نگاهی به تحولات جهان در سال ۱۳۹۹/ پرونده چهارم: حاشیه خلیج‌فارس
تازیانه «بایدن» بر پیکره ریاض/ شروع علنی‌سازی روابط امارات و بحرین با اسرائیل/ واژگونی دولت کویت/ بازگشت قطر به مدار شورای همکاری خلیج‌فارس
صباح زنگنه گفت: عادی‌سازی روابط امارات و بحرین با اسرائیل شگفتی حاشیه خلیج فارس در سال اخیر بود اما بی‌آبرو کردن ولیعهد عربستان و همچنین بازگشت قطر به شورای همکاری تا روز آخر این منطقه را به کانون توجه مبدل کرده بود.
«صباح زنگنه» سفیر و نماینده سابق ایران در سازمان همکاری اسلامی در تشریح مهمترین وقایع کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در سال ۱۳۹۹ در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: در سال گذشته یکی از مناطقی که بیشترین تحولات در آن رخ داد، حاشیه خلیج فارس و دولت‌های عربی منطقه بودند. به عبارتی دیگر، اگر بگوییم که این منطقه کانون مهمترین وقایع سال گذشته در حوزه عربی بوده، بدون تردید گزافه نگفته‌ایم. چندی قبل از آغاز سال ۱۳۹۹ شاهد فوت سلطان قابوس، پادشاه فقید عمان بودیم. بدون تردید فوت ایشان تاثیرات مخرب منفی بر منطقه داشت؛ چراکه او نه تنها برای عمان بلکه برای منطقه و بسیاری از کشورهای عربی به عنوان یک میانجیگر معتبر و یک برادر قابل اعتماد رفتار کرد. بر این اساس فوت ایشان را باید ضربه مهلکی به بدنه کشورهای عربی و همچنین اوضاع و احوال حاشیه خلیج فارس دانست. البته جانشین ایشان یعنی «هیثم بن طارق» هم به نوعی همان سیاست عاقلانه را در پی گرفته است.
امارات و بحرین
وی ادامه داد: در رأس تمام تحولات حاشیه خلیج‌فارس یکی دیگر از کشورهایی که در سال گذشته حرکات و رفتار سیاسی‌اش به بمب خبری منطقه تبدیل شد، امارات متحده عربی بود. بدون تردید مهمترین اتفاقی که امارات آن را رقم زد و به نوعی به سنگ بنای یک بدعت سیاسی در منطقه تبدیل شد، اعلام عادی‌سازی روابط با این کشور را با رژیم صهیونیستی بود. اقدامی که در تابستان امسال صورت گرفت به نوعی به راه افتادن قطار عادی‌سازی روابط با اسرائیل بود. این کشور در کمال ناباوری بسیاری از دولت‌های عربی و اسلامی دنیا، پرده از روابط خود با تل‌آویو برداشت که به زعم من یک اشتباه استراتژیک بود. اماراتی‌ها معتقدند که اسرائیل به آنها در ازای این عادی‌سازی امتیازهای اقتصادی را اعطاء خواهد کرد و بحث تامین تسلیحات هم یکی از وعده‌های آنها به ابوظبی بوده است. در این مدت قراردادهای زیادی در حوزه‌های مختلف میان امارات و اسرائیل منعقد شد و علاوه بر آن قرار شد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی به امارات سفر کند که چندین بار سفرش به تعویق افتاد و هنوز علیرغم تبلیغات او، سفرش به امارات در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
این کارشناس مسائل منطقه تصریح کرد: بر این اساس معتقدم که مهمترین اتفاقی که در حاشیه خلیج فارس طی سال گذشته
رخ داد، مساله عادی‌سازی روابط امارات و اسرائیل بود؛ چراکه پس از امارات، بحرین هم روابط خود با رژیم صهیونیستی را عادی اعلام کرد. در مورد بحرین باید به این نکته توجه داشته باشیم که این کشور عملاً و اساساً اختیار تصمیم‌گیری از خود را ندارد. سیاست‌های اجرایی این کشور از سوی عربستان سعودی هدف‌گذاری می‌شود و این موضوع به خوبی نشان می‌دهد که منامه قدرت تصمیم‌گیری مستقل و پیاده‌سازی این قبیل سیاست‌ها را ندارد. بارها دیده‌ایم که مقام‌های این کشور از برقراری روابط با تل‌آویو ابراز خرسندی کرده‌اند و حالا این اظهارنظرها به ورطه عملیاتی و اجرایی در آمده است. این در حالیست که در سال گذشته تعداد قابل توجهی از نقض‌های حقوق بشری را در بحرین شاهد بودیم که اتحادیه اروپا هم بدان واکنش نشان داد.
عربستان سعودی
وی افزود: وقایع مهم دیگر سال گذشته را باید در عربستان سعودی دنبال کرد. ریاض در سال گذشته با مشکل کاهش قیمت و فروش نفت مواجه شد و همین موضوع باعث شد تا این کشور با کسری بودجه روبرو شود. از سوی دیگر شیوع کرونا و تبعات اقتصادی و اجتماعی این ویروس باعث شد تا عربستان سعودی با مشکلات اقتصادی مهمی روبه‌رو شود. در داخل این کشور ما شاهد زندانی کردن بسیاری از منتقدان آل‌سعود بودیم که بخشی از آنها فعالان حقوق زن و همچنین فعالان حقوق بشر بودند. دسته دیگر هم علما و همچنین روشنفکران دینی و سیاسی عربستان بودند که یا به زندان انداخته شدند و یا اینکه ممنوع‌الفعالیت شدند. بر این اساس ریاض به‌رغم آنکه سعی می‌کند در داخل خاک خود به نوعی اوضاع را خوب جلوه دهد، اما مشکلات به حدی گسترده بود که ولیعهد سعودی مجبور به گوشه‌نشینی شد. عزل تعدادی از مقامات این کشور توسط پادشاه سعودی اگرچه یک مانور سیاسی برای آرام کردن مخالفان دربار در داخل عربستان بود اما به هر ترتیب ما شاهد بودیم که این بارها این اتفاق طی سال گذشته رخ داد.
زنگه عنوان کرد: در حوزه سیاست خارجی، عربستان سعودی با چالش‌های زیادی در سال گذشته روبه‌رو بود. درگیری این کشور با ایران، قطر و ترکیه به علاوه چالش‌های میدانی و سیاسی در یمن از جمله مشکلات و اتفاق‌های مهم در ریاض است. از منظری دیگر روی کار آمدن «جو بایدن» در کاخ سفید به نوعی امید سران عربستان سعودی و ولیعهد این کشور را ناامید کرده است و همین مساله می‌تواند تبعات زیادی برای سران این کشور به خصوص محمد بن سلمان داشته باشد؛ به گونه‌ای که انتضار گزارش سازمان سیا در مورد قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی باعث به پا شدن سر و صدای زیادی در ریاض و خصوصاً با محوریت بن‌سلمان شد. ریاض در سال گذشته علناً اعلام کرد که پشت‌پرده عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل است و بر این اساس این موضوع را باید یکی دیگر از مهمترین تحولات حاشیه خلیج فارس در سال ۱۳۹۹ بدانیم که به نظرم در سال جدید هم شاهد ابعاد جدیدی از آن خواهیم بود؛ تا جایی که ممکن است ریاض هم روابطش را با تل‌آویو علنی کند.
قطر
این تحلیلگر مسائل منطقه گفت: کشور دیگری که در سال گذشته کانون توجه جهان قرار داشت، قطر بود. دو دلیل اصلی وجود دارد که به ما می‌گوید دوحه نقش مهمی را در سیاست‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای طی سال گذشته ایفا کرده است؛ نخست حضور این کشور در معادلات سیاسی و میدانی لیبی بود که ترکیه هم به عنوان مکمل و رهبر حمایت از دولت طرابلس با قطر هماهنگ بود. دومین مساله هم برگزاری مذاکرات صلح افغانستان در پایتخت قطر بود. در دوحه ما شاهد آن بودیم که طالبان و آمریکایی‌ها پس از ۱۹ سال با یکدیگر بر سر میز مذاکره نشستند و چندی بعد دولت افغانستان با این جریان وارد گفت‌وگوهای بین‌الافغانی شد که البته تاکنون نتیجه‌ای در بر نداشت. از منظری دیگر یکی از اتفاق‌هایی که در دی ماه سال ۱۳۹۹ روی داد که باید آنرا بسیار مهم قلمداد کنیم، آشتی قطر و عربستان با یکدیگر بود که با سفر امیر قطر به ریاض، بحران سه ساله که به بحریان خلیج فارس معروف بود وارد فاز حل اختلاف شد؛ هرچند که اختلاف‌هایی در این میان وجود دارد اما به نظر این بحران در حال حل و فصل شدن است. لذا جایگاه و نقش دوحه در حوزه میانجیگری و همچنین تحولات سال گذشته را نباید دست‌کم گرفت.
کویت و بحران خلیج‌فارس
وی در پایان خاطرنشان کرد: فارغ از تمام این مسائل، چندی پیش شاهد درگذشت «شیخ صباح الاحمد الجابر الصباح»، امیر کویت بودیم که این موضوع هم یکی از مهمترین مسائل سال گذشته به حساب می‌آید. توجه داشته باشید که امیر پیشین کویت از جمله اشخاصی بود که در سال ۱۳۹۹ به هر ترتیب توانست نقش مهمی در حل و فصل بحران حاشیه خلیج‌فارس بازی کند که در نهایت شاهد بودیم تلاش‌های کویت به نتیجه رسید و این بحران تا حد زیادی حل و فصل شد ولی هنوز مشخص نیست که چه اتفاق‌ها یا مذاکراتی میان عربستان و قطر یا سایر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس انجام شده است. از سوی دیگر در سال گذشته، « نواف الاحمد الصباح»، امیر کویت برای درمان به آمریکا سفر کرد اما مهمتر از آن بحث تعلیق جلسات پارلمان کویت توسط امیر این کشور و همچنین استعفای دولت کویت بود که چندی پیش هم شاهد سوگند یاد کردن دولت جدید دراین کشور بودیم که تاکنون چه اتفاقی رخ نداده بود. بر این اساس معتقدم با روی کار آمدن «جو بایدن» در آمریکا احتمال دارد که بحران شورای همکاری خلیج‌فارس هم تا حد زیادی حل و فصل شود.
