رستگاری اندیشه اصلاح‌طلبی در آرامش و گفت‌وگو

سه ماه پیش برای انتشار روزنامه پیام عسلویه یادداشتی نگاشتم با عنوان "برگردیم و منابع اندیشه اصلاح‌طلبی را بازخوانی کنیم!"؛ که در آن به همه کسانی که خود را در جبهه و اندیشه اصلاحات می‌یابند، این نکته را گوشزد نموده بودم که برای بازی در میدان اجتماع و سیاست باید بایسته‌های اندیشه اصلاح‌طلبی را با خود داشته باشند. با این ایده یادداشتم را آغاز نمودم تا از پیچیدگی کنش در فضای اندیشه اصلاح‌طلبی ایران بگویم و این نکته را حساس کنم که نمی‌شود با آموخته‌های دو دهه پیش، به تحلیل این لحظات نشست و مدعی هم بود.

آصف بیات؛ اندیشمند جامعه‌شناسی سیاسی در باب جامعه خاورمیانه معاصر از واژه "پیشروی آرام" یاد می‌کند و این ترکیب‌بندی جدید را ذیل کتاب جدیدش با عنوان "زندگی به مثابه سیاست" (2010 – انتشارات دانشگاه آمستردام) تحلیل می‌کند.

پروفسور بیات در توصیف جنبش‌های اصلاح‌طلبی در این جوامع از عنوان "ناجنبش" استفاده می‌کند و از این نکته پرده بر می‌دارد که مردم و عوام با نوعی "هنر حضور" که با گونه‌ای خلاقیت و نواندیشی همراه هست، به  "عاملیت در زمان عسرت" می‌پردازند. با این ایده من به عنوان یک جامعه‌شناس این ایده را در ذهنم دارم که جامعه امروز ایران، جامعه‌ای هست که بیش از آنکه منتظر دستور و فرمان نخبگان سیاسی خودش باشد، راه خودش را پیدا می‌کند و این را در هنر حضور انتخابات سال 92 به نمایش گذاشت. متاسفانه در سال‌های اخیر نخبگان جامعه ایران درگیر حواشی چه در دنیای واقعی و چه در دنیای مجازی شده‌اند و آن پیشتاز بودن خود را به طور نسبی در جنبش‌ها از دست داده‌اند، در لحظه کنونی که کمتر از یک هفته به روز انتخابات سال 94 باقی مانده، من مطمئن هستم که مردم با کنشی در آرامش و همراه با گفت‌وگو و دیالوگ، انتخاب خودشان را خواهند کرد، آن چنان که در سال 92 این اتفاق رخ داد و شاهد برآمدن اندیشه‌ای در نظام حکومت‌داری ایران شدیم که به ساختارهای اجتماعی و نظام فرهنگی جامعه توجه عمیق و گفتمانی دارد و این جنبش‌های اجتماعی در زندگی روزمره مردم یا به زعم آصف بیات؛ ناجنبش‌ها را به رسمیت شناخت.

از سویی دیگر به عنوان یک اصلاح‌طلب که غالبا در سپهر اندیشگی این نحله و جریان زیست می‌کنم، معتقدم که نخبگان سیاسی و نمایندگان فکری اصلاح‌طلب در زمین و میدانی در حال بازی هستند که رستگاری خودشان را در آرامش و گفت‌وگو درخواهند یافت و نه در هیاهو و کشمکش. به زعم من آن چه که ضامن رستگاری اندیشه اصلاح‌طلبی هست و می‌شود. این نگرش را در اندیشه‌های "رئیس دولت اصلاحات" نیز به نظاره نشست، همین دو موقعیت خاص کنشگری سیاسی و اجتماعی است. به عنوان نمونه می‌توان به انتخاب "دکتر محمدرضا عارف" اشاره کرد که با کنش گفت‌وگو-محور و معطوف به آرامش و طمانینه خویش، این امکان را مهیا ساخت تا الان ما بتوانیم از ایده‌های اصلاح‌طلبی خود یاد کنیم.

انتخابات در استان بوشهر مانند همه استان‌های پیرامونی در وضعیتی بینابینی و لغزان برای اصلاح‌طلبان و اعتدالیون قرار دارد و این هنر حضور مردم و عوام هست که با پیشروی آرام خود خواهند توانست به چشم اندازهای جدیدی از جامعه مدنی دست یابند اگر که نخبگان سیاسی همسو با تغییر، فضا را مشوش نکنند و باب گفت‌وگو را بگشایند و در ائتلافی گسترده بتوانند زخم‌های زندگی مردم را التیام ببخشند. در اینجا به عنوان یک جامعه‌شناس اصلاح‌طلب این نکته را عرضه می‌دارم که حل مسائل گسترده و عمیق اجتماعی در ایران امروز، جز با ائتلاف و تعامل امکان پذیر نیست. و مردم ایران این را به خوبی درک کرده‌اند و در انتخابات سال 92 به نمایش گذاشتند. این هنر و خلاقیت حضور مردم را برای انتخابات سال 94 می‌شود بیشتر و گسترده‌تر یافت اگر که فضای اصلاح‌طلبی / اعتدال‌گرایی را به سمت آرامش پیش ببریم و درب‌های گفت‌وگو و ائتلاف را بگشاییم.

اسماعیل حسام مقدم؛ جامعه شناس و فعال مدنی