشمنی کمرنگ شده است، اما همچنان راه تا شکل‌گیری روابطی که توام با همکاری و رقابت باشد، فاصله بسیار است و خیلی بعید به نظر میرسد که دولت بایدن تغییر رویه کلی در سیاست خارجی خود نسبت به روسیه داده باشد و از سیاست تلاش برای انزوای روسیه به همکاری و رقابت با این کشور گذار کند.
از همین جهت فکر می‌کنم که مسکو هم اگر چه تلاش دارد با شکل‌گیری روندی ایجابی به ترمیم روابط و کاهش فشارهای غرب دست یابد، اما همچنان تغییر بزرگی در این روابط را احساس نمی‌کند و به نظرم میرسد که از همین جهت پسکوف پس از این دیدار گفت که هنوز هیچ دلیلی برای حذف نام ایالات متحده از لیست کشورهای غیر دوست روسیه وجود ندارد؛ اگر چه پوتین پس از گفت‌وگو با بایدن، این دیدار را مهم و سازنده خواند که طی آن درباره موضوعات مهمی بحث و گفتگو شد.
